เมนู

4. อภยสุตฺตวณฺณนา

[184] จตุตฺเถ กิจฺฉาชีวิตการณฏฺเฐน โรโคว โรคาตงฺโก นามฯ ผุฏฺฐสฺสาติ เตน โรคาตงฺเกน สมนฺนาคตสฺสฯ อุรตฺตาฬิํ กนฺทตีติ อุรํ ตาเฬตฺวา โรทติฯ อกตกลฺยาโณติอาทีสุ กลฺยาณํ วุจฺจติ ปุญฺญกมฺมํ , ตํ อกตํ เอเตนาติ อกตกลฺยาโณฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ ปุญฺญกมฺมเมว หิ โกสลฺลสมฺภูตตฺตา กุสลํ, ภีตสฺส ปริตฺตายกตฺตา ภีรุตฺตาณนฺติ วุจฺจติฯ กตปาโปติอาทีสุ ปาปํ วุจฺจติ ลามกํ อกุสลกมฺมํฯ ลุทฺทนฺติ กกฺขฬกมฺมํฯ กิพฺพิสนฺติ สมลํ อปริสุทฺธกมฺมํฯ กงฺขี โหตีติ พุทฺธธมฺมสงฺฆคุเณสุ เจว สิกฺขาย จ ปุพฺพนฺเต จ อปรนฺเต จ ปุพฺพนฺตาปรนฺเต จ ปฏิจฺจสมุปฺปาเท จาติ อฏฺฐสุ ฐาเนสุ กงฺขาย สมนฺนาคโต โหติฯ วิจิกิจฺฉีติ วิจิกิจฺฉาย สมนฺนาคโต สาสนสทฺธมฺเม น นิฏฺฐํ คโต, อุคฺคหปริปุจฺฉาวเสน นิฏฺฐํ คนฺตุํ น สกฺโกติฯ อิมินา นเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

5. พฺราหฺมณสจฺจสุตฺตวณฺณนา

[185] ปญฺจเม พฺราหฺมณสจฺจานีติ พฺราหฺมณานํ สจฺจานิ ตถานิฯ โส เตน น สมโณติ มญฺญตีติ โส ขีณาสโว เตน สจฺเจน ‘‘อหํ สมโณ’’ติ ตณฺหามานทิฏฺฐีหิ น มญฺญติฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ ยเทว ตตฺถ สจฺจํ, ตทภิญฺญายาติ ยํ ตตฺถ ‘‘สพฺเพ ปาณา อวชฺฌา’’ติ ปฏิปตฺติยา สจฺจํ ตถํ อวิปรีตํฯ อิมินา วจีสจฺจํ อพฺภนฺตรํ กตฺวา ปรมตฺถสจฺจํ นิพฺพานํ ทสฺเสติฯ ตทภิญฺญายาติ ตํ อุภยมฺปิ อภิวิสิฏฺฐาย ปญฺญาย ชานิตฺวาฯ อนุทฺทยาย อนุกมฺปาย ปฏิปนฺโน โหตีติ อนุทฺทยตฺถาย จ อนุกมฺปตฺถาย จ ยา ปฏิปทา, ตํ ปฏิปนฺโน โหติ, ปูเรตฺวา ฐิโตติ อตฺโถฯ เสสปฏิปทาสุปิ เอเสว นโยฯ

สพฺเพ กามาติ สพฺเพ วตฺถุกามกิเลสกามาฯ อิติ วทํ พฺราหฺมโณ สจฺจมาหาติ เอวมฺปิ วทนฺโต ขีณาสวพฺราหฺมโณ สจฺจเมว อาหฯ สพฺเพ ภวาติ กามภวาทโย ตโยปิฯ นาหํ กฺวจนีติ เอตฺถ ปน จตุกฺโกฏิกสุญฺญตา กถิตาฯ อยญฺหิ ‘‘นาหํ กฺวจนี’’ติ กฺวจิ อตฺตานํ น ปสฺสติ, กสฺสจิ กิญฺจนตสฺมินฺติ อตฺตโน อตฺตานํ กสฺสจิ ปรสฺส กิญฺจนภาเว อุปเนตพฺพํ น ปสฺสติ, ภาติฏฺฐาเน ภาตรํ, สหายฏฺฐาเน สหายํ, ปริกฺขารฏฺฐาเน วา ปริกฺขารํ มญฺญิตฺวา อุปเนตพฺพํ น ปสฺสตีติ อตฺโถฯ น จ มม กฺวจนีติ เอตฺถ มมสทฺทํ ตาว ฐเปตฺวา ‘‘น จ กฺวจนิ ปรสฺส จ อตฺตานํ กฺวจิ น ปสฺสตี’’ติ อยมตฺโถฯ

อิทานิ ‘‘มมสทฺทํ อาหริตฺวา มม กิสฺมิญฺจิ กิญฺจนํ นตฺถี’’ติ โส ปรสฺส อตฺตา มม กิสฺมิญฺจิ กิญฺจนภาเว อตฺถีติ น ปสฺสติ, อตฺตโน ภาติฏฺฐาเน ภาตรํ, สหายฏฺฐาเน สหายํ, ปริกฺขารฏฺฐาเน วา ปริกฺขารนฺติ กิสฺมิญฺจิ ฐาเน ปรสฺส อตฺตานํ อิมินา กิญฺจนภาเวน อุปเนตพฺพํ น ปสฺสตีติ อตฺโถฯ เอวมยํ ยสฺมา เนว กตฺถจิ อตฺตานํ ปสฺสติ, น ตํ ปรสฺส กิญฺจนภาเว อุปเนตพฺพํ ปสฺสติ, น ปรสฺส อตฺตานํ ปสฺสติ, น ปรสฺส อตฺตานํ อตฺตโน กิญฺจนภาเว อุปเนตพฺพํ ปสฺสตีติฯ อิติ วทํ พฺราหฺมโณติ เอวํ จตุกฺโกฏิกํ สุญฺญตํ วทนฺโตปิ ขีณาสวพฺราหฺมโณ ตสฺสา ปฏิปทาย สมฺมา ปฏิวิทฺธตฺตา สจฺจเมว อาห, น มุสาติ สพฺเพสุปิ วาเรสุ มญฺญนานํ ปหีนตฺตาเยว น มญฺญตีติ จ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อากิญฺจญฺญํเยว ปฏิปทนฺติ กิญฺจนภาววิรหิตํ นิปฺปลิโพธํ นิคฺคหณเมว ปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหติ ปูเรตฺวา ฐิโตฯ

อิมานิ โข ปริพฺพาชกา จตฺตาริ พฺราหฺมณสจฺจานิ มยา สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานีติ ยานิ ตุมฺเห โภวาทิพฺราหฺมณานํ สจฺจานิ วเทถ, เตหิ อญฺญานิ มยา อิมานิ พาหิตปาปพฺราหฺมณสฺส จตฺตาริ สจฺจานิ จตูหิ มคฺเคหิ โสฬสวิเธน กิจฺเจน ชานิตฺวา ปจฺจกฺขํ กตฺวา ปเวทิตานิ เทสิตานิ โชติตานีติ อตฺโถฯ อิติ อิมสฺมิํ สุตฺเต จตูสุปิ ฐาเนสุ ขีณาสวสฺส วจีสจฺจเมว กถิตนฺติฯ

6. อุมฺมคฺคสุตฺตวณฺณนา

[186] ฉฏฺเฐ ปริกสฺสตีติ อากฑฺฒิยติฯ อุมฺมคฺโคติ อุมฺมุชฺชนํ, ปญฺญาคมนนฺติ อตฺโถฯ ปญฺญา เอว วา อุมฺมุชฺชนฏฺเฐน อุมฺมคฺโคติ วุจฺจติฯ สาว ปฏิภานฏฺเฐน ปฏิภานํฯ จิตฺตสฺส อุปฺปนฺนสฺส วสํ คจฺฉตีติ เย จิตฺตสฺส วสํ คจฺฉนฺติ, เตสํเยเวตฺถ คหณํ เวทิตพฺพํฯ อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญายาติ อตฺถญฺจ ปาฬิญฺจ ชานิตฺวาฯ ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน โหตีติ โลกุตฺตรธมฺมสฺส อนุจฺฉวิกธมฺมํ สห สีเลน ปุพฺพภาคปฺปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหติฯ นิพฺเพธิกปญฺโญติ นิพฺพิชฺฌนกปญฺโญฯ อิทํ ทุกฺขนฺติ ฐเปตฺวา ตณฺหํ เสสํ เตภูมกกฺขนฺธปญฺจกํ ทุกฺขนฺติ สุตํ โหติฯ ปญฺญายาติ มคฺคปญฺญายฯ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ วฏฺฏมูลกตณฺหา ตสฺส ทุกฺขสฺส สมุทโยติ สุตํ โหติฯ อิมินา อุปาเยน เสสทฺวเยปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ จตุตฺถปญฺหวิสฺสชฺชเนน อรหตฺตผลํ กถิตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

7. วสฺสการสุตฺตวณฺณนา

[187] สตฺตเม โตเทยฺยสฺสาติ ตุทิคามวาสิกสฺสฯ ปริสตีติ สนฺนิปติตาย ปริสายฯ ปรูปารมฺภํ วตฺเตนฺตีติ ปรครหํ ปวตฺเตนฺติ กเถนฺติฯ พาโล อยํ ราชาติอาทิ ยํ เต อุปารมฺภํ วตฺเตนฺติ, ตสฺส ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ สมเณ รามปุตฺเตติ อุทเก รามปุตฺเตฯ อภิปฺปสนฺโนติ อติกฺกมฺม ปสนฺโนฯ ปรมนิปจฺจการนฺติ อุตฺตมนิปาตกิริยํ นีจวุตฺติํฯ ปริหารกาติ ปริจารกาฯ ยมโกติอาทีนิ เตสํ นามานิฯ เตสุ หิ เอโก ยมโก นาม, เอโก โมคฺคลฺโล นาม, เอโก อุคฺโค นาม, เอโก นาวินฺทกี นาม, เอโก คนฺธพฺโพ นาม, เอโก อคฺคิเวสฺโส นามฯ ตฺยาสฺสุทนฺติ เอตฺถ อสฺสุทนฺติ นิปาตมตฺตํ, เต อตฺตโน ปริสติ นิสินฺเนติ อตฺโถฯ อิมินา นเยน เนตีติ อิมินา การเณน อนุเนติ ชานาเปติฯ กรณียาธิกรณีเยสูติ ปณฺฑิเตหิ กตฺตพฺพกิจฺเจสุ จ อติเรกกตฺตพฺพกิจฺเจสุ จฯ วจนียาธิวจนีเยสูติ วตฺตพฺเพสุ จ อติเรกวตฺตพฺเพสุ จฯ อลมตฺถทสตเรหีติ เอตฺถ อตฺเถ ปสฺสิตุํ สมตฺถา อลมตฺถทสา, เต อติสิตฺวา ฐิตา อลมตฺถทสตรา, เตหิ อลมตฺถทสตเรหิฯ อลมตฺถทสตโรติ อลมตฺถทสตาย อุตฺตริตโร, เฉเกหิ เฉกตโร ปณฺฑิเตหิ ปณฺฑิตตโรติ ปุจฺฉนฺโต เอวมาหฯ อถสฺส เต ปฏิปุจฺฉนฺตา เอวํ โภติอาทิมาหํสุฯ อิติ พฺราหฺมโณ อตฺตโน สปฺปุริสตาย ตํ เอเฬยฺยราชานมฺปิ ตสฺส ปริวาริเกปิ อุทกมฺปิ รามปุตฺตํ ปสํสิฯ อนฺโธ วิย หิ อสปฺปุริโส, จกฺขุมา วิย สปฺปุริโสฯ ยถา อนฺโธ เนว อนนฺธํ น อนฺธํ ปสฺสติ, เอวํ อสปฺปุริโส เนว สปฺปุริสํ น อสปฺปุริสํ ชานาติฯ ยถา จกฺขุมา อนฺธมฺปิ อนนฺธมฺปิ ปสฺสติ, เอวํ สปฺปุริโส สปฺปุริสมฺปิ อสปฺปุริสมฺปิ ชานาติฯ โตเทยฺโยปิ สปฺปุริสตาย อสปฺปุริเส อญฺญาสีติ อิมมตฺถวสํ ปฏิจฺจ ตุฏฺฐมานโส พฺราหฺมโณ อจฺฉริยํ โภ, โคตมาติอาทีนิ วตฺวา ตถาคตสฺส ภาสิตํ อนุโมทิตฺวา ปกฺกามิฯ