ผุสิตคฺคฬานีติ เฉเกหิ วฑฺฒกีหิ กตตฺตา ปิฏฺฐสงฺฆาฏมฺหิ สุฏฺฐุ ผุสิตกวาฏานิฯ ปิหิตวาตปานานีติ ยุตฺตวาตปานานิฯ อิมินา ปททฺวเยน กวาฏวาตปานานํ นิจฺจปิหิตตํ อกเถตฺวา สมฺปตฺติเยว กถิตาฯ อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ ปน ตานิ ปิธียนฺติ จ วิวรียนฺติ จฯ

พาลโต อุปฺปชฺชนฺตีติ พาลเมว นิสฺสาย อุปฺปชฺชนฺติฯ พาโล หิ อปณฺฑิตปุริโส รชฺชํ วา โอปรชฺชํ วา อญฺญํ วา ปน มหนฺตํ ฐานํ ปตฺเถนฺโต กติปเย อตฺตนา สทิเส วิธวปุตฺเต มหาธุตฺเต คเหตฺวา ‘‘เอถ อหํ ตุมฺเห อิสฺสเร กริสฺสามี’’ติ ปพฺพตคหนาทีนิ นิสฺสาย อนฺตมนฺเต คาเม ปหรนฺโต ทามริกภาวํ ชานาเปตฺวา อนุปุพฺเพน นิคเมปิ ชนปเทปิ ปหรติฯ มนุสฺสา เคหานิ ฉฑฺเฑตฺวา เขมฏฺฐานํ ปตฺถยมานา ปกฺกมนฺติฯ เต นิสฺสาย วสนฺตา ภิกฺขูปิ ภิกฺขุนิโยปิ อตฺตโน อตฺตโน วสนฏฺฐานานิ ปหาย ปกฺกมนฺติฯ คตคตฏฺฐาเน ภิกฺขาปิ เสนาสนมฺปิ ทุลฺลภํ โหติฯ เอวํ จตุนฺนมฺปิ ปริสานํ ภยํ อาคตเมว โหติฯ ปพฺพชฺชิเตสุปิ ทฺเว พาลา ภิกฺขู อญฺญมญฺญํ วิวาทํ ปฏฺฐเปตฺวา โจทนํ อารภนฺติฯ อิติ โกสมฺพิวาสิกานํ วิย มหากลโห อุปฺปชฺชติฯ จตุนฺนํ ปริสานํ ภยํ อาคตเมว โหตีติ เอวํ ยานิ กานิจิ ภยานิ อุปฺปชฺชนฺติ, สพฺพานิ ตานิ พาลโต อุปฺปชฺชนฺตีติ ยถานุสนฺธินา เทสนํ นิฏฺฐเปสิฯ

2. ลกฺขณสุตฺตวณฺณนา

[2] ทุติเย กายทฺวาราทิปวตฺตํ กมฺมํ ลกฺขณํ สญฺชานนการณํ อสฺสาติ กมฺมลกฺขโณฯ อปทานโสภนี ปญฺญาติ ยา ปญฺญา นาม อปทาเนน โสภติ, พาลา จ ปณฺฑิตา จ อตฺตโน อตฺตโน จริเตเนว ปากฏา โหนฺตีติ อตฺโถฯ พาเลน หิ คตมคฺโค รุกฺขคจฺฉคามนิคมาทีนิ ฌาเปตฺวา คจฺฉนฺตสฺส อินฺทคฺคิโน คตมคฺโค วิย โหติ, ฌามฏฺฐานมตฺตเมว องฺคารมสิฉาริกาสมากุลํ ปญฺญายติฯ ปณฺฑิเตน คตมคฺโค กุโสพฺภาทโย ปูเรตฺวา วิวิธสสฺสสมฺปทํ อาวหมาเนน จตุทีปิกเมเฆน คตมคฺโค วิย โหติฯ ยถา เตน คตมคฺเค อุทกปูรานิ เจว วิวิธสสฺสผลาผลานิ จ ตานิ ตานิ ฐานานิ ปญฺญายนฺติ, เอวํ ปณฺฑิเตน คตมคฺเค สมฺปตฺติโยว ปญฺญายนฺติ โน วิปตฺติโยติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวฯ

3. จินฺตีสุตฺตวณฺณนา

[3] ตติเย พาลลกฺขณานีติ ‘‘พาโล อย’’นฺติ เอเตหิ ลกฺขียติ ญายตีติ พาลลกฺขณานิฯ ตาเนวสฺส สญฺชานนการณานีติ พาลนิมิตฺตานิฯ พาลาปทานานีติ พาลสฺส อปทานานิฯ ทุจฺจินฺติตจินฺตีติ จินฺตยนฺโต อภิชฺฌาพฺยาปาทมิจฺฉาทสฺสนวเสน ทุจฺจินฺติตเมว จินฺเตติฯ ทุพฺภาสิตภาสีติ ภาสมาโนปิ มุสาวาทาทิเภทํ ทุพฺภาสิตเมว ภาสติฯ ทุกฺกฏกมฺมการีติ กโรนฺโตปิ ปาณาติปาตาทิวเสน ทุกฺกฏกมฺมเมว กโรติฯ ปณฺฑิตลกฺขณานีติอาทิ วุตฺตานุสาเรเนว เวทิตพฺพํฯ สุจินฺติตจินฺตีติอาทีนิ เจตฺถ มโนสุจริตาทีนํ วเสน โยเชตพฺพานิฯ

4. อจฺจยสุตฺตวณฺณนา

[4] จตุตฺเถ อจฺจยํ อจฺจยโต น ปสฺสตีติ อตฺตโน อปราธํ อปราธโต น ปสฺสติฯ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ นปฺปฏิกโรตีติ ‘‘อปรทฺธํ มยา’’ติ ญตฺวาปิ โย ธมฺโม, ตํ น กโรติ, ทณฺฑกมฺมํ อาหริตฺวา อจฺจยํ น เทเสติ นกฺขมาเปติฯ อจฺจยํ เทเสนฺตสฺส ยถาธมฺมํ นปฺปฏิคฺคณฺหาตีติ ปรสฺส ‘‘วิรทฺธํ มยา’’ติ ญตฺวา ทณฺฑกมฺมํ อาหริตฺวา ขมาเปนฺตสฺส นกฺขมติฯ สุกฺกปกฺโข วุตฺตปฏิปกฺขโต เวทิตพฺโพฯ