ยถาติ เยนากาเรน ฯ อุมฺมคฺโคติ ปญฺหุมฺมคฺโคฯ อภินีหาโรติ ปญฺหาภิสงฺขรณวเสน จิตฺตสฺส อภินีหาโรฯ สมุทาหาโรติ ปญฺหปุจฺฉนํฯ สนฺตนฺติ ปจฺจนีกสนฺตตาย สนฺตํ กตฺวา น กเถตีติ อตฺโถฯ ปณีตนฺติ อตปฺปกํฯ อตกฺกาวจรนฺติ ยถา ตกฺเกน นยคฺคาเหน คเหตุํ สกฺกา โหติ, เอวํ น กเถตีติ อตฺโถฯ นิปุณนฺติ สณฺหํฯ ปณฺฑิตเวทนียนฺติ ปณฺฑิเตหิ ชานิตพฺพกํฯ เสสํ สพฺพตฺถ วุตฺตานุสาเรเนว เวทิตพฺพํฯ

3. ภทฺทิยสุตฺตวณฺณนา

[193] ตติเย อุปสงฺกมีติ ภุตฺตปาตราโส หุตฺวา มาลาคนฺธวิเลปนํ คเหตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิสฺสามีติ อุปสงฺกมิฯ มา อนุสฺสเวนาติอาทีสุ อนุสฺสววจเนน มม กถํ มา คณฺหถาติ อิมินา นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ สารมฺโภติ กรณุตฺตริยลกฺขโณ สารมฺโภฯ อโลภาทโย โลภาทิปฏิปกฺขวเสน เวทิตพฺพาฯ กุสลธมฺมูปสมฺปทายาติ กุสลธมฺมานํ สมฺปาทนตฺถาย, ปฏิลาภตฺถายาติ วุตฺตํ โหติฯ อิเม เจปิ, ภทฺทิย, มหาสาลาติ ปุรโต ฐิเต สาลรุกฺเข ทสฺเสนฺโต เอวมาหฯ เสสเมตฺถ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถตฺตา จ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ สตฺถริ ปน เทสนํ วินิวฏฺเฏนฺเต ภทฺทิโย โสตาปนฺโน ชาโตติฯ

4. สามุคิยาสุตฺตวณฺณนา

[194] จตุตฺเถ สามุคิยาติ สามุคนิคมวาสิโนฯ พฺยคฺฆปชฺชาติ เต อาลปนฺโต เอวมาหฯ โกลนครสฺส หิ โกลรุกฺเข หาเรตฺวา กตตฺตา โกลนครนฺติ จ พฺยคฺฆปเถ มาปิตตฺตา พฺยคฺฆปชฺชนฺติ จ ทฺเว นามานิฯ เอเตสญฺจ ปุพฺพปุริสา ตตฺถ วสิํสูติ พฺยคฺฆปชฺชวาสิตาย พฺยคฺฆปชฺชวาสิโน พฺยคฺฆปชฺชาติ วุจฺจนฺติฯ เต อาลปนฺโต เอวมาหฯ ปาริสุทฺธิปธานิยงฺคานีติ ปาริสุทฺธิอตฺถาย ปธานิยงฺคานิ ปทหิตพฺพวีริยสฺส องฺคานิ, โกฏฺฐาสาติ อตฺโถฯ สีลปาริสุทฺธิปธานิยงฺคนฺติ สีลปริโสธนวีริยสฺเสตํ นามํฯ ตญฺหิ สีลปาริสุทฺธิปริปูรณตฺถาย ปธานิยงฺคนฺติ สีลปาริสุทฺธิปธานิยงฺคํฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ ตตฺถ ตตฺถ ปญฺญาย อนุคฺคเหสฺสามีติ ตสฺมิํ ตสฺมิํ ฐาเน วิปสฺสนาปญฺญาย อนุคฺคเหสฺสามิ ฯ โย ตตฺถ ฉนฺโทติอาทีสุ โย ตสฺมิํ อนุคฺคณฺหเน กตฺตุกามตาฉนฺโทติ อิมินา นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ สติสมฺปชญฺญํ ปเนตฺถ สติํ อุปฏฺฐเปตฺวา ญาเณน ปริจฺฉินฺทิตฺวา วีริยปคฺคหนตฺถํ วุตฺตํฯ รชนีเยสุ ธมฺเมสุ จิตฺตํ วิราเชตีติ ราคปจฺจเยสุ อิฏฺฐารมฺมเณสุ ยถา จิตฺตํ วิรชฺชติ, เอวํ กโรติฯ วิโมจนีเยสุ ธมฺเมสุ จิตฺตํ วิโมเจตีติ เยหิ อารมฺมเณหิ จิตฺตํ วิโมเจตพฺพํ, เตสุ ยถา วิมุจฺจติ, เอวํ กโรติฯ วิราเชตฺวาติ เอตฺถ มคฺคกฺขเณ วิราเชติ นาม, ผลกฺขเณ วิรตฺตํ นาม โหติฯ ทุติยปเทปิ เอเสว นโยฯ สมฺมาวิมุตฺติํ ผุสตีติ เหตุนา นเยน อรหตฺตผลวิมุตฺติํ ญาณผสฺเสน ผุสตีติฯ

5. วปฺปสุตฺตวณฺณนา

[195] ปญฺจเม วปฺโปติ ทสพลสฺส จูฬปิตา สกฺยราชาฯ นิคณฺฐสาวโกติ เวสาลิยํ สีหเสนาปติ วิย นาฬนฺทายํ อุปาลิคหปติ วิย จ นิคณฺฐสฺส นาฏปุตฺตสฺส อุปฏฺฐาโกฯ กาเยน สํวุโตติ กายทฺวารสฺส สํวุตตฺตา ปิหิตตฺตา กาเยน สํวุโต นามฯ เสสทฺวเยปิ เอเสว นโยฯ อวิชฺชาวิราคาติ อวิชฺชาย ขยวิราเคนฯ วิชฺชุปฺปาทาติ มคฺควิชฺชาย อุปฺปาเทนฯ ตํ ฐานนฺติ ตํ การณํฯ อวิปกฺกวิปากนฺติ อลทฺธวิปากวารํฯ ตโตนิทานนฺติ ตํเหตุ ตปฺปจฺจยาฯ ทุกฺขเวทนิยา อาสวา อสฺสเวยฺยุนฺติ ทุกฺขเวทนาย ปจฺจยภูตา กิเลสา อสฺสเวยฺยุํ, ตสฺส ปุริสสฺส อุปฺปชฺเชยฺยุนฺติ อตฺโถฯ อภิสมฺปรายนฺติ ทุติเย อตฺตภาเวฯ กายสมารมฺภปจฺจยาติ กายกมฺมปจฺจเยนฯ อาสวาติ กิเลสาฯ วิฆาตปริฬาหาติ เอตฺถ วิฆาโตติ ทุกฺขํฯ ปริฬาโหติ กายิกเจตสิโก ปริฬาโหฯ ผุสฺส ผุสฺส พฺยนฺตีกโรตีติ ญาณวชฺฌํ กมฺมํ ญาณผสฺเสน ผุสิตฺวา ผุสิตฺวา ขยํ คเมติ, วิปากวชฺฌํ กมฺมํ วิปากผสฺเสน ผุสิตฺวา ผุสิตฺวา ขยํ คเมติฯ นิชฺชราติ กิเลสชีรณกปฏิปทาฯ เสสวาเรสุปิ เอเสว นโยฯ อิธ ฐตฺวา อยํ ภิกฺขุ ขีณาสโว กาตพฺโพ, จตฺตาริ มหาภูตานิ นีหริตฺวา จตุสจฺจววตฺถานํ ทสฺเสตฺวา ยาว อรหตฺตผลํ กมฺมฏฺฐานํ กเถตพฺพํฯ

อิทานิ ปน ตสฺส ขีณาสวสฺส สตตวิหาเร ทสฺเสตุํ เอวํ สมฺมา วิมุตฺตจิตฺตสฺสาติอาทิมาหฯ