อชฺฌตฺตเมว สนฺติฏฺฐตีติ วิปสฺสนาวีถิํ ปจฺโจตฺถริตฺวา ตสฺมิํเยว โคจรชฺฌตฺตสงฺขาเต อารมฺมเณ สนฺติฏฺฐติฯ สนฺนิสีทตีติ อารมฺมณวเสน สมฺมา นิสีทติฯ เอโกทิ โหตีติ เอกคฺคํ โหติฯ สมาธิยตีติ สมฺมา อาธิยติ สุฏฺฐปิตํ โหติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวฯ

ปฏิปทาวคฺโค ทุติโยฯ

(18) 3. สญฺเจตนิยวคฺโค

1. เจตนาสุตฺตวณฺณนา

[171] ตติยสฺส ปฐเม กาเยติ กายทฺวาเร, กายวิญฺญตฺติยา สตีติ อตฺโถฯ กายสญฺเจตนาเหตูติอาทีสุ กายสญฺเจตนา นาม กายทฺวาเร เจตนา ปกปฺปนาฯ สา อฏฺฐ กามาวจรกุสลวเสน อฏฺฐวิธา, อกุสลวเสน ทฺวาทสวิธาติ วีสติวิธาฯ ตถา วจีสญฺเจตนา, ตถา มโนสญฺเจตนาฯ อปิเจตฺถ นว มหคฺคตเจตนาปิ ลพฺภนฺติฯ กายสญฺเจตนาเหตูติ กายสญฺเจตนาปจฺจยาฯ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขนฺติ อฏฺฐกุสลกมฺมปจฺจยา นิยกชฺฌตฺเต สุขํ อุปฺปชฺชติ, ทฺวาทสอกุสลกมฺมปจฺจยา ทุกฺขํฯ เสสทฺวาเรสุปิ เอเสว นโยฯ อวิชฺชาปจฺจยาวาติ อวิชฺชาการเณเนวฯ สเจ หิ อวิชฺชา ฉาทยมานา ปจฺจโย โหติ, เอวํ สนฺเต ตีสุ ทฺวาเรสุ สุขทุกฺขานํ ปจฺจยภูตา เจตนา อุปฺปชฺชติฯ อิติ มูลภูตาย อวิชฺชาย วเสเนตํ วุตฺตํฯ

สามํ วาติอาทีสุ ปเรหิ อนาณตฺโต สยเมว อภิสงฺขโรนฺโต สามํ กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ นามฯ ยํ ปน ปเร สมาทเปตฺวา อาณาเปตฺวา กาเรนฺติ, ตสฺส ตํ กายสงฺขารํ ปเร อภิสงฺขโรนฺติ นามฯ โย ปน กุสลํ กุสลนฺติ อกุสลํ อกุสลนฺติ กุสลวิปากํ กุสลวิปาโกติ อกุสลวิปากํ อกุสลวิปาโกติ ชานนฺโต กายทฺวาเร วีสติวิธํ กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ, อยํ สมฺปชาโน อภิสงฺขโรติ นามฯ โย เอวํ อชานนฺโต อภิสงฺขโรติ, อยํ อสมฺปชาโน อภิสงฺขโรติ นามฯ เสสทฺวาเรสุปิ เอเสว นโยฯ