เมนู

กตเม เตน เทวา ทฏฺฐพฺพาติ กตเม นาม เต เทวา ทฏฺฐพฺพาติ อตฺโถฯ เตน วา อตฺตภาเวน กตเม เทวา ทฏฺฐพฺพาติปิ อตฺโถฯ กสฺมา ปน เถโร อิมํ ปญฺหํ ปุจฺฉติ, กิํ อตฺตนา กเถตุํ นปฺปโหตีติ? ปโหติ, อิทํ ปน ปทํ อตฺตโน สภาเวน พุทฺธวิสยํ ปญฺหนฺติ เถโร น กเถสิฯ เตน ทฏฺฐพฺพาติ เตน อตฺตภาเวน ทฏฺฐพฺพาฯ อยํ ปน ปญฺโห เหฏฺฐา กามาวจเรปิ รูปาวจเรปิ ลพฺภติ, ภวคฺเคน ปน ปริจฺฉินฺทิตฺวา กถิโต นิปฺปเทเสน กถิโต โหตีติ ภควตา เอวํ กถิโตฯ

อาคนฺตาโร อิตฺถตฺตนฺติ อิตฺถภาวํ กามาวจรปญฺจกฺขนฺธภาวเมว อาคนฺตาโร, เนว ตตฺรูปปตฺติกา น อุปรูปปตฺติกา โหนฺติฯ อนาคนฺตาโร อิตฺถตฺตนฺติ อิมํ ขนฺธปญฺจกํ อนาคนฺตาโร, เหฏฺฐูปปตฺติกา น โหนฺติ, ตตฺรูปปตฺติกา วา อุปรูปปตฺติกา วา ตตฺเถว วา ปรินิพฺพายิโน โหนฺตีติ อตฺโถฯ เอตฺถ จ เหฏฺฐิมภเว นิพฺพตฺตานํ วเสน อุปรูปปตฺติกา เวทิตพฺพาฯ ภวคฺเค ปเนตํ นตฺถิฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

2. วิภตฺติสุตฺตวณฺณนา

[172] ทุติเย อตฺถปฏิสมฺภิทาติ ปญฺจสุ อตฺเถสุ ปเภทคตํ ญาณํฯ โอธิโสติ การณโสฯ พฺยญฺชนโสติ อกฺขรโสฯ อเนกปริยาเยนาติ อเนเกหิ การเณหิฯ อาจิกฺขามีติ กเถมิฯ เทเสมีติ ปากฏํ กตฺวา กเถมิฯ ปญฺญาเปมีติ ชานาเปมิฯ ปฏฺฐเปมีติ ปฏฺฐเปตฺวา ปวตฺเตตฺวา กเถมิฯ วิวรามีติ วิวฏํ กตฺวา กเถมิฯ วิภชามีติ วิภชิตฺวา กเถมิฯ อุตฺตานีกโรมีติ คมฺภีรํ อุตฺตานกํ กตฺวา กเถมิฯ โส มํ ปญฺเหนาติ โส มํ ปญฺเหน อุปคจฺฉตุฯ อหํ เวยฺยากรเณนาติ อหมสฺส ปญฺหกถเนน จิตฺตํ อาราเธสฺสามิฯ โย โน ธมฺมานํ สุกุสโลติ โย อมฺหากํ อธิคตธมฺมานํ สุกุสโล สตฺถา, โส เอส สมฺมุขีภูโตฯ ยทิ มยา อตฺถปฏิสมฺภิทา น สจฺฉิกตา, ‘‘สจฺฉิกโรหิ ตาว สาริปุตฺตา’’ติ วตฺวา มํ ปฏิพาหิสฺสตีติ สตฺถุ ปุรโต นิสินฺนโกว สีหนาทํ นทติฯ อิมินา อุปาเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อิมาสุ จ ปน ปฏิสมฺภิทาสุ ติสฺโส ปฏิสมฺภิทา โลกิยา, อตฺถปฏิสมฺภิทา โลกิยโลกุตฺตราติฯ

3. มหาโกฏฺฐิกสุตฺตวณฺณนา

[173] ตติเย ผสฺสายตนานนฺติ ผสฺสากรานํ, ผสฺสสฺส อุปฺปตฺติฏฺฐานานนฺติ อตฺโถฯ อตฺถญฺญํ กิญฺจีติ เอเตสุ อเสสโต นิรุทฺเธสุ ตโต ปรํ โกจิ อปฺปมตฺตโกปิ กิเลโส อตฺถีติ ปุจฺฉติฯ นตฺถญฺญํ กิญฺจีติ อิธาปิ ‘‘อปฺปมตฺตโกปิ กิเลโส นตฺถี’’ติ ปุจฺฉติฯ เสสทฺวเยปิ เอเสว นโยฯ อิเม ปน จตฺตาโรปิ ปญฺเห สสฺสตุจฺเฉทเอกจฺจสสฺสตอมราวิกฺเขปวเสน ปุจฺฉติฯ เตนสฺส เถโร ปุจฺฉิตปุจฺฉิตํ ปฏิพาหนฺโต มา เหวนฺติ อาหฯ เอตฺถ หิอิติ นิปาตมตฺตํ, เอวํ มา ภณีติ อตฺโถฯ อตฺตูปลทฺธิวเสเนว ‘‘อตฺถญฺญํ กิญฺจิ อญฺโญ โกจิ อตฺตา นาม อตฺถี’’ติ สสฺสตาทิอากาเรน ปุจฺฉติฯ กิํ ปเนส อตฺตูปลทฺธิโกติ? น อตฺตูปลทฺธิโกฯ เอวํลทฺธิโก ปน ตตฺเถโก ภิกฺขุ นิสินฺโน, โส ปุจฺฉิตุํ น สกฺโกติฯ ตสฺส ลทฺธิํ วิสฺสชฺชาปนตฺถํ เอวํ ปุจฺฉติฯ เยปิ จ อนาคเต เอวํลทฺธิกา ภวิสฺสนฺติ, เตสํ ‘‘พุทฺธกาเลเปโส ปญฺโห มหาสาวเกหิ วิสฺสชฺชิโต’’ติ วจโนกาสุปจฺเฉทนตฺถํ ปุจฺฉติเยวฯ

อปฺปปญฺจํ ปปญฺเจตีติ น ปปญฺเจตพฺพฏฺฐาเน ปปญฺจํ กโรติ, อนาจริตพฺพํ มคฺคํ จรติฯ ตาวตา ปปญฺจสฺส คตีติ ยตฺตกา ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ คติ, ตตฺตกาว ตณฺหาทิฏฺฐิมานปฺปเภทสฺส ปปญฺจสฺส คติฯ ฉนฺนํ, อาวุโส, ผสฺสายตนานํ อเสสวิราคนิโรธา ปปญฺจนิโรโธ ปปญฺจวูปสโมติ เอเตสุ ฉสุ อายตเนสุ สพฺพโส นิรุทฺเธสุ ปปญฺจาปิ นิรุทฺธาว โหนฺติ, วูปสนฺตาว โหนฺตีติ อตฺโถฯ อารุปฺเป ปน ปุถุชฺชนเทวตานํ กิญฺจาปิ ปญฺจ ผสฺสายตนานิ นิรุทฺธานิ, ฉฏฺฐสฺส ปน อนิรุทฺธตฺตา ตโยปิ ปปญฺจา อปฺปหีนาวฯ อปิจ ปญฺจโวการภววเสเนว ปญฺโห กถิโตติฯ จตุตฺเถ อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ