5. พฺรหฺมจริยสุตฺตวณฺณนา

[25] ปญฺจเม ชนกุหนตฺถนฺติ ตีหิ กุหนวตฺถูหิ ชนสฺส กุหนตฺถายฯ น ชนลปนตฺถนฺติ น ชนสฺส อุปลาปนตฺถํฯ น ลาภสกฺการสิโลกานิสํสตฺถนฺติ น จีวราทิถุติวจนตฺถํฯ น อิติวาทปฺปโมกฺขานิสํสตฺถนฺติ น เตน เตน การเณน กตวาทานิสํสตฺถํ, น วาทสฺส ปโมกฺขานิสํสตฺถํฯ น อิติ มํ ชโน ชานาตูติ น ‘‘เอวํ กิร เอส ภิกฺขุ, เอวํ กิร เอส ภิกฺขู’’ติ ชนสฺส ชานนตฺถายฯ สํวรตฺถนฺติ ปญฺจหิ สํวเรหิ สํวรณตฺถายฯ ปหานตฺถนฺติ ตีหิ ปหาเนหิ ปชหนตฺถายฯ วิราคตฺถนฺติ ราคาทีนํ วิรชฺชนตฺถายฯ นิโรธตฺถนฺติ เตสํเยว นิรุชฺฌนตฺถายฯ อนีติหนฺติ อิติหปริวชฺชิตํ, อปรปตฺติยนฺติ อตฺโถฯ นิพฺพาโนคธคามินนฺติ นิพฺพานสฺส อนฺโตคามินํฯ มคฺคพฺรหฺมจริยญฺหิ นิพฺพานํ อารมฺมณํ กริตฺวา นิพฺพานสฺส อนฺโตเยว วตฺตติ ปวตฺตติฯ ปฏิปชฺชนฺตีติ ทุวิธมฺปิ ปฏิปชฺชนฺติฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต วฏฺฏวิวฏฺฏํ กเถตฺวา คาถาสุ วิวฏฺฏเมว กถิตํฯ

6. กุหสุตฺตวณฺณนา

[26] ฉฏฺเฐ กุหาติ กุหกาฯ ถทฺธาติ โกเธน จ มาเนน จ ถทฺธาฯ ลปาติ อุปลาปกาฯ สิงฺคีติ ‘‘ตตฺถ กตมํ สิงฺคํ, ยํ สิงฺคํ สิงฺคารตา จาตุรตา จาตุริยํ ปริกฺขตฺตตา ปาริกฺขตฺติย’’นฺติ (วิภ. 852) เอวํ วุตฺเตหิ สิงฺคสทิเสหิ ปากฏกิเลเสหิ สมนฺนาคตาฯ อุนฺนฬาติ อุคฺคตนฬา ตุจฺฉมานํ อุกฺขิปิตฺวา ฐิตาฯ อสมาหิตาติ จิตฺเตกคฺคมตฺตสฺสาปิ อลาภิโนฯ น เม เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู มามกาติ เต มยฺหํ ภิกฺขู มม สนฺตกา น โหนฺติฯ ‘‘เต มยฺห’’นฺติ อิทํ ปน สตฺถารํ อุทฺทิสฺส ปพฺพชิตตฺตา วุตฺตํฯ เต โข เม, ภิกฺขเว, ภิกฺขู มามกาติ อิธาปิ เมติ อตฺตานํ อุทฺทิสฺส ปพฺพชิตตฺตา วทติ, สมฺมาปฏิปนฺนตฺตา ปน ‘‘มามกา’’ติ อาหฯ วุทฺธิํ วิรูฬฺหิํ เวปุลฺลํ อาปชฺชนฺตีติ สีลาทีหิ คุเณหิ วฑฺฒนโต วุทฺธิํ, นิจฺจลภาเวน วิรูฬฺหิํ, สพฺพตฺถ ปตฺถฏตาย เวปุลฺลํ ปาปุณนฺติฯ เต ปเนเต ยาว อรหตฺตมคฺคา วิรุหนฺติ, อรหตฺตผลํ ปตฺเต วิรูฬฺหา นาม โหนฺติฯ อิติ อิมสฺมิํ สุตฺเตปิ คาถาสุปิ วฏฺฏวิวฏฺฏเมว กถิตํฯ

7. สนฺตุฏฺฐิสุตฺตวณฺณนา

[27] สตฺตเม อปฺปานีติ ปริตฺตานิฯ สุลภานีติ สุเขน ลทฺธพฺพานิ, ยตฺถ กตฺถจิ สกฺกา โหนฺติ ลภิตุํฯ อนวชฺชานีติ นิทฺโทสานิฯ ปิณฺฑิยาโลปโภชนนฺติ ชงฺฆาปิณฺฑิยพเลน จริตฺวา อาโลปมตฺตํ ลทฺธํ โภชนํฯ ปูติมุตฺตนฺติ ยํกิญฺจิ มุตฺตํฯ ยถา หิ สุวณฺณวณฺโณปิ กาโย ปูติกาโยติ วุจฺจติ, เอวํ อภินวมฺปิ มุตฺตํ ปูติมุตฺตเมวฯ

วิฆาโตติ วิคตฆาโต, จิตฺตสฺส ทุกฺขํ น โหตีติ อตฺโถฯ ทิสา นปฺปฏิหญฺญตีติ ยสฺส หิ ‘‘อสุกฏฺฐานํ นาม คโต จีวราทีนิ ลภิสฺสามี’’ติ จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ, ตสฺส ทิสา ปฏิหญฺญติ นามฯ ยสฺส เอวํ น อุปฺปชฺชติ, ตสฺส นปฺปฏิหญฺญติ นามฯ ธมฺมาติ ปฏิปตฺติธมฺมาฯ สามญฺญสฺสานุโลมิกาติ สมณธมฺมสฺส อนุโลมาฯ อธิคฺคหิตาติ สพฺเพเต ตุฏฺฐจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน อธิคฺคหิตา โหนฺติ อนฺโตคตา น ปริพาหิราติฯ

8. อริยวํสสุตฺตวณฺณนา

[28] อฏฺฐมสฺส อชฺฌาสยิโก นิกฺเขโปฯ อิมํ กิร มหาอริยวํสสุตฺตนฺตํ ภควา เชตวนมหาวิหาเร ธมฺมสภายํ ปญฺญตฺตวรพุทฺธาสเน นิสินฺโน อตฺตโนปิ ปรปุคฺคลานมฺปิ อชฺฌาสยวเสน ปริวาเรตฺวา นิสินฺนานิ จตฺตาลีส ภิกฺขุสหสฺสานิ, ‘‘ภิกฺขเว’’ติ อามนฺเตตฺวา จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, อริยวํสาติ อารภิฯ ตตฺถ อริยวํสาติ อริยานํ วํสาฯ ยถา หิ ขตฺติยวํโส พฺราหฺมณวํโส เวสฺสวํโส สุทฺทวํโส สมณวํโส กุลวํโส ราชวํโส, เอวํ อยมฺปิ อฏฺฐโม อริยวํโส อริยตนฺติ อริยปเวณี นาม โหติฯ โส โข ปนายํ อริยวํโส อิเมสํ วํสานํ มูลคนฺธาทีนํ กาฬานุสาริคนฺธาทโย วิย อคฺคมกฺขายติฯ

เก ปน เต อริยา, เยสํ เอเต วํสาติ? อริยา วุจฺจนฺติ พุทฺธา จ ปจฺเจกพุทฺธา จ ตถาคตสาวกา จ, เอเตสํ อริยานํ วํสาติ อริยวํสาฯ