3. โสณกายนสุตฺตวณฺณนา

[234] ตติเย สิขาโมคฺคลฺลาโนติ สีสมชฺเฌ ฐิตาย มหติยา สิขาย สมนฺนาคโต โมคฺคลฺลานโคตฺโต พฺราหฺมโณฯ ปุริมานีติ อตีตานนฺตรทิวสโต ปฏฺฐาย ปุริมานิ, ทุติยาทิโต ปฏฺฐาย ปุริมตรานิ เวทิตพฺพานิฯ โสณกายโนติ ตสฺเสว อนฺเตวาสิโกฯ กมฺมสจฺจายํ โภ โลโกติ โภ อยํ โลโก กมฺมสภาโวฯ กมฺมสมารมฺภฏฺฐายีติ กมฺมสมารมฺเภน ติฏฺฐติฯ กมฺมํ อายูหนฺโตว ติฏฺฐติ, อนายูหนฺโต อุจฺฉิชฺชตีติ ทีเปติฯ เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวฯ

4-9. สิกฺขาปทสุตฺตาทิวณฺณนา

[235] จตุตฺถาทีนิปิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ มคฺคงฺเคสุ ปน ยสฺมา สติยา อุปฏฺฐเปตฺวา ปญฺญาย ปริจฺฉินฺทติ, ตสฺมา อุภยเมว กมฺมํฯ เสสา องฺคาเนว โหนฺติ, โน กมฺมนฺติ วุตฺตํฯ โพชฺฌงฺเคสุปิ เอเสว นโยฯ อภิธมฺเม ปน สพฺพมฺเปตํ อวิเสเสน เจตนาสมฺปยุตฺตกมฺมนฺเตว วณฺณิตํฯ

10. สมณสุตฺตวณฺณนา

[241] ทสเม อิเธวาติ อิมสฺมิํเยว สาสเนฯ อยํ ปน นิยโม เสสปเทสุปิ เวทิตพฺโพฯ ทุติยาทโยปิ หิ สมณา อิเธว, น อญฺญตฺถฯ สุญฺญาติ ริตฺตา ตุจฺฉาฯ ปรปฺปวาทาติ จตฺตาโร สสฺสตวาทา, จตฺตาโร เอกจฺจสสฺสติกา, จตฺตาโร อนฺตานนฺติกา, จตฺตาโร อมราวิกฺเขปิกา, ทฺเว อธิจฺจสมุปฺปนฺนิกา, โสฬส สญฺญิวาทา, อฏฺฐ อสญฺญิวาทา, อฏฺฐ เนวสญฺญินาสญฺญิวาทา, สตฺต อุจฺเฉทวาทา, ปญฺจ ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานวาทาติ อิเม สพฺเพปิ พฺรหฺมชาเล อาคตทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิโย อิโต พาหิรานํ ปเรสํ ปวาทา ปรปฺปวาทา นามฯ เต สพฺเพปิ อิเมหิ จตูหิ ผลฏฺฐกสมเณหิ สุญฺญาฯ น หิ เต เอตฺถ สนฺติฯ น เกวลญฺจ เอเตเหว สุญฺญา , จตูหิ ปน มคฺคฏฺฐกสมเณหิปิ, จตุนฺนํ มคฺคานํ อตฺถาย อารทฺธวิปสฺสเกหิปีติ ทฺวาทสหิปิ สมเณหิ สุญฺญา เอวฯ อิทเมว อตฺถํ สนฺธาย ภควตา มหาปรินิพฺพาเน (ที. นิ. 2.214) วุตฺตํ –

‘‘เอกูนติํโส วยสา สุภทฺท,

ยํ ปพฺพชิํ กิํกุสลานุเอสี;

วสฺสานิ ปญฺญาส สมาธิกานิ,

ยโต อหํ ปพฺพชิโต สุภทฺท;

ญายสฺส ธมฺมสฺส ปเทสวตฺตี,

อิโต พหิทฺธา สมโณปิ นตฺถิ’’ฯ

‘‘ทุติโยปิ สมโณ นตฺถิ, ตติโยปิ สมโณ นตฺถิ, จตุตฺโถปิ สมโณ นตฺถิ, สุญฺญา ปรปฺปวาทา สมเณหิ อญฺเญหี’’ติ ฯ เอตฺถ หิ ปเทสวตฺตีติ อารทฺธวิปสฺสโก อธิปฺเปโตฯ ตสฺมา โสตาปตฺติมคฺคสฺส อารทฺธวิปสฺสกํ มคฺคฏฺฐํ ผลฏฺฐนฺติ ตโยปิ เอกโต กตฺวา ‘‘สมโณปิ นตฺถี’’ติ อาห, สกทาคามิมคฺคสฺส อารทฺธวิปสฺสกํ มคฺคฏฺฐํ ผลฏฺฐนฺติ ตโยปิ เอกโต กตฺวา ‘‘ทุติโยปิ สมโณ นตฺถี’’ติ อาหฯ อิตเรสุปิ ทฺวีสุ เอเสว นโยฯ เอกาทสมํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

กมฺมวคฺโค จตุตฺโถฯ

(25) 5. อาปตฺติภยวคฺโค

1. สงฺฆเภทกสุตฺตวณฺณนา

[243] ปญฺจมสฺส ปฐเม อปิ นุ ตํ, อานนฺท, อธิกรณนฺติ วิวาทาธิกรณาทีสุ อญฺญตรํ อธิกรณํ ภิกฺขุสงฺฆสฺส อุปฺปชฺชิ, สตฺถา ตสฺส วูปสนฺตภาวํ ปุจฺฉนฺโต เอวมาหฯ กุโต ตํ, ภนฺเตติ, ภนฺเต, กุโต กินฺติ เกน การเณน ตํ อธิกรณํ วูปสมิสฺสตีติ วทติฯ เกวลกปฺปนฺติ สกลํ สมนฺตโตฯ สงฺฆเภทาย ฐิโตติ สงฺเฆน สทฺธิํ วาทตฺถาย กถิตํ ปฏิกเถนฺโตว ฐิโตฯ ตตฺรายสฺมาติ ตสฺมิํ เอวํ ฐิเต อายสฺมา อนุรุทฺโธฯ น เอกวาจิกมฺปิ ภณิตพฺพํ มญฺญตีติ ‘‘มา, อาวุโส, สงฺเฆน สทฺธิํ เอวํ อวจา’’ติ เอกวจนมฺปิ วตฺตพฺพํ น มญฺญติฯ โวยุญฺชตีติ อนุยุญฺชติ อนุโยคํ อาปชฺชติฯ อตฺถวเสติ การณวเสฯ นาเสสฺสนฺตีติ อุโปสถปฺปวารณํ อุปคนฺตุํ อทตฺวา นิกฺกฑฺฒิสฺสนฺติฯ เสสํ ปาฬิวเสเนว เวทิตพฺพํฯ