2. รถการวคฺโค

1. ญาตสุตฺตวณฺณนา

[11] ทุติยสฺส ปฐเม ญาโตติ ปญฺญาโต ปากโฏฯ อนนุโลมิเกติ สาสนสฺส น อนุโลเมตีติ อนนุโลมิกํ, ตสฺมิํ อนนุโลมิเกฯ กายกมฺเมติ ปาณาติปาตาทิมฺหิ กายทุจฺจริเตฯ โอฬาริกํ วา เอตํ, น เอวรูเป สมาทเปตุํ สกฺโกติฯ ทิสา นมสฺสิตุํ วฏฺฏติ, ภูตพลิํ กาตุํ วฏฺฏตีติ เอวรูเป สมาทเปติ คณฺหาเปติฯ วจีกมฺเมปิ มุสาวาทาทีนิ โอฬาริกานิ, อตฺตโน สนฺตกํ ปรสฺส อทาตุกาเมน ‘‘นตฺถี’’ติ อยํ วญฺจนมุสาวาโท นาม วตฺตุํ วฏฺฏตีติ เอวรูเป สมาทเปติฯ มโนกมฺเมปิ อภิชฺฌาทโย โอฬาริกา, กมฺมฏฺฐานํ วิสํวาเทตฺวา กเถนฺโต ปน อนนุโลมิเกสุ ธมฺเมสุ สมาทเปติ นาม ทกฺขิณวิหารวาสิตฺเถโร วิยฯ ตํ กิร เถรํ เอโก อุปฏฺฐาโก อมจฺจปุตฺโต อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘เมตฺตายนฺเตน ปฐมํ กีทิเส ปุคฺคเล เมตฺตายิตพฺพ’’นฺติ ปุจฺฉิฯ เถโร สภาควิสภาคํ อนาจิกฺขิตฺวา ‘‘ปิยปุคฺคเล’’ติ อาหฯ ตสฺส จ ภริยา ปิยา โหติ มนาปา, โส ตํ อารพฺภ เมตฺตายนฺโต อุมฺมาทํ ปาปุณิฯ กถํ ปเนส พหุชนอหิตาย ปฏิปนฺโน โหตีติ? เอวรูปสฺส หิ สทฺธิวิหาริกาทโย เจว อุปฏฺฐากาทโย จ เตสํ อารกฺขเทวตา อาทิํ กตฺวา ตาสํ ตาสํ มิตฺตภูตา ยาว พฺรหฺมโลกา เสสเทวตา จ ‘‘อยํ ภิกฺขุ น อชานิตฺวา กริสฺสตี’’ติ เตน กตเมว กโรนฺติ, เอวเมส พหุชนอหิตาย ปฏิปนฺโน โหติฯ

สุกฺกปกฺเข ปาณาติปาตา เวรมณิอาทีนํเยว วเสน กายกมฺมวจีกมฺมานิ เวทิตพฺพานิฯ กมฺมฏฺฐานํ ปน อวิสํวาเทตฺวา กเถนฺโต อนุโลมิเกสุ ธมฺเมสุ สมาทเปติ นาม โกฬิตวิหารวาสี จตุนิกายิกติสฺสตฺเถโร วิยฯ ตสฺส กิร เชฏฺฐภาตา นนฺทาภยตฺเถโร นาม โปตลิยวิหาเร วสนฺโต เอกสฺมิํ โรเค สมุฏฺฐิเต กนิฏฺฐํ ปกฺโกสาเปตฺวา อาห – ‘‘อาวุโส, มยฺหํ สลฺลหุกํ กตฺวา เอกํ กมฺมฏฺฐานํ กเถหี’’ติฯ กิํ, ภนฺเต, อญฺเญน กมฺมฏฺฐาเนน, กพฬีการาหารํ ปริคฺคณฺหิตุํ วฏฺฏตีติ? กิมตฺถิโก เอส, อาวุโสติ? ภนฺเต, กพฬีการาหาโร อุปาทารูปํ, เอกสฺมิญฺจ อุปาทารูเป ทิฏฺเฐ เตวีสติ อุปาทารูปานิ ปากฏานิ โหนฺตีติ ฯ โส ‘‘วฏฺฏิสฺสติ, อาวุโส, เอตฺตก’’นฺติ ตํ อุยฺโยเชตฺวา กพฬีการาหารํ ปริคฺคณฺหิตฺวา อุปาทารูปํ สลฺลกฺเขตฺวา วิวฏฺเฏตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ อถ นํ เถรํ พหิวิหารา อนิกฺขนฺตเมว ปกฺโกสิตฺวา, ‘‘อาวุโส, มหาอวสฺสโยสิ มยฺหํ ชาโต’’ติ กนิฏฺฐตฺเถรสฺส อตฺตนา ปฏิลทฺธคุณํ อาโรเจสิฯ พหุชนหิตายาติ เอตสฺสปิ หิ สทฺธิวิหาริกาทโย ‘‘อยํ น อชานิตฺวา กริสฺสตี’’ติ เตน กตเมว กโรนฺตีติ พหุชนหิตาย ปฏิปนฺโน นาม โหตีติฯ

2. สารณียสุตฺตวณฺณนา

[12] ทุติเย ขตฺติยสฺสาติ ชาติยา ขตฺติยสฺสฯ มุทฺธาวสิตฺตสฺสาติ ราชาภิเสเกน มุทฺธนิ อภิสิตฺตสฺสฯ สารณียานิ ภวนฺตีติ สริตพฺพานิ อสมฺมุสฺสนียานิ โหนฺติฯ ชาโตติ นิพฺพตฺโตฯ ยาวชีวํ สารณียนฺติ ทหรกาเล ชานิตุมฺปิ น สกฺกา, อปรภาเค ปน มาตาปิตุอาทีหิ ญาตเกหิ วา ทาสาทีหิ วา ‘‘ตฺวํ อสุกชนปเท อสุกนคเร อสุกทิวเส อสุกนกฺขตฺเต ชาโต’’ติ อาจิกฺขิเต สุตฺวา ตโต ปฏฺฐาย ยาวชีวํ สรติ น สมฺมุสฺสติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘ยาวชีวํ สารณียํ โหตี’’ติฯ

อิทํ , ภิกฺขเว, ทุติยนฺติ อภิเสกฏฺฐานํ นาม รญฺโญ พลวตุฏฺฐิกรํ โหติ, เตนสฺส ตํ ยาวชีวํ สารณียํฯ สงฺคามวิชยฏฺฐาเนปิ เอเสว นโยฯ เอตฺถ ปน สงฺคามนฺติ ยุทฺธํฯ อภิวิชินิตฺวาติ ชินิตฺวา สตฺตุมทฺทนํ กตฺวาฯ ตเมว สงฺคามสีสนฺติ ตเมว สงฺคามฏฺฐานํฯ อชฺฌาวสตีติ อภิภวิตฺวา อาวสติฯ

อิทานิ ยสฺมา สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส รญฺโญ ชาติฏฺฐานาทีหิ กตฺตพฺพกิจฺจํ นตฺถิ, อิมสฺมิํ ปน สาสเน ตปฺปฏิภาเค ตโย ปุคฺคเล ทสฺเสตุํ อิทํ การณํ อาภตํ, ตสฺมา เต ทสฺเสนฺโต เอวเมว โข, ภิกฺขเวติอาทิมาหฯ ตตฺถ อนคาริยํ ปพฺพชิโต โหตีติ เอตฺถ จตุปาริสุทฺธิสีลมฺปิ ปพฺพชฺชานิสฺสิตเมวาติ เวทิตพฺพํฯ สารณียํ โหตีติ ‘‘อหํ อสุกรฏฺเฐ อสุกชนปเท อสุกวิหาเร อสุกมาฬเก อสุกทิวาฏฺฐาเน อสุกจงฺกเม อสุกรุกฺขมูเล ปพฺพชิโต’’ติ เอวํ ยาวชีวํ สริตพฺพเมว โหติ น สมฺมุสฺสิตพฺพํฯ

อิทํ ทุกฺขนฺติ เอตฺตกํ ทุกฺขํ, น อิโต อุทฺธํ ทุกฺขํ อตฺถิฯ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ เอตฺตโก ทุกฺขสมุทโย, น อิโต อุทฺธํ ทุกฺขสมุทโย อตฺถีติฯ เสสปททฺวเยปิ เอเสว นโยฯ เอวเมตฺถ จตูหิ สจฺเจหิ โสตาปตฺติมคฺโค กถิโตฯ กสิณปริกมฺมวิปสฺสนาญาณานิ ปน มคฺคสนฺนิสฺสิตาเนว โหนฺติฯ สารณียํ โหตีติ ‘‘อหํ อสุกรฏฺเฐ…เป.… อสุกรุกฺขมูเล โสตาปนฺโน ชาโต’’ติ ยาวชีวํ สารณียํ โหติ อสมฺมุสฺสนียํฯ

อาสวานํ ขยาติ อาสวานํ ขเยนฯ เจโตวิมุตฺตินฺติ ผลสมาธิํฯ ปญฺญาวิมุตฺตินฺติ ผลปญฺญํฯ สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวาติ อตฺตนาว อภิวิสิฏฺฐาย ปญฺญาย ปจฺจกฺขํ กตฺวาฯ อุปสมฺปชฺช วิหรตีติ ปฏิลภิตฺวา วิหรติฯ สารณียนฺติ ‘‘มยา อสุกรฏฺเฐ…เป.… อสุกรุกฺขมูเล อรหตฺตํ ปตฺต’’นฺติ อตฺตโน อรหตฺตปตฺติฏฺฐานํ นาม ยาวชีวํ สารณียํ โหติ อสมฺมุสฺสนียนฺติ ยถานุสนฺธินาว เทสนํ นิฏฺฐเปสิฯ

3. อาสํสสุตฺตวณฺณนา

[13] ตติเย สนฺโตติ อตฺถิ อุปลพฺภนฺติฯ สํวิชฺชมานาติ ตสฺเสว เววจนํฯ โลกสฺมินฺติ สตฺตโลเกฯ นิราโสติ อนาโส อปตฺถโนฯ อาสํโสติ อาสํสมาโน ปตฺถยมาโนฯ วิคตาโสติ อปคตาโสฯ จณฺฑาลกุเลติ จณฺฑาลานํ กุเลฯ เวนกุเลติ วิลีวการกุเลฯ เนสาทกุเลติ มิคลุทฺทกานํ กุเลฯ รถการกุเลติ จมฺมการกุเลฯ ปุกฺกุสกุเลติ ปุปฺผจฺฉฑฺฑกกุเลฯ

เอตฺตาวตา กุลวิปตฺติํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ยสฺมา นีจกุเล ชาโตปิ เอกจฺโจ อฑฺโฒ โหติ มหทฺธโน, อยํ ปน น ตาทิโส, ตสฺมาสฺส โภควิปตฺติํ ทสฺเสตุํ ทลิทฺเทติอาทิมาหฯ ตตฺถ ทลิทฺเทติ ทาลิทฺทิเยน สมนฺนาคเตฯ อปฺปนฺนปานโภชเนติ ปริตฺตกอนฺนปานโภชเนฯ กสิรวุตฺติเกติ ทุกฺขชีวิเก, ยตฺถ วายาเมน ปโยเคน ชีวิตวุตฺติํ สาเธนฺติ, ตถารูเปติ อตฺโถฯ ยตฺถ กสิเรน ฆาสจฺฉาโท ลพฺภตีติ ยสฺมิํ กุเล ทุกฺเขน ยาคุภตฺตฆาโส จ โกปีนมตฺตํ อจฺฉาทนญฺจ ลพฺภติฯ

อิทานิ ยสฺมา เอกจฺโจ นีจกุเล ชาโตปิ อุปธิสมฺปนฺโน โหติ อตฺตภาวสมิทฺธิยํ ฐิโต , อยญฺจ น ตาทิโส, ตสฺมาสฺส สรีรวิปตฺติมฺปิ ทสฺเสตุํ โส จ โหติ ทุพฺพณฺโณติอาทิมาหฯ ตตฺถ ทุพฺพณฺโณติ ปํสุปิสาจโก วิย ฌามขาณุวณฺโณฯ ทุทฺทสิโกติ วิชาตมาตุยาปิ อมนาปทสฺสโนฯ โอโกฏิมโกติ ลกุณฺฑโกฯ กาโณติ เอกกฺขิกาโณ วา อุภยกฺขิกาโณ วาฯ กุณีติ เอกหตฺถกุณี วา อุภยหตฺถกุณี วาฯ ขญฺโชติ เอกปาทขญฺโช วา อุภยปาทขญฺโช วาฯ ปกฺขหโตติ หตปกฺโข ปีฐสปฺปีฯ ปทีเปยฺยสฺสาติ วฏฺฏิเตลกปลฺลกาทิโน ปทีปอุปกรณสฺสฯ ตสฺส น เอวํ โหตีติฯ กสฺมา น โหติ? นีจกุเล ชาตตฺตาฯ

เชฏฺโฐติ อญฺญสฺมิํ เชฏฺเฐ สติ กนิฏฺโฐ อาสํ น กโรติ, ตสฺมา เชฏฺโฐติ อาหฯ อาภิเสโกติ เชฏฺโฐปิ น อภิเสการโห อาสํ น กโรติ, ตสฺมา อาภิเสโกติ อาหฯ