โน เจ อิจฺฉติ, คีวายํ คเหตฺวา นิกฺกฑฺฒาเปติฯ เสสํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ อิมสฺมิํ ปน สุตฺเต วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตนฺติฯ

10. ปํสุโธวกสุตฺตวณฺณนา

[102] ทสเม โธวตีติ วิกฺขาเลติฯ สนฺโธวตีติ สุฏฺฐุ โธวติ, ปุนปฺปุนํ โธวติฯ นิทฺโธวตีติ นิคฺคณฺหิตฺวา โธวติฯ อนิทฺธนฺตกสาวนฺติ อนีหตโทสํ อนปนีตกสาวํฯ ปภงฺคูติ ปภิชฺชนสภาวํ, อธิกรณียํ ฐเปตฺวา มุฏฺฐิกาย ปหฏมตฺตํ ภิชฺชติฯ ปฏฺฏิกายาติ สุวณฺณปฏฺฏกายฯ คีเวยฺยเกติ คีวาลงฺกาเรฯ

อธิจิตฺตนฺติ สมถวิปสฺสนาจิตฺตํฯ อนุยุตฺตสฺสาติ ภาเวนฺตสฺสฯ สเจตโสติ จิตฺตสมฺปนฺโนฯ ทพฺพชาติโกติ ปณฺฑิตชาติโกฯ กามวิตกฺกาทีสุ กาเม อารพฺภ อุปฺปนฺโน วิตกฺโก กามวิตกฺโกฯ พฺยาปาทวิหิํสสมฺปยุตฺตา วิตกฺกา พฺยาปาทวิหิํสวิตกฺกา นามฯ ญาติวิตกฺกาทีสุ ‘‘อมฺหากํ ญาตกา พหู ปุญฺญวนฺตา’’ติอาทินา นเยน ญาตเก อารพฺภ อุปฺปนฺโน วิตกฺโก ญาติวิตกฺโกฯ ‘‘อสุโก ชนปโท เขโม สุภิกฺโข’’ติอาทินา นเยน ชนปทมารพฺภ อุปฺปนฺโน วิตกฺโก ชนปทวิตกฺโกฯ ‘‘อโห วต มํ ปเร น อวชาเนยฺยุ’’นฺติ เอวํ อุปฺปนฺโน วิตกฺโก อนวญฺญตฺติปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก นามฯ ธมฺมวิตกฺกาวสิสฺสนฺตีติ ธมฺมวิตกฺกา นาม ทสวิปสฺสนุปกฺกิเลสวิตกฺกาฯ โส โหติ สมาธิ น เจว สนฺโตติ โส อวสิฏฺฐธมฺมวิตกฺโก วิปสฺสนาสมาธิ อวูปสนฺตกิเลสตฺตา สนฺโต น โหติฯ น ปณีโตติ น อตปฺปโกฯ นปฺปฏิปฺปสฺสทฺธิลทฺโธติ น กิเลสปฏิปฺปสฺสทฺธิยา ลทฺโธฯ น เอโกทิภาวาธิคโตติ น เอกคฺคภาวปฺปตฺโตฯ สสงฺขารนิคฺคยฺหวาริตคโตติ สสงฺขาเรน สปฺปโยเคน กิเลเส นิคฺคณฺหิตฺวา วาเรตฺวา วาริโต, น กิเลสานํ ฉินฺนนฺเต อุปฺปนฺโน, กิเลเส ปน วาเรตฺวา อุปฺปนฺโนฯ

โหติ โส, ภิกฺขเว, สมโยติ เอตฺถ สมโย นาม อุตุสปฺปายํ อาหารสปฺปายํ เสนาสนสปฺปายํ ปุคฺคลสปฺปายํ ธมฺมสฺสวนสปฺปายนฺติ อิเมสํ ปญฺจนฺนํ สปฺปายานํ ปฏิลาภกาโลฯ ยํ ตํ จิตฺตนฺติ ยสฺมิํ สมเย ตํ วิปสฺสนาจิตฺตํฯ อชฺฌตฺตํเยว สนฺติฏฺฐตีติ อตฺตนิเยว ติฏฺฐติฯ นิยกชฺฌตฺตญฺหิ อิธ อชฺฌตฺตํ นามฯ โคจรชฺฌตฺตมฺปิ วฏฺฏติฯ ปุถุตฺตารมฺมณํ ปหาย เอกสฺมิํ นิพฺพานโคจเรเยว ติฏฺฐตีติ วุตฺตํ โหติฯ สนฺนิสีทตีติ สุฏฺฐุ นิสีทติฯ เอโกทิ โหตีติ เอกคฺคํ โหติฯ สมาธิยตีติ สมฺมา อาธิยติฯ สนฺโตติอาทีสุ ปจฺจนีกกิเลสวูปสเมน สนฺโตฯ อตปฺปกฏฺเฐน ปณีโตฯ กิเลสปฏิปฺปสฺสทฺธิยา ลทฺธตฺตา ปฏิปฺปสฺสทฺธลทฺโธฯ เอกคฺคภาวํ คตตฺตา เอโกทิภาวาธิคโตฯ กิเลสานํ ฉินฺนนฺเต อุปฺปนฺนตฺตา น สปฺปโยเคน กิเลเส นิคฺคณฺหิตฺวา วาเรตฺวา วาริโตติ น สสงฺขารนิคฺคยฺหวาริตคโตฯ เอตฺตาวตา อยํ ภิกฺขุ วิวฏฺเฏตฺวา อรหตฺตํ ปตฺโต นาม โหติฯ

อิทานิ ขีณาสวสฺส สโต อภิญฺญาปฏิปทํ ทสฺเสนฺโต ยสฺส ยสฺส จาติอาทิมาหฯ ตตฺถ อภิญฺญา สจฺฉิกรณียสฺสาติ อภิชานิตฺวา ปจฺจกฺขํ กาตพฺพสฺสฯ สติ สติอายตเนติ ปุพฺพเหตุสงฺขาเต เจว อิทานิ จ ปฏิลทฺธพฺเพ อภิญฺญาปาทกชฺฌานาทิเภเท จ สติ สติการเณฯ วิตฺถารโต ปน อยํ อภิญฺญากถา วิสุทฺธิมคฺเค (วิสุทฺธิ. 2.365 อาทโย) วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพาฯ อาสวานํ ขยาติอาทิ เจตฺถ ผลสมาปตฺติวเสน วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

11. นิมิตฺตสุตฺตวณฺณนา

[103] เอกาทสเมปิ อธิจิตฺตํ สมถวิปสฺสนาจิตฺตเมวฯ ตีณิ นิมิตฺตานีติ ตีณิ การณานิฯ กาเลน กาลนฺติ กาเล กาเล, ยุตฺตกาเลติ อตฺโถฯ กาเลน กาลํ สมาธินิมิตฺตํ มนสิกาตพฺพนฺติอาทีสุ ตํ ตํ กาลํ สลฺลกฺเขตฺวา เอกคฺคตาย ยุตฺตกาเล เอกคฺคตา มนสิกาตพฺพาฯ เอกคฺคตา หิ อิธ สมาธินิมิตฺตนฺติ วุตฺตาฯ ตตฺร วจนตฺโถ – สมาธิเยว นิมิตฺตํ สมาธินิมิตฺตํฯ เสสปททฺวเยปิ เอเสว นโยฯ ปคฺคโหติ ปน วีริยสฺส นามํ, อุเปกฺขาติ มชฺฌตฺตภาวสฺสฯ ตสฺมา วีริยสฺส ยุตฺตกาเล วีริยํ มนสิกาตพฺพํ, มชฺฌตฺตภาวสฺส ยุตฺตกาเล มชฺฌตฺตภาเว ฐาตพฺพนฺติฯ ฐานํ ตํ จิตฺตํ โกสชฺชาย สํวตฺเตยฺยาติ การณํ วิชฺชติ เยน ตํ จิตฺตํ โกสชฺชภาเว ติฏฺเฐยฺยฯ อิตเรสุปิ เอเสว นโยฯ อุเปกฺขานิมิตฺตํเยว มนสิ กเรยฺยาติ เอตฺถ จ ญาณชวํ อุเปกฺเขยฺยาติ อยมตฺโถฯ อาสวานํ ขยายาติ อรหตฺตผลตฺถายฯ

อุกฺกํ พนฺเธยฺยาติ องฺคารกปลฺลํ สชฺเชยฺยฯ อาลิมฺเปยฺยาติ ตตฺถ องฺคาเร ปกฺขิปิตฺวา อคฺคิํ ทตฺวา นาฬิกาย ธมนฺโต อคฺคิํ คาหาเปยฺยฯ อุกฺกามุเข ปกฺขิเปยฺยาติ องฺคาเร วิยูหิตฺวา องฺคารมตฺถเก วา ฐเปยฺย, มูสาย วา ปกฺขิเปยฺยฯ อชฺฌุเปกฺขตีติ ปกฺกาปกฺกภาวํ อุปธาเรติฯ

สมฺมา สมาธิยติ อาสวานํ ขยายาติ อรหตฺตผลตฺถาย สมฺมา ฐปียติฯ เอตฺตาวตา หิ วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตปฺปตฺโต ภิกฺขุ ทสฺสิโตฯ อิทานิ ตสฺส ขีณาสวสฺส อภิญฺญาย ปฏิปทํ ทสฺเสนฺโต ยสฺส ยสฺส จาติอาทิมาหฯ ตํ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ

โลณกปลฺลวคฺโค ปญฺจโมฯ

ทุติยปณฺณาสกํ นิฏฺฐิตํฯ

3. ตติยปณฺณาสกํ