(16) 1. อินฺทฺริยวคฺโค

1. อินฺทฺริยสุตฺตาทิวณฺณนา

[151] จตุตฺถสฺส ปฐเม สทฺธาธุเรน อินฺทฏฺฐํ กโรตีติ สทฺธินฺทฺริยํฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ ทุติเย อสฺสทฺธิเย อกมฺปนฏฺเฐน สทฺธาพลํฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ ตติเย อนวชฺชพลนฺติ นิทฺโทสพลํฯ สงฺคหพลนฺติ สงฺคณฺหิตพฺพยุตฺตกานํ สงฺคณฺหนพลํฯ จตุตฺถปญฺจมานิ อุตฺตานาเนวฯ

6. กปฺปสุตฺตวณฺณนา

[156] ฉฏฺเฐ สํวฏฺฏตีติ เอตฺถ ตโย สํวฏฺฏา อาโปสํวฏฺโฏ, เตโชสํวฏฺโฏ, วาโยสํวฏฺโฏติฯ ติสฺโส สํวฏฺฏสีมา อาภสฺสรา, สุภกิณฺหา, เวหปฺผลาติฯ ยทา กปฺโป เตเชน สํวฏฺฏติ, อาภสฺสรโต เหฏฺฐา อคฺคินา ฑยฺหติฯ ยทา อาเปน สํวฏฺฏติ, สุภกิณฺหโต เหฏฺฐา อุทเกน วิลียติฯ ยทา วาเตน สํวฏฺฏติ, เวหปฺผลโต เหฏฺฐา วาเตน วิทฺธํสติฯ วิตฺถารโต ปน สทาปิ เอกํ พุทฺธกฺเขตฺตํ วินสฺสติฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารกถา ปน วิสุทฺธิมคฺเค (วิสุทฺธิ. 2.403-404 อาทโย) วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพาฯ

7. โรคสุตฺตวณฺณนา

[157] สตฺตเม วิฆาตวาติ มหิจฺฉาปจฺจเยน วิฆาเตน ทุกฺเขน สมนฺนาคโตฯ อสนฺตุฏฺโฐติ จตูสุ ปจฺจเยสุ ตีหิ สนฺโตเสหิ อสนฺตุฏฺโฐฯ อนวญฺญปฺปฏิลาภายาติ ปเรหิ อนวชานนสฺส ปฏิลาภตฺถายฯ ลาภสกฺการสิโลกปฺปฏิลาภายาติ สุสงฺขตจตุปจฺจยสงฺขาตสฺส ลาภสกฺการสฺส เจว วณฺณภณนสงฺขาตสฺส สิโลกสฺส จ ปฏิลาภตฺถายฯ สงฺขาย กุลานิ อุปสงฺกมตีติ ‘‘อิติ มํ เอเต ชานิสฺสนฺตี’’ติ ชานนตฺถาย กุลานิ อุปสงฺกมติฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ

8. ปริหานิสุตฺตวณฺณนา

[158] อฏฺฐเม คมฺภีเรสูติ อตฺถคมฺภีเรสุฯ ฐานาฐาเนสูติ การณาการเณสุฯ น กมตีติ นาวคาหติ นปฺปวตฺตติฯ ปญฺญาจกฺขูติ เอตฺถ อุคฺคหปริปุจฺฉาปญฺญาปิ วฏฺฏติ, สมฺมสนปฺปฏิเวธปญฺญาปิ วฏฺฏติเยวฯ

9. ภิกฺขุนีสุตฺตวณฺณนา

[159] นวเม เอหิ ตฺวนฺติ เถเร ปฏิพทฺธจิตฺตา ตํ ปหิณิตุํ เอวมาหฯ สสีสํ ปารุปิตฺวาติ สห สีเสน กายํ ปารุปิตฺวาฯ มญฺจเก นิปชฺชีติ เวเคน มญฺจกํ ปญฺญาเปตฺวา ตตฺถ นิปชฺชิฯ เอตทโวจาติ ตสฺสาการํ สลฺลกฺเขตฺวา โลภปฺปหานตฺถาย สณฺเหเนว อสุภกถํ กเถตุํ เอตํ อโวจฯ อาหารสมฺภูโตติ อาหาเรน สมฺภูโต อาหารํ นิสฺสาย วฑฺฒิโตฯ อาหารํ นิสฺสาย อาหารํ ปชหตีติ ปจฺจุปฺปนฺนํ กพฬีการาหารํ นิสฺสาย ตํ เอวํ โยนิโส เสวมาโน ปุพฺพกมฺมสงฺขาตํ อาหารํ ปชหติฯ ปจฺจุปฺปนฺเนปิ ปน กพฬีการาหาเร นิกนฺติตณฺหา ปชหิตพฺพาฯ

ตณฺหํ ปชหตีติ อิทานิ เอวํ ปวตฺตํ ปจฺจุปฺปนฺนตณฺหํ นิสฺสาย วฏฺฏมูลิกํ ปุพฺพตณฺหํ ปชหติฯ อยํ ปน ปจฺจุปฺปนฺนตณฺหา กุสลา อกุสลาติ? อกุสลาฯ เสวิตพฺพา น เสวิตพฺพาติ? เสวิตพฺพาฯ ปฏิสนฺธิํ อากฑฺฒติ นากฑฺฒตีติ? นากฑฺฒติฯ เอติสฺสาปิ ปน ปจฺจุปฺปนฺนาย เสวิตพฺพตณฺหาย นิกนฺติ ปชหิตพฺพาเยวฯ โส หิ นาม อายสฺมา อาสวานํ ขยา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสติ, กิมงฺคํ ปนาหนฺติ เอตฺถ กิมงฺคํ ปนาติ การณปริวิตกฺกนเมตํฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – โส อายสฺมา อรหตฺตผลํ สจฺฉิกตฺวา วิหริสฺสติ, อหํ เกน การเณน น สจฺฉิกตฺวา วิหริสฺสามิฯ โสปิ หิ อายสฺมา สมฺมาสมฺพุทฺธสฺเสว ปุตฺโต, อหมฺปิ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺเสว ปุตฺโต, มยฺหมฺเปตํ อุปฺปชฺชิสฺสตีติฯ มานํ นิสฺสายาติ อิทํ เอวํ อุปฺปนฺนเสวิตพฺพมานํ นิสฺสายฯ มานํ ปชหตีติ วฏฺฏมูลกํ ปุพฺพมานํ ปชหติฯ ยํ นิสฺสาย ปเนส ตํ ปชหติ, โสปิ ตณฺหา วิย อกุสโล เจว เสวิตพฺโพ จ, โน จ ปฏิสนฺธิํ อากฑฺฒติฯ นิกนฺติ ปน ตสฺมิมฺปิ ปชหิตพฺพาวฯ