ฉฏฺฐวาเร สกฺกาโยติ เตภูมกวฏฺฏํฯ สกฺกายสมุทโยติ สมุทยสจฺจํฯ สกฺกายนิโรโธติ นิโรธสจฺจํฯ ปริยาเยนาติ เตน เตน การเณเนวฯ เสสํ สพฺพตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ

8. ปุริสินฺทฺริยญาณสุตฺตวณฺณนา

[62] อฏฺฐเม อญฺญตโรติ เทวทตฺตปกฺขิโก เอโกฯ สมนฺนาหริตฺวาติ อาวชฺชิตฺวาฯ อิทํ โส ‘‘กิํ นุ โข ภควตา ชานิตฺวา กถิตํ, อุทาหุ อชานิตฺวา, เอกํสิกํ วา กถิตํ อุทาหุ วิภชฺชกถิต’’นฺติ อธิปฺปาเยน ปุจฺฉติฯ อาปายิโกติ อปาเย นิพฺพตฺตนโกฯ เนรยิโกติ นิรยคามีฯ กปฺปฏฺโฐติ กปฺปฏฺฐิยกมฺมสฺส กตตฺตา กปฺปํ ฐสฺสติฯ อเตกิจฺโฉติ น สกฺกา ติกิจฺฉิตุํฯ ทฺเวชฺฌนฺติ ทฺวิธาภาวํฯ วาลคฺคโกฏินิตฺตุทนมตฺตนฺติ วาลสฺส อคฺคโกฏิยา ทสฺเสตพฺพมตฺตกํ, วาลคฺคโกฏินิปาตมตฺตกํ วาฯ ปุริสินฺทฺริยญาณานีติ ปุริสปุคฺคลานํ อินฺทฺริยปโรปริยตฺตญาณานิ, อินฺทฺริยานํ ติกฺขมุทุภาวชานนญาณานีติ อตฺโถฯ

วิชฺชมานา กุสลาปิ ธมฺมา อกุสลาปิ ธมฺมาติ เอตฺตกา กุสลา ธมฺมา วิชฺชนฺติ, เอตฺตกา อกุสลา ธมฺมาติ ชานามิฯ อนฺตรหิตาติ อทสฺสนํ คตาฯ สมฺมุขีภูตาติ สมุทาจารวเสน ปากฏา ชาตาฯ กุสลมูลนฺติ กุสลชฺฌาสโยฯ กุสลา กุสลนฺติ ตมฺหา กุสลชฺฌาสยา อญฺญมฺปิ กุสลํ นิพฺพตฺติสฺสติฯ สารทานีติ สาราทานิ คหิตสารานิ, สรทมาเส วา นิพฺพตฺตานิฯ สุขสยิตานีติ สุขสนฺนิจิตานิฯ สุเขตฺเตติ มณฺฑเขตฺเตฯ นิกฺขิตฺตานีติ วุตฺตานิฯ สปฺปฏิภาคาติ สริกฺขกาฯ อภิโท อทฺธรตฺตนฺติ อภิอทฺธรตฺตํ อทฺธรตฺเต อภิมุขีภูเตฯ ภตฺตกาลสมเยติ ราชกุลานํ ภตฺตกาลสงฺขาเต สมเยฯ ปริหานธมฺโมติ โก เอวํ ภควตา ญาโตติ? อชาตสตฺตุราชาฯ โส หิ ปาปมิตฺตํ นิสฺสาย มคฺคผเลหิ ปริหีโนฯ อปเรปิ สุปฺปพุทฺธสุนกฺขตฺตาทโย ภควตา ญาตาวฯ อปริหานธมฺโมติ เอวํ ภควตา โก ญาโต? สุสีโม ปริพฺพาชโก อญฺเญ จ เอวรูปาฯ ปรินิพฺพายิสฺสตีติ เอวํ โก ญาโต ภควตาติ? สนฺตติมหามตฺโต อญฺเญ จ เอวรูปาฯ

9. นิพฺเพธิกสุตฺตวณฺณนา

[63] นวเม อนิพฺพิทฺธปุพฺเพ อปฺปทาลิตปุพฺเพ โลภกฺขนฺธาทโย นิพฺพิชฺฌติ ปทาเลตีติ นิพฺเพธิกปริยาโย, นิพฺพิชฺฌนการณนฺติ อตฺโถฯ นิทานสมฺภโวติ กาเม นิเทติ อุปฺปาทนสมตฺถตาย นิยฺยาเทตีติ นิทานํฯ สมฺภวติ ตโตติ สมฺภโว, นิทานเมว สมฺภโว นิทานสมฺภโวฯ เวมตฺตตาติ นานากรณํฯ

กามคุณาติ กามยิตพฺพฏฺเฐน กามา, พนฺธนฏฺเฐน คุณา ‘‘อนฺตคุณ’’นฺติอาทีสุ วิยฯ จกฺขุวิญฺเญยฺยาติ จกฺขุวิญฺญาเณน ปสฺสิตพฺพาฯ อิฏฺฐาติ ปริยิฏฺฐา วา โหนฺตุ มา วา, อิฏฺฐารมฺมณภูตาติ อตฺโถฯ กนฺตาติ กมนียาฯ มนาปาติ มนวฑฺฒนกาฯ ปิยรูปาติ ปิยชาติกาฯ กามูปสญฺหิตาติ อารมฺมณํ กตฺวา อุปฺปชฺชมาเนน กาเมน อุปสญฺหิตาฯ รชนียาติ ราคุปฺปตฺติการณภูตาฯ เนเต กามาติ น เอเต กมนฏฺเฐน กามา นาม โหนฺติฯ สงฺกปฺปราโคติ สงฺกปฺปวเสน อุปฺปนฺนราโคฯ กาโมติ อยํ กามปฺปหานาย ปฏิปนฺเนหิ ปหาตพฺโพฯ กมนฏฺเฐน กามา นามฯ จิตฺรานีติ จิตฺรวิจิตฺรารมฺมณานิฯ

ผสฺโสติ สหชาตผสฺโสฯ กามยมาโนติ กามํ กามยมาโนฯ ตชฺชํ ตชฺชนฺติ ตชฺชาติกํ ตชฺชาติกํฯ ปุญฺญภาคิยนฺติ ทิพฺเพ กาเม ปตฺเถตฺวา สุจริตปาริปูริยา เทวโลเก นิพฺพตฺตสฺส อตฺตภาโว ปุญฺญภาคิโย นาม, ทุจฺจริตปาริปูริยา อปาเย นิพฺพตฺตสฺส อตฺตภาโว อปุญฺญภาคิโย นามฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, กามานํ วิปาโกติ อยํ ทุวิโธปิ กามปตฺถนํ นิสฺสาย อุปฺปนฺนตฺตา กามานํ วิปาโกติ วุจฺจติฯ โส อิมํ นิพฺเพธิกนฺติ โส ภิกฺขุ อิมํ ฉตฺติํสฏฺฐาเนสุ นิพฺพิชฺฌนกํ เสฏฺฐจริยํ ชานาติฯ กามนิโรธนฺติ กามานํ นิโรธเน เอวํ ลทฺธนามํฯ อิมสฺมิญฺหิ ฐาเน พฺรหฺมจริยสงฺขาโต มคฺโคว กามนิโรโธติ วุตฺโตฯ

สามิสาติ กิเลสามิสสมฺปยุตฺตาฯ อิมินา นเยน สพฺพฐาเนสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อปิเจตฺถ โวหารเวปกฺกนฺติ โวหารวิปากํฯ กถาสงฺขาโต หิ โวหาโร สญฺญาย วิปาโก นามฯ ยถา ยถา นนฺติ เอตฺถ นํ-อิติ นิปาตมตฺตเมวฯ