เมนู

3. ตปนียสุตฺตวณฺณนา

[3] ตติเย ตปนียาติ อิธ เจว สมฺปราเย จ ตปนฺตีติ ตปนียาฯ ตปฺปตีติ จิตฺตสนฺตาเปน ตปฺปติ อนุโสจติ กายทุจฺจริตํ กตฺวา นนฺทยกฺโข วิย นนฺทมาณโว วิย นนฺทโคฆาตโก วิย เทวทตฺโต วิย ทฺเวภาติกา วิย จฯ เต กิร คาวํ วธิตฺวา มํสํ ทฺเว โกฏฺฐาเส อกํสุฯ ตโต กนิฏฺโฐ เชฏฺฐกํ อาห – ‘‘มยฺหํ ทารกา พหู, อิมานิ เม อนฺตานิ เทหี’’ติฯ อถ นํ โส ‘‘สพฺพํ มํสํ ทฺเวธา วิภตฺตํ, ปุน กิํ มคฺคสี’’ติ ปหริตฺวา ชีวิตกฺขยํ ปาเปสิฯ นิวตฺติตฺวา จ นํ โอโลเกนฺโต มตํ ทิสฺวา ‘‘ภาริยํ เม กมฺมํ กต’’นฺติ จิตฺตํ อุปฺปาเทสิฯ อถสฺส พลวโสโก อุปฺปชฺชิฯ โส ฐิตฏฺฐาเนปิ นิสินฺนฏฺฐาเนปิ ตเทว กมฺมํ อาวชฺเชติ, จิตฺตสฺสาทํ น ลภติฯ อสิตปีตขายิตสายิตมฺปิสฺส สรีเร โอชํ น ผรติ, อฏฺฐิจมฺมมตฺตเมว อโหสิฯ อถ นํ เอโก เถโร ทิสฺวา – ‘‘อุปาสก, ตฺวํ ปหูตอนฺนปาโน, อฏฺฐิจมฺมมตฺตเมว เต อวสิฏฺฐํ, อตฺถิ นุ โข เต กิญฺจิ ตปนียกมฺม’’นฺติ? โส ‘‘อาม, ภนฺเต’’ติ สพฺพํ อาโรเจสิฯ อถ นํ เถโร ‘‘ภาริยํ เต อุปาสก กมฺมํ กตํ, อนปราธฏฺฐาเน อปรทฺธ’’นฺติ อาหฯ โส เตเนว กมฺเมน กาลํ กตฺวา นิรเย นิพฺพตฺโตฯ วจีทุจฺจริเตน สุปฺปพุทฺธสกฺกโกกาลิกจิญฺจมาณวิกาทโย วิย ตปฺปติฯ เสสเมตฺถ จตุตฺเถ จ อุตฺตานตฺถเมวฯ ตติยํฯ

5. อุปญฺญาตสุตฺตวณฺณนา

[5] ปญฺจเม ทฺวินฺนาหนฺติ ทฺวินฺนํ อหํฯ อุปญฺญาสินฺติ อุปคนฺตฺวา คุณํ อญฺญาสิํ, ชานิํ ปฏิวิชฺฌินฺติ อตฺโถฯ อิทานิ เต ธมฺเม ทสฺเสนฺโต ยา จ อสนฺตุฏฺฐิตาติอาทิมาหฯ อิมญฺหิ ธมฺมทฺวยํ นิสฺสาย สตฺถา สพฺพญฺญุตํ ปตฺโต, ตสฺมา ตสฺสานุภาวํ ทสฺเสนฺโต เอวมาหฯ ตตฺถ อสนฺตุฏฺฐิตา กุสเลสุ ธมฺเมสูติ อิมินา อิมํ ทีเปติ – ‘‘อหํ ฌานมตฺตเกน วา โอภาสนิมิตฺตมตฺตเกน วา อสนฺตุฏฺโฐ หุตฺวา อรหตฺตมคฺคเมว อุปฺปาเทสิํฯ ยาว โส น อุปฺปชฺชิ, น ตาวาหํ สนฺตุฏฺโฐ อโหสิํฯ ปธานสฺมิํ จ อนุกฺกณฺฐิโต หุตฺวา อโนสกฺกนาย ฐตฺวาเยว ปธานกิริยํ อกาสิ’’นฺติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ยา จ อปฺปฏิวานิตาติอาทิมาหฯ ตตฺถ อปฺปฏิวานิตาติ อปฺปฏิกฺกมนา อโนสกฺกนาฯ อปฺปฏิวานี สุทาหํ , ภิกฺขเว, ปทหามีติ เอตฺถ สุทนฺติ นิปาตมตฺตํฯ อหํ, ภิกฺขเว, อโนสกฺกนายํ ฐิโต โพธิสตฺตกาเล สพฺพญฺญุตํ ปตฺเถนฺโต ปธานมกาสินฺติ อยเมตฺถ อตฺโถฯ

อิทานิ ยถา เตน ตํ ปธานํ กตํ, ตํ ทสฺเสนฺโต กามํ ตโจ จาติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปตฺตพฺพนฺติ อิมินา ปตฺตพฺพํ คุณชาตํ ทสฺเสติฯ ปุริสถาเมนาติอาทินา ปุริสสฺส ญาณถาโม ญาณวีริยํ ญาณปรกฺกโม จ กถิโตฯ สณฺฐานนฺติ ฐปนา อปฺปวตฺตนา โอสกฺกนา, ปฏิปฺปสฺสทฺธีติ อตฺโถฯ เอตฺตาวตา เตน จตุรงฺคสมนฺนาคตํ วีริยาธิฏฺฐานํ นาม กถิตํฯ เอตฺถ หิ กามํ ตโจ จาติ เอกํ องฺคํ, นฺหารุ จาติ เอกํ, อฏฺฐิ จาติ เอกํ, มํสโลหิตนฺติ เอกํ, อิมานิ จตฺตาริ องฺคานิฯ ปุริสถาเมนาติอาทีนิ อธิมตฺตวีริยาธิวจนานิฯ อิติ ปุริเมหิ จตูหิ องฺเคหิ สมนฺนาคเตน หุตฺวา เอวํ อธิฏฺฐิตํ วีริยํ จตุรงฺคสมนฺนาคตํ วีริยาธิฏฺฐานํ นามาติ เวทิตพฺพํฯ เอตฺตาวตา เตน โพธิปลฺลงฺเก อตฺตโน อาคมนียปฏิปทา กถิตาฯ

อิทานิ ตาย ปฏิปทาย ปฏิลทฺธคุณํ กเถตุํ ตสฺส มยฺหํ, ภิกฺขเวติอาทิมาหฯ ตตฺถ อปฺปมาทาธิคตาติ สติอวิปฺปวาสสงฺขาเตน อปฺปมาเทน อธิคตา, น สุตฺตปฺปมตฺเตน ลทฺธาฯ สมฺโพธีติ จตุมคฺคญาณญฺเจว สพฺพญฺญุตญฺญาณญฺจฯ น หิ สกฺกา เอตํ สุตฺตปฺปมตฺเตน อธิคนฺตุนฺติฯ เตนาห – ‘‘อปฺปมาทาธิคตา สมฺโพธี’’ติฯ อนุตฺตโร โยคกฺเขโมติ น เกวลํ โพธิเยว, อรหตฺตผลนิพฺพานสงฺขาโต อนุตฺตโร โยคกฺเขโมปิ อปฺปมาทาธิคโตวฯ

อิทานิ อตฺตนา ปฏิลทฺธคุเณสุ ภิกฺขุสงฺฆํ สมาทเปนฺโต ตุมฺเห เจปิ ภิกฺขเวติอาทิมาหฯ ตตฺถ ยสฺสตฺถายาติ ยสฺส อตฺถาย, ยํ อุปสมฺปชฺช วิหริตุกามา หุตฺวาติ อตฺโถฯ ตทนุตฺตรนฺติ ตํ อนุตฺตรํฯ พฺรหฺมจริยปริโยสานนฺติ มคฺคพฺรหฺมจริยสฺส ปริโยสานภูตํ อริยผลํฯ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวาติ อภิญฺญาย อุตฺตมปญฺญาย ปจฺจกฺขํ กตฺวาฯ อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสถาติ ปฏิลภิตฺวา ปาปุณิตฺวา วิหริสฺสถฯ ตสฺมาติ ยสฺมา อปฺปฏิวานปธานํ นาเมตํ พหูปการํ อุตฺตมตฺถสาธกํ, ตสฺมาฯ ปญฺจมํฯ