โส สาณานิปิ ธาเรติ , มสาณานิปิ ธาเรติ, ฉวทุสฺสานิปิ ธาเรติ, ปํสุกูลานิปิ ธาเรติ, ติรีฏานิปิ ธาเรติ, อชินมฺปิ ธาเรติ, อชินกฺขิปมฺปิ ธาเรติ, กุสจีรมฺปิ ธาเรติ, วากจีรมฺปิ ธาเรติ, ผลกจีรมฺปิ ธาเรติ, เกสกมฺพลมฺปิ ธาเรติ, วาฬกมฺพลมฺปิ ธาเรติ, อุลูกปกฺขมฺปิ ธาเรติ, เกสมสฺสุโลจโกปิ โหติ เกสมสฺสุโลจนานุโยคมนุยุตฺโต , อุพฺภฏฺฐโกปิ [อุภฏฺฐโกปิ (สฺยา.), อุพฺภฏฺฐิโกปิ (ก.)] โหติ อาสนปฏิกฺขิตฺโต, อุกฺกุฏิโกปิ โหติ อุกฺกุฏิกปฺปธานมนุยุตฺโต, กณฺฏกาปสฺสยิโกปิ โหติ กณฺฏกาปสฺสเย เสยฺยํ กปฺเปติ, ผลกเสยฺยมฺปิ กปฺเปติ, ถณฺฑิลเสยฺยมฺปิ กปฺเปติ, เอกปสฺสยิโกปิ โหติ รโชชลฺลธโร, อพฺโภกาสิโกปิ โหติ ยถาสนฺถติโก, เวกฏิโกปิ โหติ วิกฏโภชนานุโยคมนุยุตฺโต, อปานโกปิ โหติ อปานกตฺตมนุยุตฺโต, สายตติยกมฺปิ อุทโกโรหนานุโยคมนุยุตฺโต วิหรติฯ ตํ กิํ มญฺญสิ, นิคฺโรธ, ยทิ เอวํ สนฺเต ตโปชิคุจฺฉา ปริปุณฺณา วา โหติ อปริปุณฺณา วา’’ติ? ‘‘อทฺธา โข, ภนฺเต, เอวํ สนฺเต ตโปชิคุจฺฉา ปริปุณฺณา โหติ, โน อปริปุณฺณา’’ติฯ ‘‘เอวํ ปริปุณฺณายปิ โข อหํ, นิคฺโรธ, ตโปชิคุจฺฉาย อเนกวิหิเต อุปกฺกิเลเส วทามี’’ติฯ

อุปกฺกิเลโส

[58] ‘‘ยถา กถํ ปน, ภนฺเต, ภควา เอวํ ปริปุณฺณาย ตโปชิคุจฺฉาย อเนกวิหิเต อุปกฺกิเลเส วทตี’’ติ? ‘‘อิธ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ, โส เตน ตปสา อตฺตมโน โหติ ปริปุณฺณสงฺกปฺโปฯ ยมฺปิ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ, โส เตน ตปสา อตฺตมโน โหติ ปริปุณฺณสงฺกปฺโปฯ อยมฺปิ โข, นิคฺโรธ, ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติฯ

‘‘ปุน จปรํ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ, โส เตน ตปสา อตฺตานุกฺกํเสติ ปรํ วมฺเภติฯ ยมฺปิ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ, โส เตน ตปสา อตฺตานุกฺกํเสติ ปรํ วมฺเภติฯ อยมฺปิ โข, นิคฺโรธ, ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติฯ

‘‘ปุน จปรํ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ, โส เตน ตปสา มชฺชติ มุจฺฉติ ปมาทมาปชฺชติ [มทมาปชฺชติ (สฺยา.)]ฯ

ยมฺปิ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ, โส เตน ตปสา มชฺชติ มุจฺฉติ ปมาทมาปชฺชติฯ อยมฺปิ โข, นิคฺโรธ, ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติฯ

[59] ‘‘ปุน จปรํ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ, โส เตน ตปสา ลาภสกฺการสิโลกํ อภินิพฺพตฺเตติ, โส เตน ลาภสกฺการสิโลเกน อตฺตมโน โหติ ปริปุณฺณสงฺกปฺโปฯ ยมฺปิ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ, โส เตน ตปสา ลาภสกฺการสิโลกํ อภินิพฺพตฺเตติ, โส เตน ลาภสกฺการสิโลเกน อตฺตมโน โหติ ปริปุณฺณสงฺกปฺโปฯ อยมฺปิ โข, นิคฺโรธ, ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติฯ

‘‘ปุน จปรํ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ, โส เตน ตปสา ลาภสกฺการสิโลกํ อภินิพฺพตฺเตติ, โส เตน ลาภสกฺการสิโลเกน อตฺตานุกฺกํเสติ ปรํ วมฺเภติฯ ยมฺปิ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ, โส เตน ตปสา ลาภสกฺการสิโลกํ อภินิพฺพตฺเตติ, โส เตน ลาภสกฺการสิโลเกน อตฺตานุกฺกํเสติ ปรํ วมฺเภติฯ อยมฺปิ โข, นิคฺโรธ, ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติฯ

‘‘ปุน จปรํ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ, โส เตน ตปสา ลาภสกฺการสิโลกํ อภินิพฺพตฺเตติ, โส เตน ลาภสกฺการสิโลเกน มชฺชติ มุจฺฉติ ปมาทมาปชฺชติฯ ยมฺปิ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ, โส เตน ตปสา ลาภสกฺการสิโลกํ อภินิพฺพตฺเตติ, โส เตน ลาภสกฺการสิโลเกน มชฺชติ มุจฺฉติ ปมาทมาปชฺชติฯ อยมฺปิ โข, นิคฺโรธ, ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติฯ

[60] ‘‘ปุน จปรํ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี โภชเนสุ โวทาสํ อาปชฺชติ – ‘อิทํ เม ขมติ, อิทํ เม นกฺขมตี’ติฯ โส ยญฺจ [ยํ หิ (สี. ปี.)] ขฺวสฺส นกฺขมติ, ตํ สาเปกฺโข ปชหติฯ ยํ ปนสฺส ขมติ, ตํ คธิโต [คถิโต (สี. ปี.)] มุจฺฉิโต อชฺฌาปนฺโน อนาทีนวทสฺสาวี อนิสฺสรณปญฺโญ ปริภุญฺชติ…เป.… อยมฺปิ โข, นิคฺโรธ, ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติฯ

‘‘ปุน จปรํ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ ลาภสกฺการสิโลกนิกนฺติเหตุ – ‘สกฺกริสฺสนฺติ มํ ราชาโน ราชมหามตฺตา ขตฺติยา พฺราหฺมณา คหปติกา ติตฺถิยา’ติ…เป.… อยมฺปิ โข, นิคฺโรธ, ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติฯ

[61] ‘‘ปุน จปรํ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี อญฺญตรํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา อปสาเทตา [อปสาเรตา (ก.)] โหติ – ‘กิํ ปนายํ สมฺพหุลาชีโว [พหุลาชีโว (สี. ปี.)] สพฺพํ สํภกฺเขติฯ เสยฺยถิทํ – มูลพีชํ ขนฺธพีชํ ผฬุพีชํ อคฺคพีชํ พีชพีชเมว ปญฺจมํ, อสนิวิจกฺกํ ทนฺตกูฏํ, สมณปฺปวาเทนา’ติ…เป.… อยมฺปิ โข, นิคฺโรธ, ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติฯ

‘‘ปุน จปรํ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี ปสฺสติ อญฺญตรํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา กุเลสุ สกฺกริยมานํ ครุกริยมานํ มานิยมานํ ปูชิยมานํฯ ทิสฺวา ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อิมญฺหิ นาม สมฺพหุลาชีวํ กุเลสุ สกฺกโรนฺติ ครุํ กโรนฺติ มาเนนฺติ ปูเชนฺติฯ มํ ปน ตปสฺสิํ ลูขาชีวิํ กุเลสุ น สกฺกโรนฺติ น ครุํ กโรนฺติ น มาเนนฺติ น ปูเชนฺตี’ติ, อิติ โส อิสฺสามจฺฉริยํ กุเลสุ อุปฺปาเทตา โหติ…เป.… อยมฺปิ โข, นิคฺโรธ, ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติฯ

[62] ‘‘ปุน จปรํ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี อาปาถกนิสาที โหติ…เป.… อยมฺปิ โข, นิคฺโรธ, ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติฯ

‘‘ปุน จปรํ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี อตฺตานํ อทสฺสยมาโน กุเลสุ จรติ – ‘อิทมฺปิ เม ตปสฺมิํ อิทมฺปิ เม ตปสฺมิ’นฺติ…เป.… อยมฺปิ โข, นิคฺโรธ, ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติฯ

‘‘ปุน จปรํ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี กิญฺจิเทว ปฏิจฺฉนฺนํ เสวติฯ โส ‘ขมติ เต อิท’นฺติ ปุฏฺโฐ สมาโน อกฺขมมานํ อาห – ‘ขมตี’ติฯ ขมมานํ อาห – ‘นกฺขมตี’ติฯ อิติ โส สมฺปชานมุสา ภาสิตา โหติ…เป.… อยมฺปิ โข, นิคฺโรธ, ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติฯ

‘‘ปุน จปรํ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี ตถาคตสฺส วา ตถาคตสาวกสฺส วา ธมฺมํ เทเสนฺตสฺส สนฺตํเยว ปริยายํ อนุญฺเญยฺยํ นานุชานาติ…เป.… อยมฺปิ โข, นิคฺโรธ, ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติฯ

[63] ‘‘ปุน จปรํ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี โกธโน โหติ อุปนาหีฯ ยมฺปิ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี โกธโน โหติ อุปนาหีฯ อยมฺปิ โข, นิคฺโรธ, ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติฯ

‘‘ปุน จปรํ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี มกฺขี โหติ ปฬาสี [ปลาสี (สี. สฺยา. ปี.)] …เป.… อิสฺสุกี โหติ มจฺฉรี… สโฐ โหติ มายาวี… ถทฺโธ โหติ อติมานี… ปาปิจฺโฉ โหติ ปาปิกานํ อิจฺฉานํ วสํ คโต… มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติ อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโต… สนฺทิฏฺฐิปรามาสี โหติ อาธานคฺคาหี ทุปฺปฏินิสฺสคฺคีฯ ยมฺปิ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี สนฺทิฏฺฐิปรามาสี โหติ อาธานคฺคาหี ทุปฺปฏินิสฺสคฺคีฯ อยมฺปิ โข, นิคฺโรธ, ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, นิคฺโรธ, ยทิเม ตโปชิคุจฺฉา [ตโปชิคุจฺฉาย (?)] อุปกฺกิเลสา วา อนุปกฺกิเลสา วา’’ติ? ‘‘อทฺธา โข อิเม, ภนฺเต, ตโปชิคุจฺฉา [ตโปชิคุจฺฉาย (?)] อุปกฺกิเลสา [อุปกฺกิเลสา โหติ (ก.)], โน อนุปกฺกิเลสาฯ ฐานํ โข ปเนตํ, ภนฺเต, วิชฺชติ ยํ อิเธกจฺโจ ตปสฺสี สพฺเพเหว อิเมหิ อุปกฺกิเลเสหิ สมนฺนาคโต อสฺส; โก ปน วาโท อญฺญตรญฺญตเรนา’’ติฯ

ปริสุทฺธปปฏิกปฺปตฺตกถา

[64] ‘‘อิธ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ, โส เตน ตปสา น อตฺตมโน โหติ น ปริปุณฺณสงฺกปฺโปฯ ยมฺปิ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ, โส เตน ตปสา น อตฺตมโน โหติ น ปริปุณฺณสงฺกปฺโปฯ เอวํ โส ตสฺมิํ ฐาเน ปริสุทฺโธ โหติฯ

‘‘ปุน จปรํ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ, โส เตน ตปสา น อตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ…เป.… เอวํ โส ตสฺมิํ ฐาเน ปริสุทฺโธ โหติฯ

‘‘ปุน จปรํ, นิคฺโรธ, ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ, โส เตน ตปสา น มชฺชติ น มุจฺฉติ น ปมาทมาปชฺชติ…เป.… เอวํ โส ตสฺมิํ ฐาเน ปริสุทฺโธ โหติฯ