ตตฺถ อายมุขานํ วิวฏกาโล วิย สปฺปายธมฺมสฺสวนสฺส ลทฺธกาโล, อปายมุขานํ ปิหิตกาโล วิย ฉสุ ทฺวาเรสุ สํวรสฺส ปจฺจุปฏฺฐิตกาโล, เทวสฺส สมฺมา วุฏฺฐกาโล วิย สปฺปายกมฺมฏฺฐานสฺส ลทฺธกาโล, อุทกสฺส อุฏฺฐาย ปาฬิํ ภินฺทิตฺวา กจวรํ อาทาย มหาสมุทฺทํ ปตฺตกาโล วิย อรหตฺตมคฺเคน อวิชฺชํ ภินฺทิตฺวา อกุสลราสิํ วิธมิตฺวา อรหตฺตํ สจฺฉิกตกาโล, อายมุเขหิ ปวิฏฺเฐน อุทเกน สรสฺส ปริปุณฺณกาโล วิย อพฺภนฺตเร โลกุตฺตรธมฺเมหิ ปริปุณฺณกาโล, สมนฺตโต วติํ กตฺวา รุกฺเข โรเปตฺวา อุยฺยานมชฺเฌ ปาสาทํ มาเปตฺวา นาฏกานิ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา สุโภชนํ ภุญฺชนฺตสฺส นิสินฺนกาโล วิย ธมฺมปาสาทํ อารุยฺห นิพฺพานารมฺมณํ ผลสมาปตฺติํ อปฺเปตฺวา นิสินฺนกาโล เวทิตพฺโพฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวฯ เทสนา ปน โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสิกา กถิตาติฯ

9. นิพฺพานสุตฺตวณฺณนา

[179] นวเม หานภาคิยา สญฺญาติอาทีสุ ‘‘ปฐมสฺส ฌานสฺส ลาภิํ กามสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ, หานภาคินี ปญฺญา’’ติ (วิภ. 799) อภิธมฺเม วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ยถาภูตํ นปฺปชานนฺตีติ ยถาสภาวโต มคฺคญาเณน น ชานนฺติฯ

10. มหาปเทสสุตฺตวณฺณนา

[180] ทสเม โภคนคเร วิหรตีติ ปรินิพฺพานสมเย จาริกํ จรนฺโต ตํ นครํ ปตฺวา ตตฺถ วิหรติฯ อานนฺทเจติเยติ อานนฺทยกฺขสฺส ภวนฏฺฐาเน ปติฏฺฐิตวิหาเรฯ มหาปเทเสติ มหาโอกาเส มหาอปเทเส วา, พุทฺธาทโย มหนฺเต มหนฺเต อปทิสิตฺวา วุตฺตานิ มหาการณานีติ อตฺโถฯ เนว อภินนฺทิตพฺพนฺติ หฏฺฐตุฏฺเฐหิ สาธุการํ ทตฺวา ปุพฺเพว น โสตพฺพํฯ เอวํ กเต หิ ปจฺฉา ‘‘อิทํ น สเมตี’’ติ วุจฺจมาโนปิ ‘‘กิํ ปุพฺเพว อยํ ธมฺโม, อิทานิ น ธมฺโม’’ติ วตฺวา ลทฺธิํ น วิสฺสชฺเชติฯ นปฺปฏิกฺโกสิตพฺพนฺติ ‘‘กิํ เอส พาโล วทตี’’ติ เอวํ ปุพฺเพว น วตฺตพฺพํฯ เอวํ วุตฺเต หิ วตฺตุํ ยุตฺตมฺปิ น วกฺขติฯ เตนาห – อนภินนฺทิตฺวา อปฺปฏิกฺโกสิตฺวาติฯ ปทพฺยญฺชนานีติ ปทสงฺขาตานิ พฺยญฺชนานิฯ สาธุกํ อุคฺคเหตฺวาติ ‘‘อิมสฺมิํ ฐาเน ปาฬิ วุตฺตา, อิมสฺมิํ ฐาเน อตฺโถ วุตฺโต, อิมสฺมิํ ฐาเน อนุสนฺธิ กถิตา , อิมสฺมิํ ฐาเน ปุพฺพาปรํ กถิต’’นฺติ สุฏฺฐุ คเหตฺวาฯ สุตฺเต โอตาเรตพฺพานีติ สุตฺเต โอตริตพฺพานิฯ วินเย สนฺทสฺเสตพฺพานีติ วินเย สํสนฺเทตพฺพานิฯ

เอตฺถ จ สุตฺตนฺติ วินโย วุตฺโตฯ ยถาห – ‘‘กตฺถ ปฏิกฺขิตฺตํ, สาวตฺถิยํ สุตฺตวิภงฺเค’’ติ (จูฬว. 457) วินโยติ ขนฺธโกฯ ยถาห – ‘‘วินยาติสาเร’’ติฯ เอวํ วินยปิฏกมฺปิ น ปริยาทิยติฯ

อุภโตวิภงฺคา ปน สุตฺตํ, ขนฺธกปริวารา วินโยติ เอวํ วินยปิฏกํ ปริยาทิยติฯ อถ วา สุตฺตนฺตปิฏกํ สุตฺตํ, วินยปิฏกํ วินโยติ เอวํ ทฺเวเยว ปิฏกานิ ปริยาทิยนฺติฯ สุตฺตนฺตาภิธมฺมปิฏกานิ วา สุตฺตํ, วินยปิฏกํ วินโยติ เอวมฺปิ ตีณิ ปิฏกานิ น ตาว ปริยาทิยนฺติฯ อสุตฺตนามกญฺหิ พุทฺธวจนํ นาม อตฺถิฯ เสยฺยถิทํ – ชาตกํ ปฏิสมฺภิทา นิทฺเทโส สุตฺตนิปาโต ธมฺมปทํ อุทานํ อิติวุตฺตกํ วิมานวตฺถุ เปตวตฺถุ เถรคาถา เถรีคาถา อปทานนฺติฯ

สุทินฺนตฺเถโร ปน ‘‘อสุตฺตนามกํ พุทฺธวจนํ นตฺถี’’ติ ตํ สพฺพํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ‘‘ตีณิ ปิฏกานิ สุตฺตํ, วินโย ปน การณ’’นฺติ อาหฯ ตโต ตํ การณํ ทสฺเสนฺโต อิทํ สุตฺตมาหริ –

‘‘เย โข ตฺวํ, โคตมิ, ธมฺเม ชาเนยฺยาสิ, อิเม ธมฺมา สราคาย สํวตฺตนฺติ โน วิราคาย, สํโยคาย สํวตฺตนฺติ โน วิสํโยคาย, สอุปาทานาย สํวตฺตนฺติ โน อนุปาทานาย, มหิจฺฉตาย สํวตฺตนฺติ โน อปฺปิจฺฉตาย, อสนฺตุฏฺฐิยา สํวตฺตนฺติ โน สนฺตุฏฺฐิยา, โกสชฺชาย สํวตฺตนฺติ โน วีริยารมฺภาย, สงฺคณิกาย สํวตฺตนฺติ โน ปวิเวกาย, อาจยาย สํวตฺตนฺติ โน อปจยายฯ เอกํเสน, โคตมิ, ชาเนยฺยาสิ ‘เนโส ธมฺโม เนโส วินโย เนตํ สตฺถุ สาสน’นฺติฯ

‘‘เย จ โข ตฺวํ, โคตมิ, ธมฺเม ชาเนยฺยาสิ, อิเม ธมฺมา วิราคาย สํวตฺตนฺติ โน สราคาย, วิสํโยคาย สํวตฺตนฺติ โน สํโยคายฯ อนุปาทานาย สํวตฺตนฺติ โน สอุปาทานาย, อปฺปิจฺฉตาย สํวตฺตนฺติ โน มหิจฺฉตาย, สนฺตุฏฺฐิยา สํวตฺตนฺติ โน อสนฺตุฏฺฐิยา, วีริยารมฺภาย สํวตฺตนฺติ โน โกสชฺชาย, ปวิเวกาย สํวตฺตนฺติ โน สงฺคณิกาย, อปจยาย สํวตฺตนฺติ โน อาจยายฯ เอกํเสน, โคตมิ , ชาเนยฺยาสิ ‘เอโส ธมฺโม เอโส วินโย เอตํ สตฺถุ สาสน’’’นฺติ (จูฬว. 406; อ. นิ. 8.53)ฯ

ตสฺมา สุตฺเตติ เตปิฏกพุทฺธวจเน โอตาเรตพฺพานิฯ วินเยติ เอตสฺมิํ ราคาทิวินยการเณ สํสนฺเทตพฺพานีติ อยเมตฺถ อตฺโถฯ

น เจว สุตฺเต โอตรนฺตีติ สุตฺตปฏิปาฏิยา กตฺถจิ อนาคนฺตฺวา ฉลฺลิํ อุฏฺฐเปตฺวา คุฬฺหเวสฺสนฺตร-คุฬฺหอุมฺมคฺค-คุฬฺหวินยเวทลฺลปิฏกานํ อญฺญตรโต อาคตานิ ปญฺญายนฺตีติ อตฺโถฯ เอวํ อาคตานิ หิ ราคาทิวินเย จ อปญฺญายมานานิ ฉฑฺเฑตพฺพานิ โหนฺติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘อิติ หิทํ, ภิกฺขเว, ฉฑฺเฑยฺยาถา’’ติฯ เอเตนุปาเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อิทํ, ภิกฺขเว, จตุตฺถํ มหาปเทสํ ธาเรยฺยาถาติ อิมํ, ภิกฺขเว, จตุตฺถํ ธมฺมสฺส ปติฏฺฐาโนกาสํ ธาเรยฺยาถาติฯ

สญฺเจตนิยวคฺโค ตติโยฯ

(19) 4. พฺราหฺมณวคฺโค

1. โยธาชีวสุตฺตวณฺณนา

[181] จตุตฺถสฺส ปฐเม ฐานกุสโลติ เยน ฐาเนน ฐิโต อวิราเธตฺวา วิชฺฌิตุํ สกฺโกติ, ตสฺมิํ ฐาเน กุสโลฯ เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ

2. ปาฏิโภคสุตฺตวณฺณนา

[182] ทุติเย นตฺถิ โกจิ ปาฏิโภโคติ อหํ เต ปาฏิโภโคติ เอวํ ปาฏิโภโค ภวิตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิฯ ชราธมฺมนฺติ ชราสภาวํฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ

3. สุตสุตฺตวณฺณนา

[183] ตติเย นตฺถิ ตโต โทโสติ ตสฺมิํ โทโส นาม นตฺถีติ อตฺโถฯ