3. ปธานสุตฺตวณฺณนา

[13] ตติเย สมฺมปฺปธานานีติ สุนฺทรปธานานิ อุตฺตมวีริยานิฯ สมฺมปฺปธานาติ ปริปุณฺณวีริยาฯ มารเธยฺยาภิภูตาติ เตภูมกวฏฺฏสงฺขาตํ มารเธยฺยํ อภิภวิตฺวา สมติกฺกมิตฺวา ฐิตาฯ เต อสิตาติ เต ขีณาสวา อนิสฺสิตา นามฯ ชาติมรณภยสฺสาติ ชาติญฺจ มรณญฺจ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชนกภยสฺส, ชาติมรณสงฺขาตสฺเสว วา ภยสฺสฯ ปารคูติ ปารงฺคตาฯ เต ตุสิตาติ เต ขีณาสวา ตุฏฺฐา นามฯ เชตฺวา มารํ สวาหินินฺติ สเสนกํ มารํ ชินิตฺวา ฐิตาฯ เต อเนชาติ เต ขีณาสวา ตณฺหาสงฺขาตาย เอชาย อเนชา นิจฺจลา นามฯ นมุจิพลนฺติ มารพลํฯ อุปาติวตฺตาติ อติกฺกนฺตาฯ เต สุขิตาติ เต ขีณาสวา โลกุตฺตรสุเขน สุขิตา นามฯ เตเนวาห –

‘‘สุขิตา วต อรหนฺโต, ตณฺหา เนสํ น วิชฺชติ;

อสฺมิมาโน สมุจฺฉินฺโน, โมหชาลํ ปทาลิต’’นฺติฯ (สํ. นิ. 3.76);

4. สํวรสุตฺตวณฺณนา

[14] จตุตฺเถ ปธานานีติ วีริยานิฯ สํวรปฺปธานนฺติ จกฺขาทีนิ สํวรนฺตสฺส อุปฺปนฺนวีริยํ ฯ ปหานปฺปธานนฺติ กามวิตกฺกาทโย ปชหนฺตสฺส อุปฺปนฺนวีริยํฯ ภาวนาปฺปธานนฺติ สมฺโพชฺฌงฺเค ภาเวนฺตสฺส อุปฺปนฺนวีริยํฯ อนุรกฺขณาปฺปธานนฺติ สมาธินิมิตฺตํ อนุรกฺขนฺตสฺส อุปฺปนฺนวีริยํฯ

วิเวกนิสฺสิตนฺติอาทีสุ วิเวโก, วิราโค, นิโรโธติ ตีณิปิ นิพฺพานสฺส นามานิฯ นิพฺพานํ หิ อุปธิวิเวกตฺตา วิเวโก, ตํ อาคมฺม ราคาทโย วิรชฺชนฺตีติ วิราโค, นิรุชฺฌนฺตีติ นิโรโธฯ ตสฺมา วิเวกนิสฺสิตนฺติอาทีสุ อารมฺมณวเสน วา อธิคนฺตพฺพวเสน วา นิพฺพานนิสฺสิตนฺติ อตฺโถฯ

โวสฺสคฺคปริณามินฺติ เอตฺถ ทฺเว โวสฺสคฺคา – ปริจฺจาคโวสฺสคฺโค จ ปกฺขนฺทนโวสฺสคฺโค จฯ ตตฺถ วิปสฺสนา ตทงฺควเสน กิเลเส จ ขนฺเธ จ ราคํ ปริจฺจชตีติ ปริจฺจาคโวสฺสคฺโคฯ มคฺโค อารมฺมณวเสน นิพฺพานํ ปกฺขนฺทตีติ ปกฺขนฺทนโวสฺสคฺโคฯ

ตสฺมา โวสฺสคฺคปริณามินฺติ ยถา ภาวิยมาโน สติสมฺโพชฺฌงฺโค โวสฺสคฺคตฺถาย ปริณมติ, วิปสฺสนาภาวญฺจ มคฺคภาวญฺจ ปาปุณาติ, เอวํ ตํ ภาเวตีติ อยเมตฺถ อตฺโถฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ ภทฺทกนฺติ ลทฺธกํฯ สมาธินิมิตฺตํ วุจฺจติ อฏฺฐิกสญฺญาทิวเสน อธิคโต สมาธิเยวฯ อนุรกฺขตีติ สมาธิปาริปนฺถิกธมฺเม ราคโทสโมเห โสเธนฺโต รกฺขติฯ เอตฺถ จ อฏฺฐิกสญฺญาทิกา ปญฺเจว สญฺญา วุตฺตา, อิมสฺมิํ ปน ฐาเน ทสปิ อสุภานิ วิตฺถาเรตฺวา กเถตพฺพานิฯ เตสํ วิตฺถาโร วิสุทฺธิมคฺเค (วิสุทฺธิ. 1.102 อาทโย) วุตฺโตเยวฯ คาถาย สํวราทินิปฺผาทกํ วีริยเมว วุตฺตํฯ ขยํ ทุกฺขสฺส ปาปุเณติ ทุกฺขกฺขยสงฺขาตํ อรหตฺตํ ปาปุเณยฺยาติฯ

5. ปญฺญตฺติสุตฺตวณฺณนา

[15] ปญฺจเม อคฺคปญฺญตฺติโยติ อุตฺตมปญฺญตฺติโยฯ อตฺตภาวีนนฺติ อตฺตภาววนฺตานํฯ ยทิทํ ราหุ อสุรินฺโทติ โย เอส ราหุ อสุรินฺโท อยํ อคฺโคติฯ เอตฺถ ราหุ กิร อสุรินฺโท จตฺตาริ โยชนสหสฺสานิ อฏฺฐ จ โยชนสตานิ อุจฺโจ, พาหนฺตรมสฺส ทฺวาทสโยชนสตานิ, หตฺถตลปาทตลานํ ปุถุลตา ตีณิ โยชนสตานิฯ องฺคุลิปพฺพานิ ปณฺณาส โยชนานิ, ภมุกนฺตรํ ปณฺณาสโยชนํ, นลาฏํ ติโยชนสตํ, สีสํ นวโยชนสตํฯ กามโภคีนํ ยทิทํ ราชา มนฺธาตาติ โย เอส ราชา มนฺธาตา นาม, อยํ ทิพฺเพปิ มานุสเกปิ กาเม ปริภุญฺชนกานํ สตฺตานํ อคฺโค นามฯ เอส หิ อสงฺเขยฺยายุเกสุ มนุสฺเสสุ นิพฺพตฺติตฺวา อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ หิรญฺญวสฺสํ วสฺสาเปนฺโต มานุสเก กาเม ทีฆรตฺตํ ปริภุญฺชิฯ เทวโลเก ปน ยาว ฉตฺติํสาย อินฺทานํ อายุปฺปมาณํ, ตาว ปณีเต กาเม ปริภุญฺชีติ กามโภคีนํ อคฺโค นาม ชาโตฯ อาธิปเตยฺยานนฺติ อธิปติฏฺฐานํ เชฏฺฐกฏฺฐานํ กโรนฺตานํฯ ตถาคโต อคฺคมกฺขายตีติ โลกิยโลกุตฺตเรหิ คุเณหิ ตถาคโต อคฺโค เสฏฺโฐ อุตฺตโม อกฺขายติฯ

อิทฺธิยา ยสสา ชลนฺติ ทิพฺพสมฺปตฺติสมิทฺธิยา จ ปริวารสงฺขาเตน ยสสา จ ชลนฺตานํฯ อุทฺธํ ติริยํ อปาจีนนฺติ อุปริ จ มชฺเฌ จ เหฏฺฐา จฯ ยาวตา ชคโต คตีติ ยตฺตกา โลกนิปฺผตฺติฯ