เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เทวปฺปตฺโต โหตีติอาทีสุ เอวํ รูปาวจรจตุตฺถชฺฌาเน ฐตฺวา จิตฺตํ วิวฏฺเฏตฺวา อรหตฺตํ ปตฺโต เทวปฺปตฺโต นาม โหติ , จตูสุ พฺรหฺมวิหาเรสุ ฐตฺวา จิตฺตํ วิวฏฺเฏตฺวา อรหตฺตํ ปตฺโต พฺรหฺมปฺปตฺโต นาม, จตูสุ อรูปชฺฌาเนสุ ฐตฺวา จิตฺตํ วิวฏฺเฏตฺวา อรหตฺตํ ปตฺโต อาเนญฺชปฺปตฺโต นามฯ อิทํ ทุกฺขนฺติอาทีหิ จตูหิ สจฺเจหิ จตฺตาโร มคฺคา ตีณิ จ ผลานิ กถิตานิฯ ตสฺมา อิมํ อริยธมฺมํ ปตฺโต ภิกฺขุ อริยปฺปตฺโต นาม โหตีติฯ

พฺราหฺมณวคฺโค จตุตฺโถฯ

(20) 5. มหาวคฺโค

1. โสตานุคตสุตฺตวณฺณนา

[191] ปญฺจมสฺส ปฐเม โสตานุคตานนฺติ ปสาทโสตํ โอทหิตฺวา ญาณโสเตน ววตฺถปิตานํฯ จตฺตาโร อานิสํสา ปาฏิกงฺขาติ จตฺตาโร คุณานิสํสา ปาฏิกงฺขิตพฺพาฯ อิทํ ปน ภควตา อตฺถุปฺปตฺติวเสน อารทฺธํฯ กตรอตฺถุปฺปตฺติวเสนาติ? ภิกฺขูนํ ธมฺมสฺสวนาย อนุปสงฺกมนอตฺถุปฺปตฺติวเสนฯ ปญฺจสตา กิร พฺราหฺมณปพฺพชิตา ‘‘สมฺมาสมฺพุทฺโธ ลิงฺควจนวิภตฺติปทพฺยญฺชนาทีหิ กเถนฺโต อมฺเหหิ ญาตเมว กเถสฺสติ, อญฺญาตํ กิํ กเถสฺสตี’’ติ ธมฺมสฺสวนตฺถํ น คจฺฉนฺติฯ สตฺถา ตํ ปวตฺติํ สุตฺวา เต ปกฺโกสาเปตฺวา ‘‘กสฺมา เอวํ กโรถ, สกฺกจฺจํ ธมฺมํ สุณาถ, สกฺกจฺจํ ธมฺมํ สุณนฺตานญฺจ สชฺฌายนฺตานญฺจ อิเม เอตฺตกา อานิสํสา’’ติ ทสฺเสนฺโต อิมํ เทสนํ อารภิฯ

ตตฺถ ธมฺมํ ปริยาปุณาตีติ สุตฺตํ เคยฺยนฺติอาทิกํ นวงฺคํ สตฺถุสาสนภูตํ ตนฺติธมฺมํ วฬญฺเชติฯ โสตานุคตา โหนฺตีติ โสตํ อนุปฺปตฺตา อนุปวิฏฺฐา โหนฺติฯ มนสานุเปกฺขิตาติ จิตฺเตน โอโลกิตาฯ ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธาติ อตฺถโต จ การณโต จ ปญฺญาย สุฏฺฐุ ปฏิวิทฺธา ปจฺจกฺขํ กตาฯ มุฏฺฐสฺสติ กาลํ กุรุมาโนติ นยิทํ พุทฺธวจนํ อนุสฺสรณสติยา อภาเวน วุตฺตํ, ปุถุชฺชนกาลกิริยํ ปน สนฺธาย วุตฺตํฯ ปุถุชฺชโน หิ มุฏฺฐสฺสติ กาลํ กโรติ นามฯ อุปปชฺชตีติ สุทฺธสีเล ปติฏฺฐิโต เทวโลเก นิพฺพตฺตติฯ

ธมฺมปทา ปฺลวนฺตีติ อนฺตราภเว นิพฺพตฺตมุฏฺฐสฺสติโน, เยปิ ปุพฺเพ สชฺฌายมูลิกา วาจาปริจิตพุทฺธวจนธมฺมา, เต สพฺเพ ปสนฺเน อาทาเส ฉายา วิย ปฺลวนฺติ, ปากฏา หุตฺวา ปญฺญายนฺติฯ ทนฺโธ, ภิกฺขเว, สตุปฺปาโทติ พุทฺธวจนานุสฺสรณสติยา อุปฺปาโท ทนฺโธ ครุฯ อถ โส สตฺโต ขิปฺปํเยว วิเสสคามี โหติ, นิพฺพานคามี โหตีติ อตฺโถฯ

อิทฺธิมา เจโตวสิปฺปตฺโตติ อิทฺธิสมฺปนฺโน จิตฺตสฺส วสิภาวปตฺโต ขีณาสโวฯ อยํ วา โส ธมฺมวินโยติ เอตฺถ วิภาวนตฺโถ วา-สทฺโทฯ ยตฺถาติ ยสฺมิํ ธมฺมวินเยฯ พฺรหฺมจริยํ อจรินฺติ พฺรหฺมจริยวาสํ วสิํฯ อิทมฺปิ พุทฺธวจนํ มยา ปุพฺเพ วฬญฺชิตนฺติ พุทฺธวจนานุสฺสรณวเสเนตํ วุตฺตํฯ เทวปุตฺโตติ ปญฺจาลจณฺโฑ วิย หตฺถกมหาพฺรหฺมา วิย สนงฺกุมารพฺรหฺมา วิย จ เอโก ธมฺมกถิกเทวปุตฺโตฯ โอปปาติโก โอปปาติกํ สาเรตีติ ปฐมํ อุปฺปนฺโน เทวปุตฺโต ปจฺฉา อุปฺปนฺนํ สาเรติฯ สหปํสุกีฬิกาติ เอเตน เนสํ ทีฆรตฺตํ กตปริจยภาวํ ทสฺเสติฯ สมาคจฺเฉยฺยุนฺติ สาลาย วา รุกฺขมูเล วา สมฺมุขีภาวํ คจฺเฉยฺยุํฯ เอวํ วเทยฺยาติ สาลาย วา รุกฺขมูเล วา ปฐมตรํ นิสินฺโน ปจฺฉา อาคตํ เอวํ วเทยฺยฯ เสสเมตฺถ ปาฬินเยเนว เวทิตพฺพํฯ

2. ฐานสุตฺตวณฺณนา

[192] ทุติเย ฐานานีติ การณานิฯ ฐาเนหีติ การเณหิฯ โสเจยฺยนฺติ สุจิภาโวฯ สํวสมาโนติ เอกโต วสมาโนฯ น สนฺตตการีติ น สตตการีฯ น สนฺตตวุตฺติ สีเลสูติ สตตํ สพฺพกาลํ สีลชีวิตํ น ชีวตีติ อตฺโถฯ สํโวหารมาโนติ กเถนฺโตฯ เอเกน เอโก โวหรตีติ เอเกน สทฺธิํ เอโก หุตฺวา กเถติฯ โวกฺกมตีติ โอกฺกมติฯ ปุริมโวหารา ปจฺฉิมโวหารนฺติ ปุริมกถาย ปจฺฉิมกถํ, ปุริมกถาย จ ปจฺฉิมกถา, ปจฺฉิมกถาย จ ปุริมกถา น สเมตีติ อตฺโถฯ

ญาติพฺยสเนนาติอาทีสุ ญาตีนํ พฺยสนํ ญาติพฺยสนํ, ญาติวินาโสติ อตฺโถฯ ทุติยปเทปิ เอเสว นโยฯ โรคพฺยสเน ปน โรโคเยว อาโรคฺยวินาสนโต พฺยสนํ โรคพฺยสนํฯ อนุปริวตฺตนฺตีติ อนุพนฺธนฺติฯ ลาโภ จาติอาทีสุ เอกํ อตฺตภาวํ ลาโภ อนุปริวตฺตติ, เอกํ อลาโภติ เอวํ นโย เนตพฺโพฯ สากจฺฉายมาโนติ ปญฺหปุจฺฉนวิสฺสชฺชนวเสน สากจฺฉํ กโรนฺโตฯ