6. สํโยชนสุตฺตวณฺณนา

[6] ฉฏฺเฐ สํโยชนิเยสุ ธมฺเมสูติ ทสนฺนํ สํโยชนานํ ปจฺจยภูเตสุ เตภูมกธมฺเมสุฯ อสฺสาทานุปสฺสิตาติ อสฺสาทโต ปสฺสิตา ปสฺสนภาโวติ อตฺโถฯ นิพฺพิทานุปสฺสิตาติ นิพฺพิทาวเสน อุกฺกณฺฐนวเสน ปสฺสนภาโวฯ ชาติยาติ ขนฺธนิพฺพตฺติโตฯ ชรายาติ ขนฺธปริปากโตฯ มรเณนาติ ขนฺธเภทโตฯ โสเกหีติ อนฺโตนิชฺฌายนลกฺขเณหิ โสเกหิฯ ปริเทเวหีติ ตนฺนิสฺสิตลาลปฺปิตลกฺขเณหิ ปริเทเวหิฯ ทุกฺเขหีติ กายปฏิปีฬนทุกฺเขหิฯ โทมนสฺเสหีติ มโนวิฆาตโทมนสฺเสหิฯ อุปายาเสหีติ อธิมตฺตายาสลกฺขณอุปายาเสหิฯ ทุกฺขสฺมาติ สกลวฏฺฏทุกฺขโตฯ ปชหตีติ มคฺเคน ปชหติฯ ปหายาติ เอตฺถ ปน ผลกฺขโณ กถิโตฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตํฯ ฉฏฺฐํฯ

7. กณฺหสุตฺตวณฺณนา

[7] สตฺตเม กณฺหาติ น กาฬวณฺณตาย กณฺหา, กณฺหตาย ปน อุปเนนฺตีติ นิปฺผตฺติกาฬตาย กณฺหาฯ สรเสนาปิ วา สพฺพากุสลธมฺมา กณฺหา เอวฯ น หิ เตสํ อุปฺปตฺติยา จิตฺตํ ปภสฺสรํ โหติฯ อหิริกนฺติ อหิริกภาโวฯ อโนตฺตปฺปนฺติ อโนตฺตาปิภาโวฯ สตฺตมํฯ

8. สุกฺกสุตฺตวณฺณนา

[8] อฏฺฐเม สุกฺกาติ น วณฺณสุกฺกตาย สุกฺกา, สุกฺกตาย ปน อุปเนนฺตีติ นิปฺผตฺติสุกฺกตาย สุกฺกาฯ สรเสนาปิ วา สพฺพกุสลธมฺมา สุกฺกา เอวฯ เตสํ หิ อุปฺปตฺติยา จิตฺตํ ปภสฺสรํ โหติฯ หิรี จ โอตฺตปฺปญฺจาติ เอตฺถ ปาปโต ชิคุจฺฉนลกฺขณา หิรี, ภายนลกฺขณํ โอตฺตปฺปํฯ ยํ ปเนตฺถ วิตฺถารโต วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตเมวฯ อฏฺฐมํฯ

9. จริยสุตฺตวณฺณนา

[9] นวเม โลกํ ปาเลนฺตีติ โลกํ สนฺธาเรนฺติ ฐเปนฺติ รกฺขนฺติฯ นยิธ ปญฺญาเยถ มาตาติ อิมสฺมิํ โลเก ชนิกา มาตา ‘‘อยํ เม มาตา’’ติ ครุจิตฺตีการวเสน น ปญฺญาเยถฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ สมฺเภทนฺติ สงฺกรํ มริยาทเภทํ วาฯ ยถา อเชฬกาติอาทีสุ เอเต หิ สตฺตา ‘‘อยํ เม มาตา’’ติ วา ‘‘มาตุจฺฉา’’ติ วา ครุจิตฺตีการวเสน น ชานนฺติฯ ยํ วตฺถุํ นิสฺสาย อุปฺปนฺนา, ตตฺเถว วิปฺปฏิปชฺชนฺติฯ ตสฺมา อุปมํ อาหรนฺโต ‘‘ยถา อเชฬกา’’ติอาทิมาหฯ นวมํฯ

10. วสฺสูปนายิกสุตฺตวณฺณนา

[10] ทสมํ อฏฺฐุปฺปตฺติยํ วุตฺตํฯ กตรอฏฺฐุปฺปตฺติยํ? มนุสฺสานํ อุชฺฌายเนฯ ภควตา หิ ปฐมโพธิยํ วีสติ วสฺสานิ วสฺสูปนายิกา อปฺปญฺญตฺตา อโหสิฯ ภิกฺขู อนิพทฺธวาสา วสฺเสปิ อุตุวสฺเสปิ ยถาสุขํ วิจริํสุฯ เต ทิสฺวา มนุสฺสา ‘‘กถญฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา เหมนฺตมฺปิ คิมฺหมฺปิ วสฺสมฺปิ จาริกํ จริสฺสนฺติ หริตานิ ติณานิ สมฺมทฺทนฺตา เอกินฺทฺริยํ ชีวํ วิเหเฐนฺตา พหู ขุทฺทเก ปาเณ สงฺฆาตํ อาปาเทนฺตาฯ อิเม หิ นาม อญฺญติตฺถิยา ทุรกฺขาตธมฺมา วสฺสาวาสํ อลฺลียิสฺสนฺติ สํกสายิสฺสนฺติ, อิเม นาม สกุณา รุกฺขคฺเคสุ กุลาวกานิ กตฺวา วสฺสาวาสํ อลฺลียิสฺสนฺติ สํกสายิสฺสนฺตี’’ติอาทีนิ วตฺวา อุชฺฌายิํสุฯ ตมตฺถํ ภิกฺขู ภควโต อาโรเจสุํฯ ภควา ตํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา อิมํ สุตฺตํ เทเสนฺโต ปฐมํ ตาว ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วสฺสํ อุปคนฺตุ’’นฺติ (มหาว. 184) เอตฺตกเมวาหฯ อถ ภิกฺขูนํ ‘‘กทา นุ โข วสฺสํ อุปคนฺตพฺพ’’นฺติ อุปฺปนฺนํ วิตกฺกํ สุตฺวา ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วสฺสาเน วสฺสํ อุปคนฺตุ’’นฺติ อาหฯ อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘กติ นุ โข วสฺสูปนายิกา’’ติฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ ตํ สุตฺวา สกลมฺปิ อิทํ สุตฺตํ เทเสนฺโต ทฺเวมา, ภิกฺขเวติอาทิมาหฯ ตตฺถ วสฺสูปนายิกาติ วสฺสูปคมนานิฯ ปุริมิกาติ อปรชฺชุคตาย อาสาฬฺหิยา อุปคนฺตพฺพา ปุริมกตฺติกปุณฺณมิปริโยสานา ปฐมา เตมาสีฯ ปจฺฉิมิกาติ มาสคตาย อาสาฬฺหิยา อุปคนฺตพฺพา ปจฺฉิมกตฺติกปริโยสานา ปจฺฉิมา เตมาสีติฯ ทสมํฯ

กมฺมการณวคฺโค ปฐโมฯ