10. อุทายิสุตฺตวณฺณนา

[40] ทสเม อภิสงฺขตนฺติ ราสิกตํฯ นิรารมฺภนฺติ ปาณสมารมฺภรหิตํฯ ยญฺญนฺติ เทยฺยธมฺมํฯ ตญฺหิ ยชิตพฺพตฺตา ยญฺญนฺติ วุจฺจติฯ กาเลนาติ ยุตฺตปฺปตฺตกาเลนฯ อุปสํยนฺตีติ อุปคจฺฉนฺติฯ กุลํ คตินฺติ วฏฺฏกุลญฺเจว วฏฺฏคติญฺจ อติกฺกนฺตาฯ ยญฺญสฺส โกวิทาติ จตุภูมกยญฺเญ กุสลาฯ ยญฺเญติ ปกติทาเนฯ สทฺเธติ มตกทาเนฯ หพฺยํ กตฺวาติ หุนิตพฺพํ เทยฺยธมฺมํ อุปกปฺเปตฺวาฯ สุเขตฺเต พฺรหฺมจาริสูติ พฺรหฺมจาริสงฺขาเต สุเขตฺตมฺหีติ อตฺโถฯ สุปฺปตฺตนฺติ สุฏฺฐุ ปตฺตํฯ ทกฺขิเณยฺเยสุ ยํ กตนฺติ ยํ ทกฺขิณาย อนุจฺฉวิเกสุ อุปกปฺปิตํ, ตํ สุหุตํ สุยิฏฺฐํ สุปฺปตฺตนฺติ อตฺโถฯ สทฺโธติ พุทฺธธมฺมสงฺฆคุณานํ สทฺทหนตาย สทฺโธฯ มุตฺเตน เจตสาติ วิสฺสฏฺเฐน จิตฺเตนฯ อิมินาสฺส มุตฺตจาคํ ทีเปตีติฯ

จกฺกวคฺโค จตุตฺโถฯ

5. โรหิตสฺสวคฺโค

1. สมาธิภาวนาสุตฺตวณฺณนา

[41] ปญฺจมสฺส ปฐเม ญาณทสฺสนปฺปฏิลาภายาติ ทิพฺพจกฺขุญาณทสฺสนสฺส ปฏิลาภายฯ ทิวาสญฺญํ อธิฏฺฐาตีติ ทิวาติ เอวํ สญฺญํ อธิฏฺฐาติฯ ยถา ทิวา ตถา รตฺตินฺติ ยถา ทิวา อาโลกสญฺญา มนสิ กตา, ตเถว ตํ รตฺติมฺปิ มนสิ กโรติฯ ทุติยปเทปิ เอเสว นโยฯ สปฺปภาสนฺติ ทิพฺพจกฺขุญาโณภาเสน สโหภาสํฯ กิญฺจาปิ อาโลกสทิสํ กตํ, อตฺโถ ปเนตฺถ น เอวํ สลฺลกฺเขตพฺโพฯ ทิพฺพจกฺขุญาณาโลโก หิ อิธาธิปฺเปโตฯ

วิทิตาติ ปากฏา หุตฺวาฯ กถํ ปน เวทนา วิทิตา อุปฺปชฺชนฺติ, วิทิตา อพฺภตฺถํ คจฺฉนฺตีติ? อิธ ภิกฺขุ วตฺถุํ ปริคฺคณฺหาติ, อารมฺมณํ ปริคฺคณฺหาติฯ ตสฺส ปริคฺคหิตวตฺถารมฺมณตาย ตา เวทนา ‘‘เอวํ อุปฺปชฺชิตฺวา เอวํ ฐตฺวา เอวํ นิรุชฺฌนฺตี’’ติ วิทิตา อุปฺปชฺชนฺติ, วิทิตา ติฏฺฐนฺติ, วิทิตา อพฺภตฺถํ คจฺฉนฺติ นามฯ สญฺญาวิตกฺเกสุปิ เอเสว นโยฯ

อุทยพฺพยานุปสฺสีติ อุทยญฺจ วยญฺจ ปสฺสนฺโตฯ อิติ รูปนฺติ เอวํ รูปํ เอตฺตกํ รูปํ น อิโต ปรํ รูปํ อตฺถีติฯ อิติ รูปสฺส สมุทโยติ เอวํ รูปสฺส อุปฺปาโทฯ อตฺถงฺคโมติ ปน เภโท อธิปฺเปโตฯ เวทนาทีสุปิ เอเสว นโยฯ อิทญฺจ ปน เมตํ, ภิกฺขเว, สนฺธาย ภาสิตนฺติ, ภิกฺขเว, ยํ มยา เอตํ ปุณฺณกปญฺเห ‘‘สงฺขาย โลกสฺมิ’’นฺติอาทิ ภาสิตํ, ตํ อิทํ ผลสมาปตฺติํ สนฺธาย ภาสิตนฺติ อตฺโถฯ

ตตฺถ สงฺขายาติ ญาเณน ชานิตฺวาฯ โลกสฺมินฺติ สตฺตโลเกฯ ปโรปรานีติ อุจฺจาวจานิ อุตฺตมาธมานิฯ อิญฺชิตนฺติ จลิตํฯ

นตฺถิ กุหิญฺจิ โลเกติ โลกสฺมิํ กตฺถจิ เอกกฺขนฺเธปิ เอกายตเนปิ เอกธาตุยาปิ เอการมฺมเณปิ นตฺถิฯ สนฺโตติ ปจฺจนีกกิเลสวูปสเมน สนฺโตฯ วิธูโมติ โกธธูเมน วิคตธูโมฯ เอวเมตฺถ สุตฺตนฺเต มคฺเคกคฺคตมฺปิ กเถตฺวา คาถาย ผลสมาปตฺติเยว กถิตาติฯ

2. ปญฺหพฺยากรณสุตฺตวณฺณนา

[42] ทุติเย โย จ เตสํ ตตฺถ ตตฺถ, ชานาติ อนุธมฺมตนฺติ โย เอเตสํ ปญฺหานํ ตสฺมิํ ตสฺมิํ ฐาเน พฺยากรณํ ชานาติฯ จตุปญฺหสฺส กุสโล, อาหุ ภิกฺขุํ ตถาวิธนฺติ ตถาวิธํ ภิกฺขุํ เตสุ จตูสุ ปญฺเหสุ กุสโลติ เอวํ วทนฺติฯ ทุราสโท ทุปฺปสโหติ ปเรหิ ฆฏฺเฏตุํ วา อภิภวิตุํ วา น สกฺกาฯ คมฺภีโรติ สตฺตสีทนฺตรมหาสมุทฺโท วิย คมฺภีโรฯ ทุปฺปธํสิโยติ ทุมฺโมจาปโย, คหิตคฺคหณํ วิสฺสชฺชาเปตุํ น สกฺกาติ อตฺโถฯ อตฺเถ อนตฺเถ จาติ วฑฺฒิยญฺจ อวฑฺฒิยญฺจฯ อตฺถาภิสมยาติ อตฺถสมาคเมนฯ ธีโร ปณฺฑิโตติ ปวุจฺจตีติ ธิติสมฺปนฺโน ปุคฺคโล ‘‘ปณฺฑิโต อย’’นฺติ เอวํ ปวุจฺจติฯ

3-4. โกธครุสุตฺตทฺวยวณฺณนา

[43-44] ตติเย โกธครุ น สทฺธมฺมครูติ โกธํ คารเวน ครุํ กตฺวา คณฺหาติ, น สทฺธมฺมํ, สทฺธมฺมํ ปน อคารเวน ลามกํ กตฺวา คณฺหาติฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ

วิรูหนฺตีติ วฑฺฒนฺติ, สญฺชาตมูลาย วา สทฺธาย ปติฏฺฐหนฺติ อจลา ภวนฺติฯ จตุตฺเถ โกธครุตาติ โกธมฺหิ สคารวตาฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ