คหนฏฺฐาเน นิลีนานํ กิจฺเฉเนว ทสฺสนํ วิย อปรภาเค นวสุ ญาเณสุ กิลมนฺตสฺส อริยมคฺคานํ ทสฺสนํฯ อิมินา อุปาเยน เสสอุปมาปิ โยเชตพฺพาฯ

3. อสุภสุตฺตวณฺณนา

[163] ตติเย อสุภานุปสฺสี กาเย วิหรตีติ อตฺตโน กรชกาเย ‘‘ยถา เอตํ, ตถา อิท’’นฺติ อิมินา นเยน พหิทฺธา ทิฏฺฐานํ ทสนฺนํ อสุภานํ อุปสํหรณวเสน อสุภานุปสฺสี วิหรติ, อตฺตโน กายํ อสุภโต ปฏิกูลโต ญาเณน ปสฺสตีติ อตฺโถฯ อาหาเร ปฏิกูลสญฺญีติ นวนฺนํ ปาฏิกุลฺยานํ วเสน กพฬีการาหาเร ปฏิกูลสญฺญีฯ สพฺพโลเก อนภิรติสญฺญีติ สพฺพสฺมิมฺปิ เตธาตุเก โลกสนฺนิวาเส อนภิรตาย อุกฺกณฺฐิตสญฺญาย สมนฺนาคโตฯ สพฺพสงฺขาเรสุ อนิจฺจานุปสฺสีติ สพฺเพปิ เตภูมกสงฺขาเร อนิจฺจโต อนุปสฺสนฺโตฯ มรณสญฺญาติ มรณํ อารพฺภ อุปฺปนฺนสญฺญาฯ อชฺฌตฺตํ สูปฏฺฐิตา โหตีติ นิยกชฺฌตฺเต สุฏฺฐุ อุปฏฺฐิตา โหติฯ เอตฺตาวตา พลววิปสฺสนา กถิตาฯ เสขพลานีติ สิกฺขนกานํ พลานิฯ เสสเมตฺถ ปาฬิวเสน อุตฺตานเมวฯ ‘‘อสุภานุปสฺสี’’ติอาทีนิ ปน ทุกฺขาย ปฏิปทาย ทสฺสนตฺถํ วุตฺตานิ, ปฐมชฺฌานาทีนิ สุขายฯ อสุภาทีนิ หิ ปฏิกูลารมฺมณานิ, เตสุ ปน ปกติยาว สมฺปิยายมานํ จิตฺตํ อลฺลียติฯ ตสฺมา ตานิ ภาเวนฺโต ทุกฺขปฏิปทํ ปฏิปนฺโน นาม โหติฯ ปฐมชฺฌานาทีนิ ปณีตสุขานิ , ตสฺมา ตานิ ปฏิปนฺโน สุขปฏิปทํ ปฏิปนฺโน นาม โหติฯ

อยํ ปเนตฺถ สพฺพสาธารณา อุปมา – สงฺคามาวจรปุริโส หิ ผลกโกฏฺฐกํ กตฺวา ปญฺจาวุธานิ สนฺนยฺหิตฺวา สงฺคามํ ปวิสติ, โส อนฺตรา วิสฺสมิตุกาโม ผลกโกฏฺฐกํ ปวิสิตฺวา วิสฺสมติ เจว ปานโภชนาทีนิ จ ปฏิเสวติฯ ตโต ปุน สงฺคามํ ปวิสิตฺวา กมฺมํ กโรติฯ