8. โปตฺถกสุตฺตวณฺณนา

[100] อฏฺฐเม นโวติ กรณํ อุปาทาย วุจฺจติฯ โปตฺถโกติ วากมยวตฺถํฯ มชฺฌิโมติ ปริโภคมชฺฌิโมฯ ชิณฺโณติ ปริโภคชิณฺโณฯ อุกฺขลิปริมชฺชนนฺติ อุกฺขลิปริปุญฺฉนํ ทุสฺสีโลติ นิสฺสีโลฯ ทุพฺพณฺณตายาติ คุณวณฺณาภาเวน ทุพฺพณฺณตายฯ ทิฏฺฐานุคติํ อาปชฺชนฺตีติ เตน กตํ อนุกโรนฺติฯ น มหปฺผลํ โหตีติ วิปากผเลน มหปฺผลํ น โหติฯ น มหานิสํสนฺติ วิปากานิสํเสเนว น มหานิสํสํฯ อปฺปคฺฆตายาติ วิปากคฺเฆน อปฺปคฺฆตายฯ กาสิกํ วตฺถนฺติ ตีหิ กปฺปาสอํสูหิ สุตฺตํ กนฺติตฺวา กตวตฺถํ, ตญฺจ โข กาสิรฏฺเฐเยว อุฏฺฐิตํฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ สีลํ ปเนตฺถ มิสฺสกํ กถิตนฺติฯ

9. โลณกปลฺลสุตฺตวณฺณนา

[101] นวเม ยถา ยถายนฺติ ยถา ยถา อยํฯ ตถา ตถา ตนฺติ ตถา ตถา ตํ กมฺมํฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – โย เอวํ วเทยฺย – ‘‘ยถา ยถา กมฺมํ กโรติ, ตถา ตถาสฺส วิปากํ ปฏิสํเวทิยเตวฯ น หิ สกฺกา กตสฺส กมฺมสฺส วิปากํ ปฏิเสเธตุํฯ ตสฺมา ยตฺตกํ กมฺมํ กโรติ, ตตฺตกสฺส วิปากํ ปฏิสํเวทิยเตวา’’ติฯ เอวํ สนฺตนฺติ เอวํ สนฺเตฯ พฺรหฺมจริยวาโส น โหตีติ ยํ มคฺคภาวนโต ปุพฺเพ อุปปชฺชเวทนียํ กมฺมํ กตํ, ตสฺส อวสฺสํ ปฏิสํเวทนียตฺตา พฺรหฺมจริยํ วุตฺถมฺปิ อวุตฺถเมว โหติฯ โอกาโส น ปญฺญายติ สมฺมา ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยายาติ ยสฺมา จ เอวํ สนฺเต เตน กมฺมายูหนญฺเจว วิปากานุภวนา จ โหติ, ตสฺมา เหตุนา นเยน วฏฺฏทุกฺขสฺส อนฺตกิริยาย โอกาโส น ปญฺญายติ นามฯ

ยถา ยถา เวทนียนฺติ เยน เยนากาเรน เวทิตพฺพํฯ ตถา ตถาสฺส วิปากํ ปฏิสํเวทิยตีติ เตน เตนากาเรน อสฺส วิปากํ ปจฺจนุโภติฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยเทตํ สตฺตสุ ชวเนสุ ปฐมชวนกมฺมํ สติ ปจฺจเย วิปากวารํ ลภนฺตเมว ทิฏฺฐธมฺมเวทนียํ โหติ, อสติ อโหสิกมฺมํ นามฯ ยญฺจ สตฺตมชวนกมฺมํ สติ ปจฺจเย อุปปชฺชเวทนียํ โหติ, อสติ อโหสิกมฺมํ นามฯ ยญฺจ มชฺเฌ ปญฺจชวนกมฺมํ ยาว สํสารปฺปวตฺติ, ตาว อปรปริยายเวทนียํ นาม โหติฯ เอเตสุ อากาเรสุ เยน เยนากาเรน เวทิตพฺพํ กมฺมํ อยํ ปุริโส กโรติ, เตน เตเนวสฺส วิปากํ ปฏิสํเวทิยติ นามฯ อฏฺฐกถายญฺหิ ลทฺธวิปากวารเมว กมฺมํ ยถาเวทนียํ กมฺมํ นามาติ วุตฺตํฯ

เอวํ สนฺตํ, ภิกฺขเว, พฺรหฺมจริยวาโส โหตีติ กมฺมกฺขยกรสฺส พฺรหฺมจริยสฺส เขเปตพฺพกมฺมสมฺภวโต วาโส นาม โหติ, วุตฺถํ สุวุตฺถเมว โหตีติ อตฺโถฯ โอกาโส ปญฺญายติ สมฺมา ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยายาติ ยสฺมา เอวํ สนฺเต เตน เตน มคฺเคน อภิสงฺขารวิญฺญาณสฺส นิโรเธน เตสุ เตสุ ภเวสุ อายติํ วฏฺฏทุกฺขํ น อุปฺปชฺชติ, ตสฺมา โอกาโส ปญฺญายติ สมฺมา ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยายฯ

อิทานิ ตํ ยถาเวทนียกมฺมสภาวํ ทสฺเสนฺโต อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺสาติอาทิมาหฯ ตตฺถ อปฺปมตฺตกนฺติ ปริตฺตํ โถกํ มนฺทํ ลามกํฯ ตาทิสํเยวาติ ตํสริกฺขกเมวฯ ทิฏฺฐธมฺมเวทนียนฺติ ตสฺมิํ กมฺเมเยว ทิฏฺฐธมฺเม วิปจฺจิตพฺพํ วิปากวารํ ลภนฺตํ ทิฏฺฐธมฺมเวทนียํ โหติฯ นาณุปิ ขายตีติ ทุติเย อตฺตภาเว อณุปิ น ขายติ, อณุมตฺตมฺปิ ทุติเย อตฺตภาเว วิปากํ น เทตีติ อตฺโถฯ พหุเทวาติ พหุกํ ปน วิปากํ กิเมว ทสฺสตีติ อธิปฺปาโยฯ อภาวิตกาโยติอาทีหิ กายภาวนารหิโต วฏฺฏคามี ปุถุชฺชโน ทสฺสิโตฯ ปริตฺโตติ ปริตฺตคุโณฯ อปฺปาตุโมติ อาตุมา วุจฺจติ อตฺตภาโว, ตสฺมิํ มหนฺเตปิ คุณปริตฺตตาย อปฺปาตุโมเยวฯ อปฺปทุกฺขวิหารีติ อปฺปเกนปิ ปาเปน ทุกฺขวิหารีฯ ภาวิตกาโยติอาทีหิ ขีณาสโว ทสฺสิโตฯ โส หิ กายานุปสฺสนาสงฺขาตาย กายภาวนาย ภาวิตกาโย นามฯ กายสฺส วา วฑฺฒิตตฺตา ภาวิตกาโยฯ ภาวิตสีโลติ วฑฺฒิตสีโลฯ เสสปททฺวเยปิ เอเสว นโยฯ ปญฺจทฺวารภาวนาย วา ภาวิตกาโยฯ เอเตน อินฺทฺริยสํวรสีลํ วุตฺตํ, ภาวิตสีโลติ อิมินา เสสานิ ตีณิ สีลานิฯ อปริตฺโตติ น ปริตฺตคุโณฯ มหตฺโตติ อตฺตภาเว ปริตฺเตปิ คุณมหนฺตตาย มหตฺโตฯ อปฺปมาณวิหารีติ ขีณาสวสฺเสตํ นามเมวฯ โส หิ ปมาณกรานํ ราคาทีนํ อภาเวน อปฺปมาณวิหารี นามฯ

ปริตฺเตติ ขุทฺทเกฯ อุทกมลฺลเกติ อุทกสราเวฯ โอรพฺภิโกติ อุรพฺภสามิโกฯ อุรพฺภฆาตโกติ สูนกาโรฯ ชาเปตุํ วาติ ธนชานิยา ชาเปตุํฯ ฌาเปตุนฺติปิ ปาโฐ, อยเมวตฺโถฯ ยถาปจฺจยํ วา กาตุนฺติ ยถา อิจฺฉติ, ตถา กาตุํฯ อุรพฺภธนนฺติ เอฬกอคฺฆนกมูลํฯ โส ปนสฺส สเจ อิจฺฉติ, เทติฯ

โน เจ อิจฺฉติ, คีวายํ คเหตฺวา นิกฺกฑฺฒาเปติฯ เสสํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ อิมสฺมิํ ปน สุตฺเต วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตนฺติฯ

10. ปํสุโธวกสุตฺตวณฺณนา

[102] ทสเม โธวตีติ วิกฺขาเลติฯ สนฺโธวตีติ สุฏฺฐุ โธวติ, ปุนปฺปุนํ โธวติฯ นิทฺโธวตีติ นิคฺคณฺหิตฺวา โธวติฯ อนิทฺธนฺตกสาวนฺติ อนีหตโทสํ อนปนีตกสาวํฯ ปภงฺคูติ ปภิชฺชนสภาวํ, อธิกรณียํ ฐเปตฺวา มุฏฺฐิกาย ปหฏมตฺตํ ภิชฺชติฯ ปฏฺฏิกายาติ สุวณฺณปฏฺฏกายฯ คีเวยฺยเกติ คีวาลงฺกาเรฯ

อธิจิตฺตนฺติ สมถวิปสฺสนาจิตฺตํฯ อนุยุตฺตสฺสาติ ภาเวนฺตสฺสฯ สเจตโสติ จิตฺตสมฺปนฺโนฯ ทพฺพชาติโกติ ปณฺฑิตชาติโกฯ กามวิตกฺกาทีสุ กาเม อารพฺภ อุปฺปนฺโน วิตกฺโก กามวิตกฺโกฯ พฺยาปาทวิหิํสสมฺปยุตฺตา วิตกฺกา พฺยาปาทวิหิํสวิตกฺกา นามฯ ญาติวิตกฺกาทีสุ ‘‘อมฺหากํ ญาตกา พหู ปุญฺญวนฺตา’’ติอาทินา นเยน ญาตเก อารพฺภ อุปฺปนฺโน วิตกฺโก ญาติวิตกฺโกฯ ‘‘อสุโก ชนปโท เขโม สุภิกฺโข’’ติอาทินา นเยน ชนปทมารพฺภ อุปฺปนฺโน วิตกฺโก ชนปทวิตกฺโกฯ ‘‘อโห วต มํ ปเร น อวชาเนยฺยุ’’นฺติ เอวํ อุปฺปนฺโน วิตกฺโก อนวญฺญตฺติปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก นามฯ ธมฺมวิตกฺกาวสิสฺสนฺตีติ ธมฺมวิตกฺกา นาม ทสวิปสฺสนุปกฺกิเลสวิตกฺกาฯ โส โหติ สมาธิ น เจว สนฺโตติ โส อวสิฏฺฐธมฺมวิตกฺโก วิปสฺสนาสมาธิ อวูปสนฺตกิเลสตฺตา สนฺโต น โหติฯ น ปณีโตติ น อตปฺปโกฯ นปฺปฏิปฺปสฺสทฺธิลทฺโธติ น กิเลสปฏิปฺปสฺสทฺธิยา ลทฺโธฯ น เอโกทิภาวาธิคโตติ น เอกคฺคภาวปฺปตฺโตฯ สสงฺขารนิคฺคยฺหวาริตคโตติ สสงฺขาเรน สปฺปโยเคน กิเลเส นิคฺคณฺหิตฺวา วาเรตฺวา วาริโต, น กิเลสานํ ฉินฺนนฺเต อุปฺปนฺโน, กิเลเส ปน วาเรตฺวา อุปฺปนฺโนฯ