สากภกฺขาติ อลฺลสากภกฺขาฯ สามากภกฺขาติ สามากตณฺฑุลภกฺขาฯ นีวาราทีสุ นีวารา นาม อรญฺเญ สยํ ชาตวีหิชาติฯ ททฺทุลนฺติ จมฺมกาเรหิ จมฺมํ ลิขิตฺวา ฉฑฺฑิตกสฏํฯ หฏํ วุจฺจติ สิเลโสปิ เสวาโลปิ กณิการาทิรุกฺขนิยฺยาโสปิฯ กณนฺติ กุณฺฑกํฯ อาจาโมติ ภตฺตอุกฺขลิกาย ลคฺโค ฌามโอทโนฯ ตํ ฉฑฺฑิตฏฺฐาเน คเหตฺวา ขาทนฺติ, โอทนกญฺชิยนฺติปิ วทนฺติฯ ปิญฺญากาทโย ปากฏาวฯ ปวตฺตผลโภชีติ ปติตผลโภชีฯ ภุสาคารนฺติ ขลสาลํฯ

สีลวาติ จตุปาริสุทฺธิสีเลน สมนฺนาคโตฯ ทุสฺสีลฺยญฺจสฺส ปหีนํ โหตีติ ปญฺจ ทุสฺสีลฺยานิ ปหีนานิ โหนฺติฯ สมฺมาทิฏฺฐิโกติ ยาถาวทิฏฺฐิโกฯ มิจฺฉาทิฏฺฐีติ อยาถาวทิฏฺฐิฯ อาสวาติ จตฺตาโร อาสวาฯ อคฺคปฺปตฺโตติ สีลคฺคปฺปตฺโตฯ สารปฺปตฺโตติ สีลสารํ ปตฺโตฯ สุทฺโธติ ปริสุทฺโธฯ สาเร ปติฏฺฐิโตติ สีลสมาธิปญฺญาสาเร ปติฏฺฐิโตฯ

เสยฺยถาปีติ ยถา นามฯ สมฺปนฺนนฺติ ปริปุณฺณํ ปริปกฺกสาลิภริตํฯ สงฺฆราเปยฺยาติ สงฺกฑฺฒาเปยฺยฯ อุพฺพหาเปยฺยาติ ขลฏฺฐานํ อาหราเปยฺยฯ ภุสิกนฺติ ภุสํฯ โกฏฺฏาเปยฺยาติ อุทุกฺขเล ปกฺขิปาเปตฺวา มุสเลหิ ปหราเปยฺยฯ อคฺคปฺปตฺตานีติ ตณฺฑุลคฺคํ ปตฺตานิฯ สารปฺปตฺตาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ ยํ ปเนตฺถ ‘‘ทุสฺสีลฺยญฺจสฺส ปหีนํ มิจฺฉาทิฏฺฐิ จสฺส ปหีนา’’ติ วุตฺตํ, ตํ โสตาปตฺติมคฺเคน ปหีนภาวํ สนฺธาย วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

3. สรทสุตฺตวณฺณนา

[95] ตติเย วิทฺเธติ วลาหกวิคเมน ทูรีภูเตฯ เทเวติ อากาเสฯ อภิวิหจฺจาติ อภิวิหนิตฺวาฯ ยโตติ ยสฺมิํ กาเลฯ วิรชนฺติ ราครชาทิรหิตํฯ เตสํเยว มลานํ วิคตตฺตา วีตมลํฯ ธมฺมจกฺขุนฺติ จตุสจฺจธมฺมปริคฺคาหกํ โสตาปตฺติมคฺคจกฺขุํฯ นตฺถิ ตํ สํโยชนนฺติ ทุวิธเมวสฺส สํโยชนํ นตฺถิ, อิตรมฺปิ ปน ปุน อิมํ โลกํ อาเนตุํ อสมตฺถตาย นตฺถีติ วุตฺตํฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต ฌานานาคามี นาม กถิโตติฯ

4. ปริสาสุตฺตวณฺณนา

[96] จตุตฺเถ น พาหุลิกา โหนฺตีติ ปจฺจยพาหุลฺลิกา น โหนฺติฯ น สาถลิกาติ ติสฺโส สิกฺขา สิถิลํ กตฺวา น คณฺหนฺติฯ โอกฺกมเน นิกฺขิตฺตธุราติ โอกฺกมนํ วุจฺจติ อวคมนฏฺเฐน ปญฺจ นีวรณานิ, เตสุ นิกฺขิตฺตธุราฯ ปวิเวเก ปุพฺพงฺคมาติ กายจิตฺตอุปธิวิเวกสงฺขาเต ติวิเธปิ วิเวเก ปุพฺพงฺคมาฯ วีริยํ อารภนฺตีติ ทุวิธมฺปิ วีริยํ ปคฺคณฺหนฺติฯ อปฺปตฺตสฺสาติ ฌานวิปสฺสนามคฺคผลสงฺขาตสฺส อปฺปตฺตวิเสสสฺสฯ เสสปททฺวเยปิ เอเสว นโยฯ ปจฺฉิมา ชนตาติ สทฺธิวิหาริกอนฺเตวาสิกาทโยฯ ทิฏฺฐานุคติํ อาปชฺชตีติ อาจริยุปชฺฌาเยหิ กตํ อนุกโรติฯ ยํ ตาย ชนตาย อาจริยุปชฺฌาเยสุ ทิฏฺฐํ, ตสฺส อนุคติํ อาปชฺชติ นามฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อคฺควตี ปริสาติ, ภิกฺขเว, อยํ ปริสา อคฺคปุคฺคลวตี นาม วุจฺจติฯ

ภณฺฑนชาตาติ ชาตภณฺฑนาฯ กลหชาตาติ ชาตกลหาฯ ภณฺฑนนฺติ เจตฺถ กลหสฺส ปุพฺพภาโค, หตฺถปรามาสาทิวเสน วีติกฺกโม กลโห นามฯ วิวาทาปนฺนาติ วิรุทฺธวาทํ อาปนฺนาฯ มุขสตฺตีหีติ คุณวิชฺฌนฏฺเฐน ผรุสา วาจา ‘‘มุขสตฺติโย’’ติ วุจฺจนฺติ, ตาหิ มุขสตฺตีหิฯ วิตุทนฺตา วิหรนฺตีติ วิชฺฌนฺตา วิจรนฺติฯ

สมคฺคาติ สหิตาฯ สมฺโมทมานาติ สมปฺปวตฺตโมทาฯ ขีโรทกีภูตาติ ขีโรทกํ วิย ภูตาฯ ปิยจกฺขูหีติ อุปสนฺเตหิ เมตฺตจกฺขูหิฯ ปีติ ชายตีติ ปญฺจวณฺณา ปีติ อุปฺปชฺชติฯ กาโย ปสฺสมฺภตีติ นามกาโยปิ รูปกาโยปิ วิคตทรโถ โหติฯ ปสฺสทฺธกาโยติ อสารทฺธกาโยฯ สุขํ เวทิยตีติ กายิกเจตสิกสุขํ เวทิยติฯ สมาธิยตีติ อารมฺมเณ สมฺมา ฐปียติฯ

ถุลฺลผุสิตเกติ มหาผุสิตเกฯ ปพฺพตกนฺทรปทรสาขาติ เอตฺถ กนฺทโร นาม ‘‘ก’’นฺติ ลทฺธนาเมน อุทเกน ทาริโต อุทกภินฺโน ปพฺพตปฺปเทโส, โย ‘‘นิตมฺโภ’’ติปิ ‘‘นทิกุญฺโช’’ติปิ วุจฺจติฯ ปทรํ นาม อฏฺฐ มาเส เทเว อวสฺสนฺเต ผลิโต ภูมิปฺปเทโสฯ สาขาติ กุโสพฺภคามินิโย ขุทฺทกมาติกาโยฯ กุโสพฺภาติ ขุทฺทกอาวาฏาฯ มหาโสพฺภาติ มหาอาวาฏาฯ กุนฺนทิโยติ ขุทฺทกนทิโยฯ มหานทิโยติ คงฺคายมุนาทิกา มหาสริตาฯ