‘‘เอกูนติํโส วยสา สุภทฺท,

ยํ ปพฺพชิํ กิํกุสลานุเอสี;

วสฺสานิ ปญฺญาส สมาธิกานิ,

ยโต อหํ ปพฺพชิโต สุภทฺท;

ญายสฺส ธมฺมสฺส ปเทสวตฺตี,

อิโต พหิทฺธา สมโณปิ นตฺถิ’’ฯ

‘‘ทุติโยปิ สมโณ นตฺถิ, ตติโยปิ สมโณ นตฺถิ, จตุตฺโถปิ สมโณ นตฺถิ, สุญฺญา ปรปฺปวาทา สมเณหิ อญฺเญหี’’ติ ฯ เอตฺถ หิ ปเทสวตฺตีติ อารทฺธวิปสฺสโก อธิปฺเปโตฯ ตสฺมา โสตาปตฺติมคฺคสฺส อารทฺธวิปสฺสกํ มคฺคฏฺฐํ ผลฏฺฐนฺติ ตโยปิ เอกโต กตฺวา ‘‘สมโณปิ นตฺถี’’ติ อาห, สกทาคามิมคฺคสฺส อารทฺธวิปสฺสกํ มคฺคฏฺฐํ ผลฏฺฐนฺติ ตโยปิ เอกโต กตฺวา ‘‘ทุติโยปิ สมโณ นตฺถี’’ติ อาหฯ อิตเรสุปิ ทฺวีสุ เอเสว นโยฯ เอกาทสมํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

กมฺมวคฺโค จตุตฺโถฯ

(25) 5. อาปตฺติภยวคฺโค

1. สงฺฆเภทกสุตฺตวณฺณนา

[243] ปญฺจมสฺส ปฐเม อปิ นุ ตํ, อานนฺท, อธิกรณนฺติ วิวาทาธิกรณาทีสุ อญฺญตรํ อธิกรณํ ภิกฺขุสงฺฆสฺส อุปฺปชฺชิ, สตฺถา ตสฺส วูปสนฺตภาวํ ปุจฺฉนฺโต เอวมาหฯ กุโต ตํ, ภนฺเตติ, ภนฺเต, กุโต กินฺติ เกน การเณน ตํ อธิกรณํ วูปสมิสฺสตีติ วทติฯ เกวลกปฺปนฺติ สกลํ สมนฺตโตฯ สงฺฆเภทาย ฐิโตติ สงฺเฆน สทฺธิํ วาทตฺถาย กถิตํ ปฏิกเถนฺโตว ฐิโตฯ ตตฺรายสฺมาติ ตสฺมิํ เอวํ ฐิเต อายสฺมา อนุรุทฺโธฯ น เอกวาจิกมฺปิ ภณิตพฺพํ มญฺญตีติ ‘‘มา, อาวุโส, สงฺเฆน สทฺธิํ เอวํ อวจา’’ติ เอกวจนมฺปิ วตฺตพฺพํ น มญฺญติฯ โวยุญฺชตีติ อนุยุญฺชติ อนุโยคํ อาปชฺชติฯ อตฺถวเสติ การณวเสฯ นาเสสฺสนฺตีติ อุโปสถปฺปวารณํ อุปคนฺตุํ อทตฺวา นิกฺกฑฺฒิสฺสนฺติฯ เสสํ ปาฬิวเสเนว เวทิตพฺพํฯ

2. อาปตฺติภยสุตฺตวณฺณนา

[244] ทุติเย ขุรมุณฺฑํ กริตฺวาติ ปญฺจ สิขณฺฑเก ฐเปตฺวา ขุเรน มุณฺฑํ กริตฺวาฯ ขรสฺสเรนาติ กกฺขฬสทฺเทนฯ ปณเวนาติ วชฺฌเภริยาฯ ถลฏฺฐสฺสาติ เอกมนฺเต ฐิตสฺสฯ สีสจฺเฉชฺชนฺติ สีสจฺเฉทารหํฯ ยตฺร หิ นามาติ ยํ นามฯ โส วตสฺสาหนฺติ โส วต อหํ อสฺสํ, ยํ เอวรูปํ ปาปํ น กเรยฺยนฺติ อตฺโถฯ ยถาธมฺมํ ปฏิกริสฺสตีติ ธมฺมานุรูปํ ปฏิกริสฺสติ, สามเณรภูมิยํ ฐสฺสตีติ อตฺโถฯ กาฬวตฺถํ ปริธายาติ กาฬปิโลติกํ นิวาเสตฺวาฯ โมสลฺลนฺติ มุสลาภิปาตารหํฯ ยถาธมฺมนฺติ อิธ อาปตฺติโต วุฏฺฐาย สุทฺธนฺเต ปติฏฺฐหนฺโต ยถาธมฺมํ กโรติ นามฯ ภสฺมปุฏนฺติ ฉาริกาภณฺฑิกํฯ คารยฺหํ ภสฺมปุฏนฺติ ครหิตพฺพฉาริกาปุเฏน มตฺถเก อภิฆาตารหํฯ ยถาธมฺมนฺติ อิธ อาปตฺติํ เทเสนฺโต ยถาธมฺมํ ปฏิกโรติ นามฯ อุปวชฺชนฺติ อุปวาทารหํฯ ปาฏิเทสนีเยสูติ ปฏิเทเสตพฺเพสุฯ อิมินา สพฺพาปิ เสสาปตฺติโย สงฺคหิตาฯ อิมานิ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาริ อาปตฺติภยานีติ, ภิกฺขเว, อิมานิ จตฺตาริ อาปตฺติํ นิสฺสาย อุปฺปชฺชนกภยานิ นามาติฯ

3. สิกฺขานิสํสสุตฺตวณฺณนา

[245] ตติเย สิกฺขา อานิสํสา เอตฺถาติ สิกฺขานิสํสํฯ ปญฺญา อุตฺตรา เอตฺถาติ ปญฺญุตฺตรํฯ วิมุตฺติ สาโร เอตฺถาติ วิมุตฺติสารํฯ สติ อาธิปเตยฺยา เอตฺถาติ สตาธิปเตยฺยํฯ เอเตสํ หิ สิกฺขาทิสงฺขาตานํ อานิสํสาทีนํ อตฺถาย วุสฺสตีติ วุตฺตํ โหติฯ อาภิสมาจาริกาติ อุตฺตมสมาจาริกาฯ วตฺตวเสน ปญฺญตฺตสีลสฺเสตํ อธิวจนํฯ ตถา ตถา โส ตสฺสา สิกฺขายาติ ตถา ตถา โส สิกฺขากาโม ภิกฺขุ ตสฺมิํ สิกฺขาปเทฯ

อาทิพฺรหฺมจริยิกาติ มคฺคพฺรหฺมจริยสฺส อาทิภูตานํ จตุนฺนํ มหาสีลานเมตํ อธิวจนํฯ สพฺพโสติ สพฺพากาเรนฯ ธมฺมาติ จตุสจฺจธมฺมาฯ ปญฺญาย สมเวกฺขิตา โหนฺตีติ สหวิปสฺสนาย มคฺคปญฺญาย สุทิฏฺฐา โหนฺติฯ วิมุตฺติยา ผุสิตา โหนฺตีติ อรหตฺตผลวิมุตฺติยา ญาณผสฺเสน ผุฏฺฐา โหนฺติฯ อชฺฌตฺตํเยว สติ สูปฏฺฐิตา โหตีติ นิยกชฺฌตฺเตเยว สติ สุฏฺฐุ อุปฏฺฐิตา โหติฯ