อสปตฺตี หุตฺวา เอกิกาว ฆเร วเสยฺยนฺติ เอวมสฺสา จิตฺตํ อภินิวิสตีติ อสปตฺตีภินิเวสาฯ ฆราวาสิสฺสริเย ลทฺเธ ปริโยสานปฺปตฺตา นาม โหนฺตีติ อิสฺสริยปริโยสานาฯ

ปรภณฺฑสฺส อาทาเน อธิปฺปาโย เอเตสนฺติ อาทานาธิปฺปายาฯ คหเน นิลียนฏฺฐาเน เอเตสํ มโน อุปวิจรตีติ คหนูปวิจาราฯ อนฺธการตฺถาย เอเตสํ จิตฺตํ อภินิวิสตีติ อนฺธการาภินิเวสาฯ อทสฺสนปฺปตฺตา ปริโยสานปฺปตฺตา โหนฺตีติ อทสฺสนปริโยสานาฯ

อธิวาสนกฺขนฺติยญฺจ สุจิภาวสีเล จ อธิปฺปาโย เอเตสนฺติ ขนฺติโสรจฺจาธิปฺปายาฯ อกิญฺจนภาเว นิคฺคหณภาเว จิตฺตํ เอเตสํ อภินิวิสตีติ อากิญฺจญฺญาภินิเวสาฯ นิพฺพานปฺปตฺตา ปริโยสานปฺปตฺตา โหนฺตีติ นิพฺพานปริโยสานาฯ

11. อปฺปมาทสุตฺตวณฺณนา

[53] เอกาทสเม สมธิคฺคยฺหาติ สุฏฺฐุ คณฺหิตฺวาฯ ชงฺคลานํ ปาณานนฺติ ปถวีตลจารีนํ สปาทกปาณานํฯ ปทชาตานีติ ปทานิฯ สโมธานํ คจฺฉนฺตีติ โอธานํ อุปนิกฺเขปํ คจฺฉนฺติฯ อคฺคมกฺขายตีติ เสฏฺฐํ อกฺขายติฯ ปพฺพชลายโกติ ปพฺพชติณจฺเฉทโกฯ โอธุนาตีติ เหฏฺฐา มุขํ ธุนาติฯ นิธุนาตีติ อุโภหิ ปสฺเสหิ ธุนาติฯ นิจฺฉาเทตีติ พาหาย วา ปหรติ, รุกฺเข วา ปหรติฯ อมฺพปิณฺฑิยาติ อมฺพผลปิณฺฑิยาฯ วณฺฏูปนิพนฺธนานีติ วณฺเฏ อุปนิพนฺธนานิ , วณฺเฏ วา ปติฏฺฐิตานิฯ ตทนฺวยานิ ภวนฺตีติ วณฺฏานุวตฺตกานิ ภวนฺติ, อมฺพปิณฺฑิทณฺฑกานุวตฺตกานิ ภวนฺตีติปิ อตฺโถฯ ขุทฺทราชาโนติ ขุทฺทกราชาโน, ปกติราชาโน วาฯ

12. ธมฺมิกสุตฺตวณฺณนา

[54] ทฺวาทสเม สพฺพโสติ สพฺเพสุฯ สตฺตสุ วิหาเรสูติ สตฺตสุ ปริเวเณสุฯ ปริภาสตีติ ปริภวติ ภยํ อุปทํเสติฯ วิหิํสตีติ วิเหเฐติฯ วิตุทตีติ วิชฺฌติฯ โรเสติ วาจายาติ วาจาย ฆฏฺเฏติฯ ปกฺกมนฺตีติ ทิสา ปกฺกมนฺติฯ น สณฺฐหนฺตีติ นปฺปติฏฺฐหนฺติฯ ริญฺจนฺตีติ ฉฑฺเฑนฺติ วิสฺสชฺเชนฺติฯ ปพฺพาเชยฺยามาติ นีหเรยฺยามฯ หนฺทาติ ววสฺสคฺคตฺเถ นิปาโตฯ อลนฺติ ยุตฺตเมตํ, ยํ ตํ ปพฺพาเชยฺยุนฺติ อตฺโถฯ กิํ เต อิมินาติ กิํ ตว อิมินา ชาติภูมิยํ วาเสนฯ ตีรทสฺสิํ สกุณนฺติ ทิสากากํฯ มุญฺจนฺตีติ ทิสาทสฺสนตฺถํ วิสฺสชฺเชนฺติฯ สามนฺตาติ อวิทูเรฯ สมนฺตาติปิ ปาโฐ, สมนฺตโตติ อตฺโถฯ อภินิเวโสติ ปตฺถริตฺวา ฐิตสาขานํ นิเวโสฯ มูลสนฺตานกานนฺติ มูลานํ นิเวโสฯ

อาฬฺหกถาลิกาติ ตณฺฑุลาฬฺหกสฺส ภตฺตปจนถาลิกาฯ ขุทฺทํ มธุนฺติ ขุทฺทมกฺขิกาหิ กตํ ทณฺฑกมธุํฯ อเนลกนฺติ นิทฺโทสํฯ น จ สุทํ อญฺญมญฺญสฺส ผลานิ หิํสนฺตีติ อญฺญมญฺญสฺส โกฏฺฐาเส ผลานิ น หิํสนฺติฯ อตฺตโน โกฏฺฐาเสหิ มูลํ วา ตจํ วา ปตฺตํ วา ฉินฺทนฺโต นาม นตฺถิ, อตฺตโน อตฺตโน สาขาย เหฏฺฐา ปติตาเนว ปริภุญฺชนฺติฯ อญฺญสฺส โกฏฺฐาสโต อญฺญส โกฏฺฐาสํ ปริวตฺติตฺวา คตมฺปิ ‘‘น อมฺหากํ สาขาย ผล’’นฺติ ญตฺวา โน ขาทนฺติฯ ยาวทตฺถํ ภกฺขิตฺวาติ กณฺฐปฺปมาเณน ขาทิตฺวาฯ สาขํ ภญฺชิตฺวาติ ฉตฺตปฺปมาณมตฺตํ ฉินฺทิตฺวา ฉายํ กตฺวา ปกฺกามิฯ ยตฺร หิ นามาติ โย หิ นามฯ ปกฺกมิสฺสตีติ ปกฺกนฺโตฯ นาทาสีติ เทวตาย อานุภาเวน ผลเมว น คณฺหิฯ เอวญฺหิ สา อธิฏฺฐาสิฯ

เตนุปสงฺกมีติ ชนปทวาสีหิ คนฺตฺวา, ‘‘มหาราช, รุกฺโข ผลํ น คณฺหิ, อมฺหากํ นุ โข โทโส ตุมฺหาก’’นฺติ วุตฺเต ‘‘เนว มยฺหํ โทโส อตฺถิ, น ชานปทานํ, อมฺหากํ วิชิเต อธมฺโม นาม น วตฺตติ, เกน นุ โข การเณน รุกฺโข น ผลิโต, สกฺกํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา เยน สกฺโก เทวานมินฺโท เตนุปสงฺกมิฯ ปวตฺเตสีติ ปริวตฺเตสิฯ อุมฺมูลมกาสีติ อุทฺธํมูลํ อกาสิฯ อปิ นุ ตฺวนฺติ อปิ นุ ตวฯ อฏฺฐิตาเยวาติ อฏฺฐิตาย เอวฯ สจฺฉวีนีติ สมานจฺฉวีนิ ปกติฏฺฐาเน ฐิตานิฯ น ปจฺจกฺโกสตีติ นปฺปฏิกฺโกสติฯ โรสนฺตนฺติ ฆฏฺเฏนฺตํฯ ภณฺฑนฺตนฺติ ปหรนฺตํฯ

สุเนตฺโตติ เนตฺตา วุจฺจนฺติ อกฺขีนิ, เตสํ สุนฺทรตาย สุเนตฺโตฯ ติตฺถกโรติ สุคติโอคาหนติตฺถสฺส การโกฯ