ภควาปิ, ภนฺเต, เอตรหิ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ ปญฺจ นีวรเณ ปหาย เจตโส อุปกฺกิเลเส ปญฺญาย ทุพฺพลีกรเณ จตูสุ สติปฏฺฐาเนสุ สุปฺปติฏฺฐิตจิตฺโต สตฺต สมฺโพชฺฌงฺเค ยถาภูตํ ภาเวตฺวา อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธิํ อภิสมฺพุทฺโธฯ

[144] ‘‘อิธาหํ, ภนฺเต, เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํ ธมฺมสฺสวนายฯ ตสฺส เม, ภนฺเต, ภควา ธมฺมํ เทเสติ อุตฺตรุตฺตรํ ปณีตปณีตํ กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคํฯ ยถา ยถา เม, ภนฺเต, ภควา ธมฺมํ เทเสสิ อุตฺตรุตฺตรํ ปณีตปณีตํ กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคํ, ตถา ตถาหํ ตสฺมิํ ธมฺเม อภิญฺญา อิเธกจฺจํ ธมฺมํ ธมฺเมสุ นิฏฺฐมคมํ; สตฺถริ ปสีทิํ – ‘สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา, สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม, สุปฺปฏิปนฺโน สาวกสงฺโฆ’ติฯ

กุสลธมฺมเทสนา

[145] ‘‘อปรํ ปน, ภนฺเต, เอตทานุตฺตริยํ, ยถา ภควา ธมฺมํ เทเสติ กุสเลสุ ธมฺเมสุฯ ตตฺริเม กุสลา ธมฺมา เสยฺยถิทํ, จตฺตาโร สติปฏฺฐานา, จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา, ปญฺจินฺทฺริยานิ, ปญฺจ พลานิ, สตฺต โพชฺฌงฺคา, อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโคฯ อิธ, ภนฺเต, ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ เอตทานุตฺตริยํ, ภนฺเต, กุสเลสุ ธมฺเมสุฯ ตํ ภควา อเสสมภิชานาติ, ตํ ภควโต อเสสมภิชานโต อุตฺตริ อภิญฺเญยฺยํ นตฺถิ, ยทภิชานํ อญฺโญ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา ภควตา ภิยฺโยภิญฺญตโร อสฺส, ยทิทํ กุสเลสุ ธมฺเมสุฯ

อายตนปณฺณตฺติเทสนา

[146] ‘‘อปรํ ปน, ภนฺเต, เอตทานุตฺตริยํ, ยถา ภควา ธมฺมํ เทเสติ อายตนปณฺณตฺตีสุฯ ฉยิมานิ, ภนฺเต, อชฺฌตฺติกพาหิรานิ อายตนานิฯ จกฺขุญฺเจว รูปา [รูปานิ (ก.)] จ, โสตญฺเจว สทฺทา จ, ฆานญฺเจว คนฺธา จ, ชิวฺหา เจว รสา จ, กาโย เจว โผฏฺฐพฺพา จ, มโน เจว ธมฺมา จฯ เอตทานุตฺตริยํ, ภนฺเต, อายตนปณฺณตฺตีสุฯ ตํ ภควา อเสสมภิชานาติ, ตํ ภควโต อเสสมภิชานโต อุตฺตริ อภิญฺเญยฺยํ นตฺถิ, ยทภิชานํ อญฺโญ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา ภควตา ภิยฺโยภิญฺญตโร อสฺส ยทิทํ อายตนปณฺณตฺตีสุฯ

คพฺภาวกฺกนฺติเทสนา

[147] ‘‘อปรํ ปน, ภนฺเต, เอตทานุตฺตริยํ, ยถา ภควา ธมฺมํ เทเสติ คพฺภาวกฺกนฺตีสุฯ จตสฺโส อิมา, ภนฺเต, คพฺภาวกฺกนฺติโยฯ อิธ , ภนฺเต, เอกจฺโจ อสมฺปชาโน มาตุกุจฺฉิํ โอกฺกมติ; อสมฺปชาโน มาตุกุจฺฉิสฺมิํ ฐาติ; อสมฺปชาโน มาตุกุจฺฉิมฺหา นิกฺขมติฯ อยํ ปฐมา คพฺภาวกฺกนฺติฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภนฺเต, อิเธกจฺโจ สมฺปชาโน มาตุกุจฺฉิํ โอกฺกมติ; อสมฺปชาโน มาตุกุจฺฉิสฺมิํ ฐาติ; อสมฺปชาโน มาตุกุจฺฉิมฺหา นิกฺขมติฯ อยํ ทุติยา คพฺภาวกฺกนฺติฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภนฺเต, อิเธกจฺโจ สมฺปชาโน มาตุกุจฺฉิํ โอกฺกมติ; สมฺปชาโน มาตุกุจฺฉิสฺมิํ ฐาติ; อสมฺปชาโน มาตุกุจฺฉิมฺหา นิกฺขมติฯ อยํ ตติยา คพฺภาวกฺกนฺติฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภนฺเต, อิเธกจฺโจ สมฺปชาโน มาตุกุจฺฉิํ โอกฺกมติ; สมฺปชาโน มาตุกุจฺฉิสฺมิํ ฐาติ; สมฺปชาโน มาตุกุจฺฉิมฺหา นิกฺขมติฯ อยํ จตุตฺถา คพฺภาวกฺกนฺติฯ เอตทานุตฺตริยํ, ภนฺเต, คพฺภาวกฺกนฺตีสุฯ

อาเทสนวิธาเทสนา

[148] ‘‘อปรํ ปน, ภนฺเต, เอตทานุตฺตริยํ, ยถา ภควา ธมฺมํ เทเสติ อาเทสนวิธาสุฯ จตสฺโส อิมา, ภนฺเต, อาเทสนวิธาฯ อิธ, ภนฺเต, เอกจฺโจ นิมิตฺเตน อาทิสติ – ‘เอวมฺปิ เต มโน, อิตฺถมฺปิ เต มโน, อิติปิ เต จิตฺต’นฺติฯ โส พหุํ เจปิ อาทิสติ, ตเถว ตํ โหติ, โน อญฺญถาฯ อยํ ปฐมา อาเทสนวิธาฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภนฺเต, อิเธกจฺโจ น เหว โข นิมิตฺเตน อาทิสติฯ อปิ จ โข มนุสฺสานํ วา อมนุสฺสานํ วา เทวตานํ วา สทฺทํ สุตฺวา อาทิสติ – ‘เอวมฺปิ เต มโน, อิตฺถมฺปิ เต มโน, อิติปิ เต จิตฺต’นฺติฯ โส พหุํ เจปิ อาทิสติ, ตเถว ตํ โหติ, โน อญฺญถาฯ อยํ ทุติยา อาเทสนวิธาฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภนฺเต, อิเธกจฺโจ น เหว โข นิมิตฺเตน อาทิสติ, นาปิ มนุสฺสานํ วา อมนุสฺสานํ วา เทวตานํ วา สทฺทํ สุตฺวา อาทิสติฯ