เมนู

2. ทุติยอุรุเวลสุตฺตวณฺณนา

[22] ทุติเย สมฺพหุลาติ พหุกาฯ พฺราหฺมณาติ หุหุกฺกชาติเกน พฺราหฺมเณน สทฺธิํ อาคตา พฺราหฺมณาฯ ชิณฺณาติ ชราชิณฺณาฯ วุฑฺฒาติ วโยวุทฺธาฯ มหลฺลกาติ ชาติมหลฺลกาฯ อทฺธคตาติ ตโย วเย อทฺเธ อติกฺกนฺตาฯ สุตเมตนฺติ อมฺเหหิ สุตํ เอตํฯ ตยิทํ โภ, โคตม, ตเถวาติ โภ, โคตม, เอตํ อมฺเหหิ สุตการณํ ตถา เอวฯ ตยิทํ โภ, โคตม, น สมฺปนฺนเมวาติ ตํ เอตํ อภิวาทนาทิอกรณํ อนนุจฺฉวิกเมวฯ

อกาลวาทีติอาทีสุ อกาเล วทตีติ อกาลวาทีฯ อสภาวํ วทตีติ อภูตวาทีฯ อนตฺถํ วทติ, โน อตฺถนฺติ อนตฺถวาทีฯ อธมฺมํ วทติ, โน ธมฺมนฺติ อธมฺมวาทีฯ อวินยํ วทติ , โน วินยนฺติ อวินยวาทีฯ อนิธานวติํ วาจํ ภาสิตาติ น หทเย นิเธตพฺพยุตฺตกํ วาจํ ภาสิตาฯ อกาเลนาติ กเถตุํ อยุตฺตกาเลนฯ อนปเทสนฺติ อปเทสรหิตํ, สาปเทสํ สการณํ กตฺวา น กเถติฯ อปริยนฺตวตินฺติ ปริยนฺตรหิตํ, น ปริจฺเฉทํ ทสฺเสตฺวา กเถติฯ อนตฺถสํหิตนฺติ น โลกิยโลกุตฺตรอตฺถนิสฺสิตํ กตฺวา กเถติฯ พาโล เถโรตฺเวว สงฺขํ คจฺฉตีติ อนฺธพาโล เถโรติ สงฺขํ คจฺฉติฯ

กาลวาทีติอาทีนิ วุตฺตปฏิปกฺขวเสน เวทิตพฺพานิฯ ปณฺฑิโต เถโรตฺเวว สงฺขํ คจฺฉตีติ ปณฺฑิจฺเจน สมนฺนาคตตฺตา ปณฺฑิโต, ถิรภาวปฺปตฺติยา เถโรติ สงฺขํ คจฺฉติฯ

พหุสฺสุโต โหตีติ พหุํ อสฺส สุตํ โหติ, นวงฺคํ สตฺถุสาสนํ ปาฬิอนุสนฺธิปุพฺพาปรวเสน อุคฺคหิตํ โหตีติ อตฺโถฯ สุตธโรติ สุตสฺส อาธารภูโตฯ ยสฺส หิ อิโต คหิตํ อิโต ปลายติ, ฉิทฺทฆเฏ อุทกํ วิย น ติฏฺฐติ, ปริสมชฺเฌ เอกสุตฺตํ วา ชาตกํ วา กเถตุํ วา วาเจตุํ วา น สกฺโกติ, อยํ น สุตธโร นามฯ ยสฺส ปน อุคฺคหิตํ พุทฺธวจนํ อุคฺคหิตกาลสทิสเมว โหติ, ทสปิ วีสติปิ วสฺสานิ สชฺฌายํ อกโรนฺตสฺส เนว นสฺสติ, อยํ สุตธโร นามฯ สุตสนฺนิจโยติ สุตสฺส สนฺนิจยภูโตฯ

ยสฺส หิ สุตํ หทยมญฺชูสาย สนฺนิจิตํ สิลาย เลขา วิย สุวณฺณปตฺเต ปกฺขิตฺตสีหวสา วิย จ ติฏฺฐติ, อยํ สุตสนฺนิจโย นามฯ ธาตาติ ธาตา ปคุณาฯ เอกจฺจสฺส หิ อุคฺคหิตพุทฺธวจนํ ธาตํ ปคุณํ นิจฺจลิกํ น โหติ, ‘‘อสุกํ สุตฺตํ วา ชาตกํ วา กเถหี’’ติ วุตฺเต ‘‘สชฺฌายิตฺวา สํสนฺทิตฺวา สมนุคฺคาหิตฺวา ชานิสฺสามี’’ติ วทติฯ เอกจฺจสฺส ธาตํ ปคุณํ ภวงฺคโสตสทิสํ โหติ, ‘‘อสุกํ สุตฺตํ วา ชาตกํ วา กเถหี’’ติ วุตฺเต อุทฺธริตฺวา ตเมว กเถติฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘ธาตา’’ติฯ วจสา ปริจิตาติ สุตฺตทสก-วคฺคทสกปณฺณาสทสกวเสน วาจาย สชฺฌายิตาฯ มนสานุเปกฺขิตาติ จิตฺเตน อนุเปกฺขิตาฯ ยสฺส วาจาย สชฺฌายิตํ พุทฺธวจนํ มนสา จินฺเตนฺตสฺส ตตฺถ ตตฺถ ปากฏํ โหติ, มหาทีปํ ชาเลตฺวา ฐิตสฺส รูปคตํ วิย ปญฺญายติ, ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธาติ อตฺถโต จ การณโต จ ปญฺญาย สุปฺปฏิวิทฺธาฯ

อาภิเจตสิกานนฺติ อภิเจโตติ อภิกฺกนฺตํ วิสุทฺธํ จิตฺตํ วุจฺจติ, อธิจิตฺตํ วา, อภิเจตสิ ชาตานิ อาภิเจตสิกานิ, อภิเจโตสนฺนิสฺสิตานีติ วา อาภิเจตสิกานิฯ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานนฺติ ทิฏฺฐธมฺเม สุขวิหารานํฯ ทิฏฺฐธมฺโมติ ปจฺจกฺโข อตฺตภาโว วุจฺจติ, ตตฺถ สุขวิหารภูตานนฺติ อตฺโถฯ รูปาวจรชฺฌานานเมตํ อธิวจนํฯ ตานิ หิ อปฺเปตฺวา นิสินฺนา ฌายิโน อิมสฺมิํเยว อตฺตภาเว อสํกิลิฏฺฐเนกฺขมฺมสุขํ วินฺทนฺติ, ตสฺมา ‘‘ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานี’’ติ วุจฺจติฯ นิกามลาภีติ นิกาเมน ลาภี, อตฺตโน อิจฺฉาวเสน ลาภี, อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ สมาปชฺชิตุํ สมตฺโถติ วุตฺตํ โหติฯ อกิจฺฉลาภีติ สุเขเนว ปจฺจนีกธมฺเม วิกฺขมฺเภตฺวา สมาปชฺชิตุํ สมตฺโถติ วุตฺตํ โหติฯ อกสิรลาภีติ อกสิรานํ ลาภี วิปุลานํ, ยถาปริจฺเฉเทน วุฏฺฐาตุํ สมตฺโถติ วุตฺตํ โหติฯ เอกจฺโจ หิ ลาภีเยว โหติ, น ปน อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ สกฺโกติ สมาปชฺชิตุํฯ เอกจฺโจ สกฺโกติ ตถาสมาปชฺชิตุํ, ปาริปนฺถิเก จ ปน กิจฺเฉน วิกฺขมฺเภติฯ เอกจฺโจ ตถา จ สมาปชฺชติ, ปาริปนฺถิเก จ อกิจฺเฉเนว วิกฺขมฺเภติ, น สกฺโกติ นาฬิกยนฺตํ วิย ยถาปริจฺเฉเทเยว วุฏฺฐาตุํฯ ยสฺส ปน อยํ ติวิธาปิ สมฺปทา อตฺถิ, โส ‘‘อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี’’ติ วุจฺจติฯ อาสวานํ ขยาติอาทีนิ วุตฺตตฺถาเนวฯ เอวมิธ สีลมฺปิ พาหุสจฺจมฺปิ ขีณาสวสฺเสว สีลํ พาหุสจฺจญฺจ, ฌานานิปิ ขีณาสวสฺเสว วฬญฺชนกชฺฌานานิ กถิตานิฯ

‘‘อาสวานํ ขยา’’ติอาทีหิ ปน อรหตฺตํ กถิตํฯ ผเลน เจตฺถ มคฺคกิจฺจํ ปกาสิตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

อุทฺธเตนาติ อุทฺธจฺจสหคเตนฯ สมฺผนฺติ ปลาปกถํฯ อสมาหิตสงฺกปฺโปติ อฏฺฐปิตสงฺกปฺโปฯ มโคติ มคสทิโสฯ อาราติ ทูเรฯ ถาวเรยฺยมฺหาติ ถาวรภาวโตฯ ปาปทิฏฺฐีติ ลามกทิฏฺฐิฯ อนาทโรติ อาทรรหิโตฯ สุตวาติ สุเตน อุปคโตฯ ปฏิภานวาติ ทุวิเธน ปฏิภาเนน สมนฺนาคโตฯ ปญฺญายตฺถํ วิปสฺสตีติ สหวิปสฺสนาย มคฺคปญฺญาย จตุนฺนํ สจฺจานํ อตฺถํ วินิวิชฺฌิตฺวา ปสฺสติฯ ปารคู สพฺพธมฺมานนฺติ สพฺเพสํ ขนฺธาทิธมฺมานํ ปารํ คโต, อภิญฺญาปารคู, ปริญฺญาปารคู, ปหานปารคู, ภาวนาปารคู, สจฺฉิกิริยาปารคู, สมาปตฺติปารคูติ เอวํ ฉพฺพิเธน ปารคมเนน สพฺพธมฺมานํ ปารํ ปริโยสานํ คโตฯ อขิโลติ ราคขิลาทิวิรหิโตฯ ปฏิภานวาติ ทุวิเธเนว ปฏิภาเนน สมนฺนาคโตฯ พฺรหฺมจริยสฺส เกวลีติ สกลพฺรหฺมจริโยฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

3. โลกสุตฺตวณฺณนา

[23] ตติเย โลโกติ ทุกฺขสจฺจํฯ อภิสมฺพุทฺโธติ ญาโต ปจฺจกฺโข กโตฯ โลกสฺมาติ ทุกฺขสจฺจโตฯ ปหีโนติ มหาโพธิมณฺเฑ อรหตฺตมคฺคญาเณน ปหีโนฯ ตถาคตสฺส ภาวิตาติ ตถาคเตน ภาวิตาฯ

เอวํ เอตฺตเกน ฐาเนน จตูหิ สจฺเจหิ อตฺตโน พุทฺธภาวํ กเถตฺวา อิทานิ ตถาคตภาวํ กเถตุํ ยํ, ภิกฺขเวติอาทิมาหฯ ตตฺถ ทิฏฺฐนฺติ รูปายตนํฯ สุตนฺติ สทฺทายตนํฯ มุตนฺติ ปตฺวา คเหตพฺพโต คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺฐพฺพายตนํฯ วิญฺญาตนฺติ สุขทุกฺขาทิ ธมฺมารมฺมณํฯ ปตฺตนฺติ ปริเยสิตฺวา วา อปริเยสิตฺวา วา ปตฺตํฯ ปริเยสิตนฺติ ปตฺตํ วา อปฺปตฺตํ วา ปริเยสิตํฯ อนุวิจริตํ มนสาติ จิตฺเตน อนุสญฺจริตํฯ