เมนู

12. ธมฺมิกสุตฺตวณฺณนา

[54] ทฺวาทสเม สพฺพโสติ สพฺเพสุฯ สตฺตสุ วิหาเรสูติ สตฺตสุ ปริเวเณสุฯ ปริภาสตีติ ปริภวติ ภยํ อุปทํเสติฯ วิหิํสตีติ วิเหเฐติฯ วิตุทตีติ วิชฺฌติฯ โรเสติ วาจายาติ วาจาย ฆฏฺเฏติฯ ปกฺกมนฺตีติ ทิสา ปกฺกมนฺติฯ น สณฺฐหนฺตีติ นปฺปติฏฺฐหนฺติฯ ริญฺจนฺตีติ ฉฑฺเฑนฺติ วิสฺสชฺเชนฺติฯ ปพฺพาเชยฺยามาติ นีหเรยฺยามฯ หนฺทาติ ววสฺสคฺคตฺเถ นิปาโตฯ อลนฺติ ยุตฺตเมตํ, ยํ ตํ ปพฺพาเชยฺยุนฺติ อตฺโถฯ กิํ เต อิมินาติ กิํ ตว อิมินา ชาติภูมิยํ วาเสนฯ ตีรทสฺสิํ สกุณนฺติ ทิสากากํฯ มุญฺจนฺตีติ ทิสาทสฺสนตฺถํ วิสฺสชฺเชนฺติฯ สามนฺตาติ อวิทูเรฯ สมนฺตาติปิ ปาโฐ, สมนฺตโตติ อตฺโถฯ อภินิเวโสติ ปตฺถริตฺวา ฐิตสาขานํ นิเวโสฯ มูลสนฺตานกานนฺติ มูลานํ นิเวโสฯ

อาฬฺหกถาลิกาติ ตณฺฑุลาฬฺหกสฺส ภตฺตปจนถาลิกาฯ ขุทฺทํ มธุนฺติ ขุทฺทมกฺขิกาหิ กตํ ทณฺฑกมธุํฯ อเนลกนฺติ นิทฺโทสํฯ น จ สุทํ อญฺญมญฺญสฺส ผลานิ หิํสนฺตีติ อญฺญมญฺญสฺส โกฏฺฐาเส ผลานิ น หิํสนฺติฯ อตฺตโน โกฏฺฐาเสหิ มูลํ วา ตจํ วา ปตฺตํ วา ฉินฺทนฺโต นาม นตฺถิ, อตฺตโน อตฺตโน สาขาย เหฏฺฐา ปติตาเนว ปริภุญฺชนฺติฯ อญฺญสฺส โกฏฺฐาสโต อญฺญส โกฏฺฐาสํ ปริวตฺติตฺวา คตมฺปิ ‘‘น อมฺหากํ สาขาย ผล’’นฺติ ญตฺวา โน ขาทนฺติฯ ยาวทตฺถํ ภกฺขิตฺวาติ กณฺฐปฺปมาเณน ขาทิตฺวาฯ สาขํ ภญฺชิตฺวาติ ฉตฺตปฺปมาณมตฺตํ ฉินฺทิตฺวา ฉายํ กตฺวา ปกฺกามิฯ ยตฺร หิ นามาติ โย หิ นามฯ ปกฺกมิสฺสตีติ ปกฺกนฺโตฯ นาทาสีติ เทวตาย อานุภาเวน ผลเมว น คณฺหิฯ เอวญฺหิ สา อธิฏฺฐาสิฯ

เตนุปสงฺกมีติ ชนปทวาสีหิ คนฺตฺวา, ‘‘มหาราช, รุกฺโข ผลํ น คณฺหิ, อมฺหากํ นุ โข โทโส ตุมฺหาก’’นฺติ วุตฺเต ‘‘เนว มยฺหํ โทโส อตฺถิ, น ชานปทานํ, อมฺหากํ วิชิเต อธมฺโม นาม น วตฺตติ, เกน นุ โข การเณน รุกฺโข น ผลิโต, สกฺกํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา เยน สกฺโก เทวานมินฺโท เตนุปสงฺกมิฯ ปวตฺเตสีติ ปริวตฺเตสิฯ อุมฺมูลมกาสีติ อุทฺธํมูลํ อกาสิฯ อปิ นุ ตฺวนฺติ อปิ นุ ตวฯ อฏฺฐิตาเยวาติ อฏฺฐิตาย เอวฯ สจฺฉวีนีติ สมานจฺฉวีนิ ปกติฏฺฐาเน ฐิตานิฯ น ปจฺจกฺโกสตีติ นปฺปฏิกฺโกสติฯ โรสนฺตนฺติ ฆฏฺเฏนฺตํฯ ภณฺฑนฺตนฺติ ปหรนฺตํฯ

สุเนตฺโตติ เนตฺตา วุจฺจนฺติ อกฺขีนิ, เตสํ สุนฺทรตาย สุเนตฺโตฯ ติตฺถกโรติ สุคติโอคาหนติตฺถสฺส การโกฯ

วีตราโคติ วิกฺขมฺภนวเสน วิคตราโคฯ ปสวตีติ ปฏิลภติฯ ทิฏฺฐิสมฺปนฺนนฺติ ทสฺสนสมฺปนฺนํ, โสตาปนฺนนฺติ อตฺโถฯ ขนฺตินฺติ อตฺตโน คุณขณนํฯ ยถามํ สพฺรหฺมจารีสูติ ยถา อิมํ สพฺรหฺมจารีสุ อกฺโกสนปริภาสนํ, อญฺญํ เอวรูปํ คุณขนฺติํ น วทามีติ อตฺโถฯ น โน สมสพฺรหฺมจารีสูติ เอตฺถ สมชโน นาม สกชโน วุจฺจติฯ ตสฺมา น โน สเกสุ สมานพฺรหฺมจารีสุ จิตฺตานิ ปทุฏฺฐานิ ภวิสฺสนฺตีติ อยเมตฺถ อตฺโถฯ

โชติปาโล จ โควินฺโทติ นาเมน โชติปาโล ฐาเนน มหาโควินฺโทฯ สตฺตปุโรหิโตติ เรณุอาทีนํ สตฺตนฺนํ ราชูนํ ปุโรหิโตฯ อหิํสกา อตีตํเสติ เอเต ฉ สตฺถาโร อตีตํเส อหิํสกา อเหสุํฯ นิรามคนฺธาติ โกธามคนฺเธน นิรามคนฺธาฯ กรุเณวิมุตฺตาติ กรุณชฺฌาเน อธิมุตฺตา, กรุณาย จ กรุณาปุพฺพภาเค จ ฐิตาฯ เยเตติ เอเต, อยเมว วา ปาโฐฯ น สาธุรูปํ อาสีเทติ สาธุสภาวํ น ฆฏฺเฏยฺยฯ ทิฏฺฐิฏฺฐานปฺปหายินนฺติ ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิคตปฺปหายินํฯ สตฺตโมติ อรหตฺตโต ปฏฺฐาย สตฺตโมฯ อวีตราโคติ อวิคตราโคฯ เอเตน อนาคามิภาวํ ปฏิกฺขิปติฯ ปญฺจินฺทฺริยา มุทูติ ปญฺจ วิปสฺสนินฺทฺริยานิ มุทูนิฯ ตสฺส หิ ตานิ สกทาคามิํ อุปาทาย มุทูนิ นาม โหนฺติฯ วิปสฺสนาติ สงฺขารปริคฺคหญาณํฯ ปุพฺเพว อุปหญฺญตีติ ปฐมตรญฺเญว อุปหญฺญติฯ อกฺขโตติ คุณขณเนน อกฺขโต อนุปหโต หุตฺวาฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

ธมฺมิกวคฺโค ปญฺจโมฯ

ปฐมปณฺณาสกํ นิฏฺฐิตํฯ

2. ทุติยปณฺณาสกํ