อกนิฏฺเฐสุ ปน อุทฺธํโสโต นตฺถิ , ตสฺมา ตตฺถ จตฺตาโร สสงฺขารปรินิพฺพายี, จตฺตาโร อสงฺขารปรินิพฺพายีติ อฏฺฐ, อิเม อฏฺฐจตฺตาลีส อนาคามิโนฯ ยถา ปน สกทาคามิโน, ตเถว อรหนฺโตปิ ทฺวาทส เวทิตพฺพาฯ อิธาปิ ติสฺโส สิกฺขา มิสฺสิกาว กถิตาฯ

8. ตติยสิกฺขาสุตฺตวณฺณนา

[89] อฏฺฐเม ตํ วา ปน อนภิสมฺภวํ อปฺปฏิวิชฺฌนฺติ ตํ อรหตฺตํ อปาปุณนฺโต อปฺปฏิวิชฺฌนฺโตฯ อิมินา นเยน สพฺพฏฺฐาเนสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อิธาปิ ติสฺโส สิกฺขา มิสฺสิกาว กถิตาฯ นวมํ อุตฺตานตฺถเมวฯ อิธาปิ ติสฺโส สิกฺขา มิสฺสิกาว กถิตาฯ

10. ทุติยสิกฺขตฺตยสุตฺตวณฺณนา

[91] ทสเม อาสวานํ ขยาติ เอตฺถ อรหตฺตมคฺโค อธิปญฺญาสิกฺขา นามฯ ผลํ ปน สิกฺขิตสิกฺขสฺส อุปฺปชฺชนโต สิกฺขาติ น วตฺตพฺพํฯ

ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉาติ ยถา ปฐมํ ตีสุ สิกฺขาสุ สิกฺขติ, ปจฺฉา ตเถว สิกฺขตีติ อตฺโถฯ ทุติยปเทปิ เอเสว นโยฯ ยถา อโธ ตถา อุทฺธนฺติ ยถา เหฏฺฐิมกายํ อสุภวเสน ปสฺสติ, อุปริมกายมฺปิ ตเถว ผรติฯ ทุติยปเทปิ เอเสว นโยฯ ยถา ทิวา ตถา รตฺตินฺติ ยถา ทิวา ติสฺโส สิกฺขา สิกฺขติ, รตฺติมฺปิ ตเถว สิกฺขตีติ อตฺโถฯ อภิภุยฺย ทิสา สพฺพาติ สพฺพา ทิสา อารมฺมณวเสน อภิภวิตฺวาฯ อปฺปมาณสมาธินาติ อรหตฺตมคฺคสมาธินาฯ

เสกฺขนฺติ สิกฺขมานํ สกรณียํฯ ปฏิปทนฺติ ปฏิปนฺนกํฯ สํสุทฺธจาริยนฺติ สํสุทฺธจรณํ ปริสุทฺธสีลํฯ สมฺพุทฺธนฺติ จตุสจฺจพุทฺธํฯ ธีรํ ปฏิปทนฺตคุนฺติ ขนฺธธีรอายตนธีรวเสน ธีรํ ธิติสมฺปนฺนํ ปฏิปตฺติยา อนฺตํ คตํฯ วิญฺญาณสฺสาติ จริมกวิญฺญาณสฺสฯ ตณฺหากฺขยวิมุตฺติโนติ ตณฺหากฺขยวิมุตฺติสงฺขาตาย อรหตฺตผลวิมุตฺติยา สมนฺนาคตสฺสฯ ปชฺโชตสฺเสว นิพฺพานนฺติ ปทีปนิพฺพานํ วิยฯ วิโมกฺโข โหติ เจตโสติ จิตฺตสฺส วิมุตฺติ วิมุจฺจนา อปฺปวตฺติภาโว โหติฯ

ตณฺหากฺขยวิมุตฺติโน หิ ขีณาสวสฺส จริมกวิญฺญาณนิโรเธน ปรินิพฺพานํ วิย เจตโส วิโมกฺโข โหติ, น คตฏฺฐานํ ปญฺญายติ, อปณฺณตฺติกภาวูปคโมเยว โหตีติ อตฺโถฯ

11. สงฺกวาสุตฺตวณฺณนา

[92] เอกาทสเม สงฺกวา นาม โกสลานํ นิคโมติ สงฺกวาติ เอวํนามโก โกสลรฏฺเฐ นิคโมฯ อาวาสิโกติ ภารหาโร นเว อาวาเส สมุฏฺฐาเปติ, ปุราเณ ปฏิชคฺคติฯ สิกฺขาปทปฏิสํยุตฺตายาติ สิกฺขาสงฺขาเตหิ ปเทหิ ปฏิสํยุตฺตาย, ตีหิ สิกฺขาหิ สมนฺนาคตายาติ อตฺโถฯ สนฺทสฺเสตีติ สมฺมุเข วิย กตฺวา ทสฺเสติฯ สมาทเปตีติ คณฺหาเปติฯ สมุตฺเตเชตีติ สมุสฺสาเหติฯ สมฺปหํเสตีติ ปฏิลทฺธคุเณหิ วณฺณํ กเถนฺโต โวทาเปติฯ อธิสลฺลิขเตติ อติวิย สลฺลิขติ, อติวิย สลฺลิขิตํ กตฺวา สณฺหํ สณฺหํ กเถตีติ อตฺโถฯ

อจฺจโยติ อปราโธฯ มํ อจฺจคมาติ มํ อติกฺกมฺม อธิภวิตฺวา ปวตฺโตฯ อหุเทว อกฺขนฺตีติ อโหสิเยว อนธิวาสนาฯ อหุ อปฺปจฺจโยติ อโหสิ อตุฏฺฐากาโรฯ ปฏิคฺคณฺหาตูติ ขมตุฯ อายติํ สํวรายาติ อนาคเต สํวรตฺถาย, ปุน เอวรูปสฺส อปราธสฺส โทสสฺส ขลิตสฺส วา อกรณตฺถายาติ อตฺโถฯ ตคฺฆาติ เอกํเสนฯ ยถาธมฺมํ ปฏิกโรสีติ ยถา ธมฺโม ฐิโต, ตถา กโรสิ, ขมาเปสีติ วุตฺตํ โหติฯ ตํ เต มยํ ปฏิคฺคณฺหามาติ ตํ ตว อปราธํ มยํ ขมามฯ วุทฺธิเหสา, กสฺสป, อริยสฺส วินเยติ เอสา กสฺสป พุทฺธสฺส ภควโต สาสเน วุทฺธิ นามฯ กตมา? ยายํ อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกริตฺวา อายติํ สํวราปชฺชนาฯ เทสนํ ปน ปุคฺคลาธิฏฺฐานํ กโรนฺโต ‘‘โย อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรติ, อายติํ สํวรํ อาปชฺชตี’’ติ อาหฯ น สิกฺขากาโมติ ติสฺโส สิกฺขา น กาเมติ น ปตฺเถติ น ปิเหติฯ สิกฺขาสมาทานสฺสาติ สิกฺขาปริปูรณสฺสฯ น วณฺณวาทีติ คุณํ น กเถติฯ กาเลนาติ ยุตฺตปฺปยุตฺตกาเลนฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

สมณวคฺโค จตุตฺโถฯ