เมนู

นตฺถิ กุหิญฺจิ โลเกติ โลกสฺมิํ กตฺถจิ เอกกฺขนฺเธปิ เอกายตเนปิ เอกธาตุยาปิ เอการมฺมเณปิ นตฺถิฯ สนฺโตติ ปจฺจนีกกิเลสวูปสเมน สนฺโตฯ วิธูโมติ โกธธูเมน วิคตธูโมฯ เอวเมตฺถ สุตฺตนฺเต มคฺเคกคฺคตมฺปิ กเถตฺวา คาถาย ผลสมาปตฺติเยว กถิตาติฯ

2. ปญฺหพฺยากรณสุตฺตวณฺณนา

[42] ทุติเย โย จ เตสํ ตตฺถ ตตฺถ, ชานาติ อนุธมฺมตนฺติ โย เอเตสํ ปญฺหานํ ตสฺมิํ ตสฺมิํ ฐาเน พฺยากรณํ ชานาติฯ จตุปญฺหสฺส กุสโล, อาหุ ภิกฺขุํ ตถาวิธนฺติ ตถาวิธํ ภิกฺขุํ เตสุ จตูสุ ปญฺเหสุ กุสโลติ เอวํ วทนฺติฯ ทุราสโท ทุปฺปสโหติ ปเรหิ ฆฏฺเฏตุํ วา อภิภวิตุํ วา น สกฺกาฯ คมฺภีโรติ สตฺตสีทนฺตรมหาสมุทฺโท วิย คมฺภีโรฯ ทุปฺปธํสิโยติ ทุมฺโมจาปโย, คหิตคฺคหณํ วิสฺสชฺชาเปตุํ น สกฺกาติ อตฺโถฯ อตฺเถ อนตฺเถ จาติ วฑฺฒิยญฺจ อวฑฺฒิยญฺจฯ อตฺถาภิสมยาติ อตฺถสมาคเมนฯ ธีโร ปณฺฑิโตติ ปวุจฺจตีติ ธิติสมฺปนฺโน ปุคฺคโล ‘‘ปณฺฑิโต อย’’นฺติ เอวํ ปวุจฺจติฯ

3-4. โกธครุสุตฺตทฺวยวณฺณนา

[43-44] ตติเย โกธครุ น สทฺธมฺมครูติ โกธํ คารเวน ครุํ กตฺวา คณฺหาติ, น สทฺธมฺมํ, สทฺธมฺมํ ปน อคารเวน ลามกํ กตฺวา คณฺหาติฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ

วิรูหนฺตีติ วฑฺฒนฺติ, สญฺชาตมูลาย วา สทฺธาย ปติฏฺฐหนฺติ อจลา ภวนฺติฯ จตุตฺเถ โกธครุตาติ โกธมฺหิ สคารวตาฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ

5. โรหิตสฺสสุตฺตวณฺณนา

[45] ปญฺจเม ยตฺถาติ จกฺกวาฬโลกสฺส เอโกกาเส ภุมฺมํฯ น จวติ น อุปปชฺชตีติ อิทํ อปราปรํ จุติปฏิสนฺธิวเสน คหิตํฯ คมเนนาติ ปทคมเนนฯ โลกสฺส อนฺตนฺติ สตฺถา สงฺขารโลกสฺส อนฺตํ สนฺธาย วทติฯ ญาเตยฺยนฺติอาทีสุ ญาตพฺพํ ทฏฺฐพฺพํ ปตฺตพฺพนฺติ อตฺโถฯ อิติ เทวปุตฺเตน จกฺกวาฬโลกสฺส อนฺโต ปุจฺฉิโต, สตฺถารา สงฺขารโลกสฺส กถิโต ฯ โส ปน ‘‘อตฺตโน ปญฺเหน สทฺธิํ สตฺถุ พฺยากรณํ สเมตี’’ติ สญฺญาย สมฺปหํสนฺโต อจฺฉริยนฺติอาทิมาหฯ

ทฬฺหธมฺมาติ ทฬฺหธนุ อุตฺตมปฺปมาเณน ธนุนา สมนฺนาคโตฯ ธนุคฺคโหติ ธนุอาจริโยฯ สิกฺขิโตติ ทฺวาทส วสฺสานิ ธนุสิปฺปํ สิกฺขิโตฯ กตหตฺโถติ อุสภปฺปมาเณปิ วาลคฺคํ วิชฺฌิตุํ สมตฺถภาเวน กตหตฺโถฯ กตูปาสโนติ กตสรกฺเขโป ทสฺสิตสิปฺโปฯ อสเนนาติ กณฺเฑนฯ อติปาเตยฺยาติ อติกฺกเมยฺยฯ ยาวตา โส ตาลจฺฉาทิํ อติกฺกเมยฺย, ตาวตา กาเลน เอกํ จกฺกวาฬํ อติกฺกมามีติ อตฺตโน ชวสมฺปตฺติํ ทสฺเสติฯ

ปุรตฺถิมา สมุทฺทา ปจฺฉิโมติ ยถา ปุรตฺถิมา สมุทฺทา ปจฺฉิมสมุทฺโท ทูเร, เอวํ เม ทูเร ปทวีติหาโร อโหสีติ วทติฯ โส กิร ปาจีนจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ ฐิโต ปาทํ ปสาเรตฺวา ปจฺฉิมจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิํ อติกฺกมติ, ปุน ทุติยปาทํ ปสาเรตฺวา ปรจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิํ อติกฺกมติฯ อิจฺฉาคตนฺติ อิจฺฉา เอวฯ อญฺญตฺเรวาติ นิปฺปปญฺจตํ ทสฺเสติฯ ภิกฺขาจารกาเล กิเรส นาคลตาทนฺตกฏฺฐํ ขาทิตฺวา อโนตตฺเต มุขํ โธวิตฺวา กาเล สมฺปตฺเต อุตฺตรกุรุมฺหิ ปิณฺฑาย จริตฺวา จกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ นิสินฺโน ภตฺตกิจฺจํ กโรติ, ตตฺถ มุหุตฺตํ วิสฺสมิตฺวา ปุน ชวติฯ วสฺสสตายุโกติ ตทา ทีฆายุกกาโล โหติ, อยํ ปน วสฺสสตาวสิฏฺเฐ อายุมฺหิ คมนํ อารภิฯ วสฺสสตชีวีติ ตํ วสฺสสตํ อนนฺตราเยน ชีวนฺโตฯ อนฺตราเยว กาลงฺกโตติ จกฺกวาฬโลกสฺส อนฺตํ อปฺปตฺวา อนฺตราว มโตฯ โส ปน ตตฺถ กาลํ กตฺวาปิ อาคนฺตฺวา อิมสฺมิํเยว จกฺกวาเฬ นิพฺพตฺติฯ

อปฺปตฺวาติ สงฺขารโลกสฺส อนฺตํ อปฺปตฺวาฯ ทุกฺขสฺสาติ วฏฺฏทุกฺขสฺสฯ อนฺตกิริยนฺติ ปริยนฺตกรณํฯ กเฬวเรติ อตฺตภาเวฯ สสญฺญิมฺหิ สมนเกติ สสญฺเญ สจิตฺตเกฯ โลกนฺติ ทุกฺขสจฺจํฯ โลกสมุทยนฺติ สมุทยสจฺจํฯ โลกนิโรธนฺติ นิโรธสจฺจํฯ ปฏิปทนฺติ มคฺคสจฺจํฯ อิติ ‘‘นาหํ, อาวุโส, อิมานิ จตฺตาริ สจฺจานิ ติณกฏฺฐาทีสุ ปญฺญเปมิ, อิมสฺมิํ ปน จตุมหาภูติเก กายสฺมิํเยว ปญฺญเปมี’’ติ ทสฺเสติฯ สมิตาวีติ สมิตปาโปฯ นาสีสตีติ น ปตฺเถติฯ ฉฏฺฐํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ