โส หิ ยํ โจรา ปาโตปิ ทิวาปิ วิสฺสชฺเชตุํ น สมฺปาปุณิํสุ , สายํ ปน อาปณํ คนฺตฺวา อปฺปคฺเฆน เทนฺติ, ตปฺปจฺจยสฺส ลาภสฺส อสฺสามิโก โหติฯ

น สกฺกจฺจํ สมาธินิมิตฺตํ อธิฏฺฐาตีติ สกฺกจฺจกิริยาย สมาธิํ น สมาปชฺชติฯ เอตฺถ จ ปาโตว เจติยงฺคณโพธิยงฺคเณสุ วตฺตํ กตฺวา เสนาสนํ ปวิสิตฺวา ยาว ภิกฺขาจารเวลา, ตาว สมาปตฺติํ อปฺเปตฺวา อนิสีทนฺโต ปุพฺพณฺหสมยํ น สกฺกจฺจํ สมาธินิมิตฺตํ อธิฏฺฐาติ นามฯ ปจฺฉาภตฺตํ ปน ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานํ ปวิสิตฺวา ยาว สายนฺหสมยา สมาปตฺติํ อปฺเปตฺวา อนิสีทนฺโต มชฺฌนฺหิกสมยํ น สกฺกจฺจํ สมาธินิมิตฺตํ อธิฏฺฐาติ นามฯ สายํ ปน เจติยํ วนฺทิตฺวา เถรูปฏฺฐานํ กตฺวา เสนาสนํ ปวิสิตฺวา ปฐมยามํ สมาปตฺติํ สมาปชฺชิตฺวา อนิสีทนฺโต สายนฺหสมยํ น สกฺกจฺจํ สมาธินิมิตฺตํ อธิฏฺฐาติ นามฯ สุกฺกปกฺโข วุตฺตปฏิปกฺขนเยเนว เวทิตพฺโพฯ อปิเจตฺถ ‘‘สมาปตฺติํ อปฺเปตฺวา’’ติ วุตฺตฏฺฐาเน สมาปตฺติยา อสติ วิปสฺสนาปิ วฏฺฏติ, สมาธินิมิตฺตนฺติ จ สมาธิอารมฺมณมฺปิ วฏฺฏติเยวฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ – ‘‘สมาธิปิ สมาธินิมิตฺตํ, สมาธารมฺมณมฺปิ สมาธินิมิตฺต’’นฺติฯ

10. ทุติยปาปณิกสุตฺตวณฺณนา

[20] ทสเม จกฺขุมาติ ปญฺญาจกฺขุนา จกฺขุมา โหติฯ วิธุโรติ วิสิฏฺฐธุโร อุตฺตมธุโร ญาณสมฺปยุตฺเตน วีริเยน สมนฺนาคโตฯ นิสฺสยสมฺปนฺโนติ อวสฺสยสมฺปนฺโน ปติฏฺฐานสมฺปนฺโนฯ ปณิยนฺติ วิกฺกายิกภณฺฑํฯ เอตฺตกํ มูลํ ภวิสฺสติ เอตฺตโก อุทโยติ ตสฺมิํ ‘‘เอวํ กีตํ เอวํ วิกฺกายมาน’’นฺติ วุตฺตปณิเย เยน กเยน ตํ กีตํ, ตํ กยสงฺขาตํ มูลํ เอตฺตกํ ภวิสฺสติฯ โย จ ตสฺมิํ วิกฺกยมาเน วิกฺกโย, ตสฺมิํ วิกฺกเย เอตฺตโก อุทโย ภวิสฺสติ, เอตฺติกา วฑฺฒีติ อตฺโถฯ

กุสโล โหติ ปณิยํ เกตุญฺจ วิกฺเกตุญฺจาติ สุลภฏฺฐานํ คนฺตฺวา กิณนฺโต ทุลฺลภฏฺฐานํ คนฺตฺวา วิกฺกิณนฺโต จ เอตฺถ กุสโล นาม โหติ, ทสคุณมฺปิ วีสติคุณมฺปิ ลาภํ ลภติฯ

อฑฺฒาติ อิสฺสรา พหุนา นิกฺขิตฺตธเนน สมนฺนาคตาฯ มหทฺธนาติ วฬญฺชนกวเสน มหทฺธนา ฯ มหาโภคาติ อุปโภคปริโภคภณฺเฑน มหาโภคาฯ ปฏิพโลติ กายพเลน เจว ญาณพเลน จ สมนฺนาคตตฺตา สมตฺโถฯ อมฺหากญฺจ กาเลน กาลํ อนุปฺปทาตุนฺติ อมฺหากญฺจ คหิตธนมูลิกํ วฑฺฒิํ กาเลน กาลํ อนุปฺปทาตุํฯ นิปตนฺตีติ นิมนฺเตนฺติฯ นิปาเตนฺตีติปิ ปาโฐ, อยเมว อตฺโถฯ

กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทายาติ กุสลธมฺมานํ สมฺปาทนตฺถาย ปฏิลาภตฺถายฯ ถามวาติ ญาณถาเมน สมนฺนาคโตฯ ทฬฺหปรกฺกโมติ ถิเรน ญาณปรกฺกเมน สมนฺนาคโตฯ อนิกฺขิตฺตธุโรติ ‘‘อคฺคมคฺคํ อปาปุณิตฺวา อิมํ วีริยธุรํ น ฐเปสฺสามี’’ติ เอวํ อฏฺฐปิตธุโรฯ

พหุสฺสุตาติ เอกนิกายาทิวเสน พหุ พุทฺธวจนํ สุตํ เอเตสนฺติ พหุสฺสุตาฯ อาคตาคมาติ เอโก นิกาโย เอโก อาคโม นาม, ทฺเว นิกายา ทฺเว อาคมา นาม, ปญฺจ นิกายา ปญฺจ อาคมา นาม, เอเตสุ อาคเมสุ เยสํ เอโกปิ อาคโม อาคโต ปคุโณ ปวตฺติโต, เต อาคตาคมา นามฯ ธมฺมธราติ สุตฺตนฺตปิฏกธราฯ วินยธราติ วินยปิฏกธราฯ มาติกาธราติ ทฺเวมาติกาธราฯ ปริปุจฺฉตีติ อตฺถานตฺถํ การณาการณํ ปุจฺฉติฯ ปริปญฺหตีติ ‘‘อิมํ นาม ปุจฺฉิสฺสามี’’ติ อญฺญาติ ตุเลติ ปริคฺคณฺหาติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวฯ

อิมสฺมิํ ปน สุตฺเต ปฐมํ ปญฺญา อาคตา, ปจฺฉา วีริยญฺจ กลฺยาณมิตฺตเสวนา จฯ ตตฺถ ปฐมํ อรหตฺตํ ปตฺวา ปจฺฉา วีริยํ กตฺวา กลฺยาณมิตฺตา เสวิตพฺพาติ น เอวํ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ, เทสนาย นาม เหฏฺฐิเมน วา ปริจฺเฉโท โหติ อุปริเมน วา ทฺวีหิปิ วา โกฏีหิฯ อิธ ปน อุปริเมน ปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพฯ ตสฺมา กเถนฺเตน ปฐมํ กลฺยาณมิตฺตอุปนิสฺสยํ ทสฺเสตฺวา มชฺเฌ วีริยํ ทสฺเสตฺวา ปจฺฉา อรหตฺตํ กเถตพฺพนฺติฯ

รถการวคฺโค ทุติโยฯ

3. ปุคฺคลวคฺโค

1. สมิทฺธสุตฺตวณฺณนา

[21] ตติยสฺส ปฐเม ฌานผสฺสํ ปฐมํ ผุสติ, ปจฺฉา นิโรธํ นิพฺพานํ สจฺฉิกโรตีติ กายสกฺขิฯ ทิฏฺฐนฺตํ ปตฺโตติ ทิฏฺฐิปฺปตฺโตฯ สทฺทหนฺโต วิมุตฺโตติ สทฺธาวิมุตฺโตฯ ขมตีติ รุจฺจติฯ อภิกฺกนฺตตโรติ อติสุนฺทรตโรฯ ปณีตตโรติ อติปณีตตโรฯ สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหตีติ สมิทฺธตฺเถรสฺส กิร อรหตฺตมคฺคกฺขเณ สทฺธินฺทฺริยํ ธุรํ อโหสิ, เสสานิ จตฺตาริ สหชาตินฺทฺริยานิ ตสฺเสว ปริวารานิ อเหสุํฯ อิติ เถโร อตฺตนา ปฏิวิทฺธมคฺคํ กเถนฺโต เอวมาหฯ มหาโกฏฺฐิกตฺเถรสฺส ปน อรหตฺตมคฺคกฺขเณ สมาธินฺทฺริยํ ธุรํ อโหสิ, เสสานิ จตฺตาริ อินฺทฺริยานิ ตสฺเสว ปริวารานิ อเหสุํฯ ตสฺมา โสปิ สมาธินฺทฺริยํ อธิมตฺตนฺติ กเถนฺโต อตฺตนา ปฏิวิทฺธมคฺคเมว กเถสิฯ สาริปุตฺตตฺเถรสฺส ปน อรหตฺตมคฺคกฺขเณ ปญฺญินฺทฺริยํ ธุรํ อโหสิฯ เสสานิ จตฺตาริ อินฺทฺริยานิ ตสฺเสว ปริวารานิ อเหสุํฯ ตสฺมา โสปิ ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตนฺติ กเถนฺโต อตฺตนา ปฏิวิทฺธมคฺคเมว กเถสิฯ

น ขฺเวตฺถาติ น โข เอตฺถฯ เอกํเสน พฺยากาตุนฺติ เอกนฺเตน พฺยากริตุํฯ อรหตฺตาย ปฏิปนฺโนติ อรหตฺตมคฺคสมงฺคิํ ทสฺเสติฯ เอวเมตสฺมิํ สุตฺเต ตีหิปิ เถเรหิ อตฺตนา ปฏิวิทฺธมคฺโคว กถิโต, สมฺมาสมฺพุทฺโธ ปน ภุมฺมนฺตเรเนว กเถสิฯ