6. โสขุมฺมสุตฺตวณฺณนา

[16] ฉฏฺเฐ โสขุมฺมานีติ สุขุมลกฺขณปฏิวิชฺฌนกานิ ญาณานิฯ รูปโสขุมฺเมน สมนฺนาคโต โหตีติ รูเป สณฺหสุขุมลกฺขณปริคฺคาหเกน ญาเณน สมนฺนาคโต โหติฯ ปรเมนาติ อุตฺตเมนฯ เตน จ รูปโสขุมฺเมนาติ เตน ยาว อนุโลมภาวํ ปตฺเตน สุขุมลกฺขณปริคฺคาหกญาเณนฯ น สมนุปสฺสตีติ นตฺถิภาเวเนว น ปสฺสติฯ น ปตฺเถตีติ นตฺถิภาเวเนว น ปตฺเถติฯ เวทนาโสขุมฺมาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

รูปโสขุมฺมตํ ญตฺวาติ รูปกฺขนฺธสฺส สณฺหสุขุมลกฺขณปริคฺคาหเกน ญาเณน สุขุมตํ ชานิตฺวาฯ เวทนานญฺจ สมฺภวนฺติ เวทนากฺขนฺธสฺส จ ปภวํ ชานิตฺวาฯ สญฺญา ยโต สมุเทตีติ ยสฺมา การณา สญฺญากฺขนฺโธ สมุเทติ นิพฺพตฺตติ, ตญฺจ ชานิตฺวาฯ อตฺถํ คจฺฉติ ยตฺถ จาติ ยสฺมิํ ฐาเน นิรุชฺฌติ, ตญฺจ ชานิตฺวาฯ สงฺขาเร ปรโต ญตฺวาติ สงฺขารกฺขนฺธํ อนิจฺจตาย ลุชฺชนภาเวน ปรโต ชานิตฺวาฯ อิมินา หิ ปเทน อนิจฺจานุปสฺสนา กถิตาฯ ทุกฺขโต โน จ อตฺตโตติ อิมินา ทุกฺขานตฺตานุปสฺสนาฯ สนฺโตติ กิเลสสนฺตตาย สนฺโตฯ สนฺติปเท รโตติ นิพฺพาเน รโตฯ อิติ สุตฺตนฺเต จตูสุ ฐาเนสุ วิปสฺสนาว กถิตา, คาถาสุ โลกุตฺตรธมฺโมปีติฯ

7. ปฐมอคติสุตฺตวณฺณนา

[17-19] สตฺตเม อคติคมนานีติ นคติคมนานิฯ ฉนฺทาคติํ คจฺฉตีติ ฉนฺเทน อคติํ คจฺฉติ, อกตฺตพฺพํ กโรติฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ ฉนฺทา โทสา ภยา โมหาติ ฉนฺเทน, โทเสน, ภเยน, โมเหนฯ อติวตฺตตีติ อติกฺกมติฯ อฏฺฐมํ อุตฺตานเมวฯ นวเม ตถาพุชฺฌนกานํ วเสน ทฺวีหิปิ นเยหิ กถิตํฯ

10. ภตฺตุทฺเทสกสุตฺตวณฺณนา

[20] ทสเม ภตฺตุทฺเทสโกติ สลากภตฺตาทีนํ อุทฺเทสโกฯ กาเมสุ อสํยตาติ วตฺถุกาเมสุ กิเลสกาเมหิ อสํยตาฯ ปริสากสโฏ จ ปเนส วุจฺจตีติ อยญฺจ ปน โส เอวรูปา ปริสากจวโร นาม วุจฺจตีติ อตฺโถฯ สมเณนาติ พุทฺธสมเณนฯ ปริสาย มณฺโฑ จ ปเนส วุจฺจตีติ อยํ เอวรูปา ปริสา วิปฺปสนฺเนน ปริสามณฺโฑติ วุจฺจตีติฯ

จรวคฺโค ทุติโยฯ

3. อุรุเวลวคฺโค

1. ปฐมอุรุเวลสุตฺตวณฺณนา

[21] ตติยสฺส ปฐเม อุรุเวลายนฺติ เอตฺถ อุรุเวลาติ มหาเวลา, มหาวาลิกราสีติ อตฺโถฯ อถ วา อุรูติ วาลุกา วุจฺจติ, เวลาติ มริยาทาฯ เวลาติกฺกมนเหตุ อาหฏา อุรุ อุรุเวลาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ อตีเต กิร อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ ทสสหสฺสา กุลปุตฺตา ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ตสฺมิํ ปเทเส วิหรนฺตา เอกทิวสํ สนฺนิปติตฺวา กติกวตฺตํ อกํสุ – ‘‘กายกมฺมวจีกมฺมานิ นาม ปเรสมฺปิ ปากฏานิ โหนฺติ, มโนกมฺมํ ปน อปากฏํฯ ตสฺมา โย กามวิตกฺกํ วา พฺยาปาทวิตกฺกํ วา วิหิํสาวิตกฺกํ วา วิตกฺเกติ, ตสฺส อญฺโญ โจทโก นาม นตฺถิฯ โส อตฺตนาว อตฺตานํ โจเทตฺวา ปตฺตปุเฏน วาลุกํ อาหริตฺวา อิมสฺมิํ ฐาเน อากิรตุ, อิทมสฺส ทณฺฑกมฺม’’นฺติฯ ตโต ปฏฺฐาย โย ตาทิสํ วิตกฺกํ วิตกฺเกติ, โส ตตฺถ ปตฺตปุเฏน วาลุกํ อากิรติ, เอวํ ตตฺถ อนุกฺกเมน มหาวาลุกราสิ ชาโตฯ ตโต นํ ปจฺฉิมา ชนตา ปริกฺขิปิตฺวา เจติยฏฺฐานมกาสิ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ – ‘‘อุรุเวลาติ มหาเวลา, มหาวาลิกราสีติ อตฺโถ’’ติฯ ตเมว สนฺธาย วุตฺตํ – ‘‘อถ วา อุรูติ วาลุกา วุจฺจติ, เวลาติ มริยาทา, เวลาติกฺกมนเหตุ อาหฏา อุรุ อุรุเวลาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ’’ติฯ

นชฺชา เนรญฺชราย ตีเรติ อุรุเวลคามํ นิสฺสาย เนรญฺชรานทีตีเร วิหรามีติ ทสฺเสติฯ