เต ตตฺถ โหนฺติ มโนมยา ปีติภกฺขา สยํปภา อนฺตลิกฺขจรา สุภฏฺฐายิโน จิรํ ทีฆมทฺธานํ ติฏฺฐนฺติฯ

‘‘โหติ โข โส, วาเสฏฺฐ, สมโย ยํ กทาจิ กรหจิ ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน อยํ โลโก วิวฏฺฏติฯ วิวฏฺฏมาเน โลเก เยภุยฺเยน สตฺตา อาภสฺสรกายา จวิตฺวา อิตฺถตฺตํ อาคจฺฉนฺติฯ เตธ โหนฺติ มโนมยา ปีติภกฺขา สยํปภา อนฺตลิกฺขจรา สุภฏฺฐายิโน จิรํ ทีฆมทฺธานํ ติฏฺฐนฺติฯ

รสปถวิปาตุภาโว

[120] ‘‘เอโกทกีภูตํ โข ปน, วาเสฏฺฐ, เตน สมเยน โหติ อนฺธกาโร อนฺธการติมิสา ฯ น จนฺทิมสูริยา ปญฺญายนฺติ, น นกฺขตฺตานิ ตารกรูปานิ ปญฺญายนฺติ, น รตฺตินฺทิวา ปญฺญายนฺติ, น มาสฑฺฒมาสา ปญฺญายนฺติ, น อุตุสํวจฺฉรา ปญฺญายนฺติ , น อิตฺถิปุมา ปญฺญายนฺติ, สตฺตา สตฺตาตฺเวว สงฺขฺยํ คจฺฉนฺติฯ อถ โข เตสํ, วาเสฏฺฐ, สตฺตานํ กทาจิ กรหจิ ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน รสปถวี อุทกสฺมิํ สมตนิ [สมตานิ (พหูสุ)]; เสยฺยถาปิ นาม ปยโส ตตฺตสฺส [ปยตตฺตสฺส (สฺยา.)] นิพฺพายมานสฺส อุปริ สนฺตานกํ โหติ, เอวเมว ปาตุรโหสิฯ สา อโหสิ วณฺณสมฺปนฺนา คนฺธสมฺปนฺนา รสสมฺปนฺนา, เสยฺยถาปิ นาม สมฺปนฺนํ วา สปฺปิ สมฺปนฺนํ วา นวนีตํ เอวํวณฺณา อโหสิฯ เสยฺยถาปิ นาม ขุทฺทมธุํ [ขุทฺทํ มธุํ (ก. สี.)] อเนฬกํ [อเนลกํ (สี. ปี.)], เอวมสฺสาทา อโหสิฯ อถ โข, วาเสฏฺฐ, อญฺญตโร สตฺโต โลลชาติโก – ‘อมฺโภ, กิเมวิทํ ภวิสฺสตี’ติ รสปถวิํ องฺคุลิยา สายิฯ ตสฺส รสปถวิํ องฺคุลิยา สายโต อจฺฉาเทสิ, ตณฺหา จสฺส โอกฺกมิฯ อญฺเญปิ โข, วาเสฏฺฐ, สตฺตา ตสฺส สตฺตสฺส ทิฏฺฐานุคติํ อาปชฺชมานา รสปถวิํ องฺคุลิยา สายิํสุฯ เตสํ รสปถวิํ องฺคุลิยา สายตํ อจฺฉาเทสิ, ตณฺหา จ เตสํ โอกฺกมิฯ

จนฺทิมสูริยาทิปาตุภาโว

[121] ‘‘อถ โข เต, วาเสฏฺฐ, สตฺตา รสปถวิํ หตฺเถหิ อาลุปฺปการกํ อุปกฺกมิํสุ ปริภุญฺชิตุํฯ ยโต โข เต [ยโต โข (สี. สฺยา. ปี.)], วาเสฏฺฐ, สตฺตา รสปถวิํ หตฺเถหิ อาลุปฺปการกํ อุปกฺกมิํสุ ปริภุญฺชิตุํฯ อถ เตสํ สตฺตานํ สยํปภา อนฺตรธายิฯ สยํปภาย อนฺตรหิตาย จนฺทิมสูริยา ปาตุรเหสุํฯ จนฺทิมสูริเยสุ ปาตุภูเตสุ นกฺขตฺตานิ ตารกรูปานิ ปาตุรเหสุํฯ นกฺขตฺเตสุ ตารกรูเปสุ ปาตุภูเตสุ รตฺตินฺทิวา ปญฺญายิํสุฯ รตฺตินฺทิเวสุ ปญฺญายมาเนสุ มาสฑฺฒมาสา ปญฺญายิํสุฯ มาสฑฺฒมาเสสุ ปญฺญายมาเนสุ อุตุสํวจฺฉรา ปญฺญายิํสุฯ เอตฺตาวตา โข , วาเสฏฺฐ, อยํ โลโก ปุน วิวฏฺโฏ โหติฯ

[122] ‘‘อถ โข เต, วาเสฏฺฐ, สตฺตา รสปถวิํ ปริภุญฺชนฺตา ตํภกฺขา [ตพฺภกฺขา (สฺยา.)] ตทาหารา จิรํ ทีฆมทฺธานํ อฏฺฐํสุฯ ยถา ยถา โข เต, วาเสฏฺฐ, สตฺตา รสปถวิํ ปริภุญฺชนฺตา ตํภกฺขา ตทาหารา จิรํ ทีฆมทฺธานํ อฏฺฐํสุ, ตถา ตถา เตสํ สตฺตานํ (รสปถวิํ ปริภุญฺชนฺตานํ) [( ) สี. สฺยา. ปี. โปตฺถเกสุ นตฺถิ] ขรตฺตญฺเจว กายสฺมิํ โอกฺกมิ, วณฺณเววณฺณตา [วณฺณเววชฺชตา (ฏีกา)] จ ปญฺญายิตฺถฯ เอกิทํ สตฺตา วณฺณวนฺโต โหนฺติ, เอกิทํ สตฺตา ทุพฺพณฺณาฯ ตตฺถ เย เต สตฺตา วณฺณวนฺโต, เต ทุพฺพณฺเณ สตฺเต อติมญฺญนฺติ – ‘มยเมเตหิ วณฺณวนฺตตรา, อมฺเหเหเต ทุพฺพณฺณตรา’ติฯ เตสํ วณฺณาติมานปจฺจยา มานาติมานชาติกานํ รสปถวี อนฺตรธายิฯ รสาย ปถวิยา อนฺตรหิตาย สนฺนิปติํสุฯ สนฺนิปติตฺวา อนุตฺถุนิํสุ – ‘อโห รสํ, อโห รส’นฺติ! ตเทตรหิปิ มนุสฺสา กญฺจิเทว สุรสํ [สาธุรสํ (สี. สฺยา. ปี.)] ลภิตฺวา เอวมาหํสุ – ‘อโห รสํ, อโห รส’นฺติ! ตเทว โปราณํ อคฺคญฺญํ อกฺขรํ อนุสรนฺติ, น ตฺเววสฺส อตฺถํ อาชานนฺติฯ

ภูมิปปฺปฏกปาตุภาโว

[123] ‘‘อถ โข เตสํ, วาเสฏฺฐ, สตฺตานํ รสาย ปถวิยา อนฺตรหิตาย ภูมิปปฺปฏโก ปาตุรโหสิฯ เสยฺยถาปิ นาม อหิจฺฉตฺตโก, เอวเมว ปาตุรโหสิฯ โส อโหสิ วณฺณสมฺปนฺโน คนฺธสมฺปนฺโน รสสมฺปนฺโน, เสยฺยถาปิ นาม สมฺปนฺนํ วา สปฺปิ สมฺปนฺนํ วา นวนีตํ เอวํวณฺโณ อโหสิฯ เสยฺยถาปิ นาม ขุทฺทมธุํ อเนฬกํ, เอวมสฺสาโท อโหสิฯ