(13) 3. ภยวคฺโค

1. อตฺตานุวาทสุตฺตวณฺณนา

[121] ตติยสฺส ปฐเม อตฺตานุวาทภยนฺติ อตฺตานํ อนุวทนฺตสฺส อุปฺปชฺชนกภยํฯ ปรานุวาทภยนฺติ ปรสฺส อนุวาทโต อุปฺปชฺชนกภยํฯ ทณฺฑภยนฺติ ทฺวตฺติํส กมฺมการณา ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชนกภยํฯ ทุคฺคติภยนฺติ จตฺตาโร อปาเย ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชนกภยํฯ อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อตฺตานุวาทภยนฺติอาทีสุ อตฺตานุวาทภยํ ตาว ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส อชฺฌตฺตํ หิรี สมุฏฺฐาติ, สาสฺส ตีสุ ทฺวาเรสุ สํวรํ ชเนติ, ตีสุ ทฺวาเรสุ สํวโร จตุปาริสุทฺธิสีลํ โหติฯ โส ตสฺมิํ สีเล ปติฏฺฐาย วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อคฺคผเล ปติฏฺฐาติฯ ปรานุวาทภยํ ปน ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส พหิทฺธา โอตฺตปฺปํ สมุฏฺฐาติ, ตทสฺส ตีสุ ทฺวาเรสุ สํวรํ ชเนติ, ตีสุ ทฺวาเรสุ สํวโร จตุปาริสุทฺธิสีลํ โหติฯ โส ตสฺมิํ สีเล ปติฏฺฐาย วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อคฺคผเล ปติฏฺฐาติฯ ทุคฺคติภยํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส อชฺฌตฺตํ หิรี สมุฏฺฐาติ, สาสฺส ตีสุ ทฺวาเรสุ สํวรํ ชเนติ, ตีสุ ทฺวาเรสุ สํวโร จตุปาริสุทฺธิสีลํ โหติฯ โส ตสฺมิํ สีเล ปติฏฺฐาย วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อคฺคผเล ปติฏฺฐาติฯ

2. อูมิภยสุตฺตวณฺณนา

[122] ทุติเย อุทโกโรหนฺตสฺสาติ อุทกํ โอตรนฺตสฺสฯ ปาฏิกงฺขิตพฺพานีติ อิจฺฉิตพฺพานิฯ สุสุกาภยนฺติ จณฺฑมจฺฉภยํฯ มุขาวรณํ มญฺเญ กโรนฺตีติ มุขปิทหนํ วิย กโรนฺติฯ โอทริกตฺตสฺสาติ มโหทรตาย มหคฺฆสภาวสฺสฯ อรกฺขิเตเนว กาเยนาติอาทีสุ กายทฺวาเร ติวิธสฺส สํวรสฺส อภาวโต อรกฺขิเตน กาเยนฯ วจีทฺวาเร จตุพฺพิธสฺส สํวรสฺส อภาวโต อรกฺขิตาย วาจายฯ

3. ปฐมนานากรณสุตฺตวณฺณนา

[123] ตติเย ตทสฺสาเทตีติ ตํ ฌานํ สุขสฺสาเทน อสฺสาเทติฯ นิกาเมตีติ ปตฺเถติฯ วิตฺติํ อาปชฺชตีติ ตุฏฺฐิํ อาปชฺชติฯ ตทธิมุตฺโตติ ตสฺมิํ อธิมุตฺโต, ตํ วา อธิมุตฺโตฯ ตพฺพหุลวิหารีติ เตน ฌาเนน พหุลํ วิหรนฺโตฯ สหพฺยตํ อุปปชฺชตีติ สหภาวํ คจฺฉติ, ตตฺถ นิพฺพตฺตตีติ อตฺโถฯ กปฺโป อายุปฺปมาณนฺติ เอตฺถ ปฐมชฺฌานํ อตฺถิ หีนํ, อตฺถิ มชฺฌิมํ, อตฺถิ ปณีตํฯ ตตฺถ หีเนน อุปฺปนฺนานํ กปฺปสฺส ตติโย โกฏฺฐาโส อายุปฺปมาณํ, มชฺฌิเมน อุปฑฺฒกปฺโป, ปณีเตน กปฺโปฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ นิรยมฺปิ คจฺฉตีติ นิรยคมนียสฺส กมฺมสฺส อปฺปหีนตฺตา อปราปรํ คจฺฉติ, น อนนฺตรเมวฯ ตสฺมิํเยว ภเว ปรินิพฺพายตีติ ตสฺมิํเยว รูปภเว ฐตฺวา ปรินิพฺพายติ, น เหฏฺฐา โอตรติฯ ยทิทํ คติยา อุปปตฺติยา สตีติ ยํ อิทํ คติยา จ อุปปตฺติยา จ สติ เสขสฺส อริยสาวกสฺส ปฏิสนฺธิวเสน เหฏฺฐา อโนตริตฺวา ตสฺมิํเยว รูปภเว อุปริ ทุติยตติยาทีสุ อญฺญตรสฺมิํ พฺรหฺมโลเก ปรินิพฺพานํ, ปุถุชฺชนสฺส ปน นิรยาทิคมนํ, อิทํ นานากรณนฺติ อตฺโถฯ

ทฺเว กปฺปาติ เอตฺถาปิ ทุติยชฺฌานํ วุตฺตนเยเนว ติวิธํ โหติฯ ตตฺถ ปณีตภาวเนน นิพฺพตฺตานํ อฏฺฐกปฺปา อายุปฺปมาณํ, มชฺฌิเมน จตฺตาโร, หีเนน ทฺเวฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ จตฺตาโร กปฺปาติ เอตฺถ ยํ เหฏฺฐา วุตฺตํ ‘‘กปฺโป, ทฺเว กปฺปา’’ติ, ตมฺปิ อาหริตฺวา อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ กปฺโปติ จ คุณสฺสปิ นามํ, ตสฺมา กปฺโป ทฺเว กปฺปา จตฺตาโร กปฺปาติ อยเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – โย ปฐมํ วุตฺโต กปฺโป, โส ทฺเว วาเร คเณตฺวา เอเกน คุเณน ทฺเว กปฺปา โหนฺติ, ทุติเยน จตฺตาโร, ปุน เต จตฺตาโร กปฺปาติ อิเมหิ จตูหิ คุเณหิ คุณิตา เอเกน คุเณน อฏฺฐ โหนฺติ, ทุติเยน โสฬส, ตติเยน ทฺวตฺติํส, จตุตฺเถน จตุสฏฺฐีติฯ เอวมิธ ปณีตชฺฌานวเสน จตุสฏฺฐิ กปฺปา คหิตาติ เวทิตพฺพาฯ ปญฺจ กปฺปสตานีติ อิทํ ปณีตสฺเสว อุปปตฺติชฺฌานสฺส วเสน วุตฺตํฯ เวหปฺผเลสุ วา ปฐมชฺฌานภูมิอาทีสุ วิย ติณฺณํ พฺรหฺมโลกานํ อภาวโต เอตฺตกเมว อายุปฺปมาณํฯ ตสฺมา เอวํ วุตฺตํฯ