8. อุปกสุตฺตวณฺณนา

[188] อฏฺฐเม อุปโกติ ตสฺส นามํฯ มณฺฑิกาปุตฺโตติ มณฺฑิกาย ปุตฺโตฯ อุปสงฺกมีติ โส กิร เทวทตฺตสฺส อุปฏฺฐาโก, ‘‘กิํ นุ โข สตฺถา มยิ อตฺตโน สนฺติกํ อุปคเต วณฺณํ กเถสฺสติ, อุทาหุ อวณฺณ’’นฺติ ปริคฺคณฺหนตฺถํ อุปสงฺกมิฯ ‘‘เนรยิโก เทวทตฺโต กปฺปฏฺโฐ อเตกิจฺโฉ’’ติ (จูฬว. 348) วจนํ สุตฺวา สตฺถารํ ฆฏฺเฏตุกาโม อุปสงฺกมีติปิ วทนฺติฯ ปรูปารมฺภํ วตฺเตตีติ ปรครหํ กเถติฯ สพฺโพ โส น อุปปาเทตีติ สพฺโพปิ โส กุสลธมฺมํ น อุปฺปาเทติ, อตฺตโน วา วจนํ อุปปาเทตุํ อนุจฺฉวิกํ กาตุํ น สกฺโกติฯ อนุปปาเทนฺโต คารยฺโห โหตีติ กุสลํ ธมฺมํ อุปฺปาเทตุํ อสกฺโกนฺโต อตฺตโน จ วจนํ อุปปนฺนํ อนุจฺฉวิกํ กาตุํ อสกฺโกนฺโต คารยฺโห โหติฯ อุปวชฺโชติ อุปวทิตพฺโพ จ โหติ, วชฺเชน วา อุเปโต โหติ, สโทโส โหตีติ อตฺโถฯ

อถ ภควา ตสฺส วาทํ คเหตฺวา ตสฺเสว คีวาย ปฏิมุญฺจนฺโต ปรูปารมฺภนฺติอาทิมาหฯ อุมฺมุชฺชมานกํเยวาติ อุทกโต สีสํ อุกฺขิปนฺตํเยวฯ ตตฺถ อปริมาณา ปทาติอาทีสุ ตสฺมิํ อกุสลนฺติ ปญฺญาปเน ปทานิปิ อกฺขรานิปิ ธมฺมเทสนาปิ อปริมาณาเยวฯ อิติปิทํ อกุสลนฺติ อิทมฺปิ อกุสลํ อิทมฺปิ อกุสลํ อิมินาปิ การเณน อิมินาปิ การเณน อกุสลนฺติ เอวํ อกุสลปญฺญตฺติยํ อาคตานิปิ อปริมาณานิฯ อถาปิ อญฺเญนากาเรน ตถาคโต ตํ ธมฺมํ เทเสยฺย, เอวมฺปิสฺส เทสนา อปริมาณา ภเวยฺยฯ ยถาห – ‘‘อปริยาทินฺนาวสฺส ตถาคตสฺส ธมฺมเทสนา, อปริยาทินฺนํ ธมฺมปทพฺยญฺชน’’นฺติ (ม. นิ. 1.161)ฯ อิมินา อุปาเยน สพฺพวาเรสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ยาว ธํสี วตายนฺติ ยาว คุณธํสี วต อยํฯ โลณการทารโกติ โลณการคามทารโกฯ ยตฺร หิ นามาติ โย หิ นามฯ อาสาเทตพฺพํ มญฺญิสฺสตีติ ฆฏฺเฏตพฺพํ มญฺญิสฺสติฯ อเปหีติ อปคจฺฉ, มา เม ปุรโต อฏฺฐาสิฯ เอวญฺจ ปน วตฺวา คีวาย คณฺหาเปตฺวา นิกฺกฑฺฒาเปสิเยวาติฯ

9. สจฺฉิกรณียสุตฺตวณฺณนา

[189] นวเม กาเยนาติ นามกาเยนฯ สจฺฉิกรณียาติ ปจฺจกฺขํ กาตพฺพาฯ สติยาติ ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติยาฯ จกฺขุนาติ ทิพฺพจกฺขุนาฯ ปญฺญายาติ ฌานปญฺญาย วิปสฺสนาปญฺญา สจฺฉิกาตพฺพา, วิปสฺสนาปญฺญาย มคฺคปญฺญา, มคฺคปญฺญาย ผลปญฺญา, ผลปญฺญาย ปจฺจเวกฺขณปญฺญา สจฺฉิกาตพฺพา, ปตฺตพฺพาติ อตฺโถฯ อาสวานํ ขยสงฺขาตํ ปน อรหตฺตํ ปจฺจเวกฺขณวเสน ปจฺจเวกฺขณปญฺญาย สจฺฉิกรณียํ นามาติฯ

10. อุโปสถสุตฺตวณฺณนา

[190] ทสเม ตุณฺหีภูตํ ตุณฺหีภูตนฺติ ยโต ยโต อนุวิโลเกติ, ตโต ตโต ตุณฺหีภูตเมวฯ ภิกฺขู อามนฺเตสีติ ปฏิปตฺติสมฺปนฺเน ภิกฺขู ปสนฺเนหิ จกฺขูหิ อนุวิโลเกตฺวา อุปฺปนฺนธมฺมปาโมชฺโช โถเมตุกามตาย อามนฺเตสิฯ อปลาปาติ ปลาปรหิตาฯ อิตรํ ตสฺเสว เววจนํฯ สุทฺธาติ นิมฺมลาฯ สาเร ปติฏฺฐิตาติ สีลาทิสาเร ปติฏฺฐิตาฯ อลนฺติ ยุตฺตํฯ โยชนคณนานีติ เอกํ โยชนํ โยชนเมว, ทสปิ โยชนานิ โยชนาเนวฯ ตโต อุทฺธํ ‘‘โยชนคณนานี’’ติ วุจฺจติฯ อิธ ปน โยชนสตมฺปิ โยชนสหสฺสมฺปิ อธิปฺเปตํฯ ปุโฏเสนาปีติ ปุโฏสํ วุจฺจติ ปาเถยฺยํ, ปาเถยฺยํ คเหตฺวาปิ อุปสงฺกมิตุํ ยุตฺตเมวาติ อตฺโถฯ ปุฏํเสนาติปิ ปาโฐฯ ตสฺสตฺโถ – ปุโฏ อํเส อสฺสาติ ปุฏํโส, เตน ปุฏํเสน, อํเสน ปาเถยฺยปุฏํ วหนฺเตนาปีติ วุตฺตํ โหติฯ

อิทานิ เอวรูเปหิ เอวรูเปหิ จ คุเณหิ สมนฺนาคตา เอตฺถ ภิกฺขู อตฺถีติ ทสฺเสตุํ สนฺติ ภิกฺขเวติอาทิมาหฯ ตตฺถ เทวปฺปตฺตาติ อุปปตฺติเทวนิพฺพตฺตกํ ทิพฺพวิหารํ ทิพฺพวิหาเรน จ อรหตฺตํ ปตฺตาฯ พฺรหฺมปฺปตฺตาติ นิทฺโทสฏฺเฐน พฺรหฺมภาวสาธกํ พฺรหฺมวิหารํ พฺรหฺมวิหาเรน จ อรหตฺตํ ปตฺตาฯ อาเนญฺชปฺปตฺตาติ อนิญฺชนภาวสาธกํ อาเนญฺชํ อาเนญฺเชน จ อรหตฺตํ ปตฺตาฯ อริยปฺปตฺตาติ ปุถุชฺชนภาวํ อติกฺกมฺม อริยภาวํ ปตฺตาฯ