อุฏฺฐานาธิคตนฺติ วีริเยน อธิคตํฯ อพฺยคฺฆมานโสติ นิพฺพิจิกิจฺฉจิตฺโตฯ ภทฺทกํ ฐานนฺติ เสฏฺฐํ เทวฏฺฐานํฯ น โสจตีติ ยสฺมิํ ฐาเน อนฺโตโสเกน น โสจติฯ

10. อวกุชฺชสุตฺตวณฺณนา

[30] ทสเม อวกุชฺชปญฺโญติ อโธมุขปญฺโญฯ อุจฺฉงฺคปญฺโญติ อุจฺฉงฺคสทิสปญฺโญฯ ปุถุปญฺโญติ วิตฺถาริกปญฺโญฯ อาทิกลฺยาณนฺติอาทีสุ อาทีติ ปุพฺพปฏฺฐปนาฯ มชฺฌนฺติ กถาเวมชฺฌํฯ ปริโยสานนฺติ สนฺนิฏฺฐานํฯ อิติสฺส เต ธมฺมํ กเถนฺตา ปุพฺพปฏฺฐปเนปิ กลฺยาณํ ภทฺทกํ อนวชฺชเมว กตฺวา กเถนฺติ, เวมชฺเฌปิ ปริโยสาเนปิฯ เอตฺถ จ อตฺถิ เทสนาย อาทิมชฺฌปริโยสานานิ, อตฺถิ สาสนสฺสฯ ตตฺถ เทสนาย ตาว จตุปฺปทิกคาถาย ปฐมปทํ อาทิ, ทฺเว ปทานิ มชฺฌํ, อวสานปทํ ปริโยสานํฯ เอกานุสนฺธิกสฺส สุตฺตสฺส นิทานํ อาทิ, อนุสนฺธิ มชฺฌํ, อิทมโวจาติ อปฺปนา ปริโยสานํฯ อเนกานุสนฺธิกสฺส ปฐโม อนุสนฺธิ อาทิ, ตโต ปรํ เอโก วา อเนเก วา มชฺฌํ, ปจฺฉิโม ปริโยสานํฯ อยํ ตาว เทสนาย นโยฯ สาสนสฺส ปน สีลํ อาทิ, สมาธิ มชฺฌํ, วิปสฺสนา ปริโยสานํฯ สมาธิ วา อาทิ, วิปสฺสนา มชฺฌํ, มคฺโค ปริโยสานํฯ วิปสฺสนา วา อาทิ, มคฺโค มชฺฌํ, ผลํ ปริโยสานํฯ มคฺโค วา อาทิ, ผลํ มชฺฌํ, นิพฺพานํ ปริโยสานํฯ ทฺเว ทฺเว วา กยิรมาเน สีลสมาธโย อาทิ, วิปสฺสนามคฺคา มชฺฌํ, ผลนิพฺพานานิ ปริโยสานํฯ

สาตฺถนฺติ สาตฺถกํ กตฺวา เทเสนฺติฯ สพฺยญฺชนนฺติ อกฺขรปาริปูริํ กตฺวา เทเสนฺติฯ เกวลปริปุณฺณนฺติ สกลปริปุณฺณํ อนูนํ กตฺวา เทเสนฺติฯ ปริสุทฺธนฺติ ปริสุทฺธํ นิชฺชฏํ นิคฺคณฺฐิํ กตฺวา เทเสนฺติฯ พฺรหฺมจริยํ ปกาเสนฺตีติ เอวํ เทเสนฺตา จ เสฏฺฐจริยภูตํ สิกฺขตฺตยสงฺคหิตํ อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ปกาเสนฺติฯ เนว อาทิํ มนสิ กโรตีติ เนว ปุพฺพปฏฺฐปนํ มนสิ กโรติฯ

กุมฺโภติ ฆโฏฯ นิกุชฺโชติ อโธมุโข ฐปิโตฯ

เอวเมว โขติ เอตฺถ กุมฺโภ นิกุชฺโช วิย อวกุชฺชปญฺโญ ปุคฺคโล ทฏฺฐพฺโพ, อุทกาสิญฺจนกาโล วิย ธมฺมเทสนาย ลทฺธกาโล, อุทกสฺส วิวฏฺฏนกาโล วิย ตสฺมิํ อาสเน นิสินฺนสฺส อุคฺคเหตุํ อสมตฺถกาโล, อุทกสฺส อสณฺฐานกาโล วิย วุฏฺฐหิตฺวา อสลฺลกฺขณกาโล เวทิตพฺโพฯ

อากิณฺณานีติ ปกฺขิตฺตานิฯ สติสมฺโมสาย ปกิเรยฺยาติ มุฏฺฐสฺสติตาย วิกิเรยฺยฯ เอวเมว โขติ เอตฺถ อุจฺฉงฺโค วิย อุจฺฉงฺคปญฺโญ ปุคฺคโล ทฏฺฐพฺโพ, นานาขชฺชกานิ วิย นานปฺปการํ พุทฺธวจนํ, อุจฺฉงฺเค นานาขชฺชกานิ ขาทนฺตสฺส นิสินฺนกาโล วิย ตสฺมิํ อาสเน นิสินฺนสฺส อุคฺคณฺหนกาโล, วุฏฺฐหนฺตสฺส สติสมฺโมสา ปกิรณกาโล วิย ตสฺมา อาสนา วุฏฺฐาย คจฺฉนฺตสฺส อสลฺลกฺขณกาโล เวทิตพฺโพฯ

อุกฺกุชฺโชติ อุปริมุโข ฐปิโตฯ สณฺฐาตีติ ปติฏฺฐหติฯ เอวเมว โขติ เอตฺถ อุปริมุโข ฐปิโต กุมฺโภ วิย ปุถุปญฺโญ ปุคฺคโล ทฏฺฐพฺโพ, อุทกสฺส อาสิตฺตกาโล วิย เทสนาย ลทฺธกาโล, อุทกสฺส สณฺฐานกาโล วิย ตตฺถ นิสินฺนสฺส อุคฺคณฺหนกาโล, โน วิวฏฺฏนกาโล วิย วุฏฺฐาย คจฺฉนฺตสฺส สลฺลกฺขณกาโล เวทิตพฺโพฯ

ทุมฺเมโธติ นิปฺปญฺโญฯ อวิจกฺขโณติ สํวิทหนปญฺญาย รหิโตฯ คนฺตาติ คมนสีโลฯ เสยฺโย เอเตน วุจฺจตีติ เอตสฺมา ปุคฺคลา อุตฺตริตโรติ วุจฺจติฯ ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโนติ นวโลกุตฺตรธมฺมสฺส อนุธมฺมํ สห สีเลน ปุพฺพภาคปฏิปทํ ปฏิปนฺโนฯ ทุกฺขสฺสาติ วฏฺฏทุกฺขสฺสฯ อนฺตกโร สิยาติ โกฏิกโร ปริจฺเฉทกโร ปริวฏุมกโร ภเวยฺยาติฯ

ปุคฺคลวคฺโค ตติโยฯ

4. เทวทูตวคฺโค

1. สพฺรหฺมกสุตฺตวณฺณนา

[31] จตุตฺถสฺส ปฐเม อชฺฌาคาเรติ สเก ฆเรฯ ปูชิตา โหนฺตีติ ยํ ฆเร อตฺถิ, เตน ปฏิชคฺคิตา โคปิตา โหนฺติฯ อิติ มาตาปิตุปูชกานิ กุลานิ มาตาปิตูหิ สพฺรหฺมกานีติ ปกาเสตฺวา อิทานิ เนสํ สปุพฺพาจริยกาทิภาวํ ปกาเสนฺโต สปุพฺพาจริยกานีติอาทิมาหฯ ตตฺถ พฺรหฺมาติอาทีนิ เตสํ พฺรหฺมาทิภาวสาธนตฺถํ วุตฺตานิฯ พหุการาติ ปุตฺตานํ พหูปการาฯ อาปาทกาติ ชีวิตสฺส อาปาทกาฯ ปุตฺตกานํ หิ มาตาปิตูหิ ชีวิตํ อาปาทิตํ ปาลิตํ ฆฏิตํ อนุปฺปพนฺเธน ปวตฺติตํฯ โปสกาติ หตฺถปาเท วฑฺเฒตฺวา หทยโลหิตํ ปาเยตฺวา โปเสตาโรฯ อิมสฺส โลกสฺส ทสฺเสตาโรติ ปุตฺตานํ หิ อิมสฺมิํ โลเก อิฏฺฐานิฏฺฐารมฺมณสฺส ทสฺสนํ นาม มาตาปิตโร นิสฺสาย ชาตนฺติ อิมสฺส โลกสฺส ทสฺเสตาโร นามฯ

พฺรหฺมาติ มาตาปิตโรติ เสฏฺฐาธิวจนํฯ ยถา พฺรหฺมุโน จตสฺโส ภาวนา อวิชหิตา โหนฺติ เมตฺตา กรุณา มุทิตา อุเปกฺขาติ, เอวเมว มาตาปิตูนํ ปุตฺตเกสุ จตสฺโส ภาวนา อวิชหิตา โหนฺติฯ ตา ตสฺมิํ ตสฺมิํ กาเล เวทิตพฺพา – กุจฺฉิคตสฺมิํ หิ ทารเก ‘‘กทา นุ โข ปุตฺตกํ อโรคํ ปริปุณฺณงฺคปจฺจงฺคํ ปสฺสิสฺสามา’’ติ มาตาปิตูนํ เมตฺตจิตฺตํ อุปฺปชฺชติฯ ยทา ปเนส มนฺโท อุตฺตานเสยฺยโก อูกาหิ วา มงฺกุลาทีหิ ปาณเกหิ ทฏฺโฐ ทุกฺขเสยฺยาย วา ปน ปีฬิโต ปโรทติ วิรวติ, ตทาสฺส สทฺทํ สุตฺวา มาตาปิตูนํ การุญฺญํ อุปฺปชฺชติ, อาธาวิตฺวา วิธาวิตฺวา กีฬนกาเล ปน โลภนียวยสฺมิํ วา ฐิตกาเล ทารกํ โอโลเกตฺวา มาตาปิตูนํ จิตฺตํ สปฺปิมณฺเฑ ปกฺขิตฺตสตวิหตกปฺปาสปิจุปฏลํ วิย มุทุกํ โหติ อาโมทิตํ ปโมทิตํ, ตทา เตสํ มุทิตา ลพฺภติฯ ยทา ปเนส ปุตฺโต ทาราภรณํ ปจฺจุปฏฺฐาเปตฺวา ปาฏิเยกฺกํ อคารํ อชฺฌาวสติ, ตทา มาตาปิตูนํ ‘‘สกฺโกติ ทานิ โน ปุตฺตโก อตฺตโน ธมฺมตาย ยาเปตุ’’นฺติ มชฺฌตฺตภาโว อุปฺปชฺชติ, ตสฺมิํ กาเล อุเปกฺขา ลพฺภตีติ อิมินา การเณน ‘‘พฺรหฺมาติ มาตาปิตโร’’ติ วุตฺตํฯ

ปุพฺพาจริยาติ วุจฺจเรติ มาตาปิตโร หิ ชาตกาลโต ปฏฺฐาย ‘‘เอวํ นิสีท, เอวํ ติฏฺฐ, เอวํ คจฺฉ, เอวํ สย, เอวํ ขาท, เอวํ ภุญฺช, อยํ เต, ตาตาติ วตฺตพฺโพ, อยํ ภาติกาติ, อยํ ภคินีติ, อิทํ นาม กาตุํ วฏฺฏติ, อิทํ น วฏฺฏติ, อสุกํ นาม อุปสงฺกมิตุํ วฏฺฏติ, อสุกํ น วฏฺฏตี’’ติ คาหาเปนฺติ สิกฺขาเปนฺติฯ อถาปรภาเค อญฺเญ อาจริยา หตฺถิสิปฺปอสฺสสิปฺปรถสิปฺปธนุสิปฺปถรุสิปฺปมุทฺทาคณนาทีนิ สิกฺขาเปนฺติฯ