6. ปฐมสิกฺขาสุตฺตวณฺณนา

[87] ฉฏฺเฐ อตฺตกามาติ อตฺตโน หิตกามาฯ ยตฺเถตํ สพฺพํ สโมธานํ คจฺฉตีติ ยาสุ สิกฺขาสุ สพฺพเมตํ ทิยฑฺฒสิกฺขาปทสตํ สงฺคหํ คจฺฉติฯ ปริปูรการี โหตีติ สมตฺตการี โหติฯ มตฺตโส การีติ ปมาเณน การโก, สพฺเพน สพฺพํ กาตุํ น สกฺโกตีติ อตฺโถฯ ขุทฺทานุขุทฺทกานีติ จตฺตาริ ปาราชิกานิ ฐเปตฺวา เสสสิกฺขาปทานิฯ ตตฺราปิ สงฺฆาทิเสสํ ขุทฺทกํ, ถุลฺลจฺจยํ อนุขุทฺทกํ นามฯ ถุลฺลจฺจยญฺจ ขุทฺทกํ, ปาจิตฺติยํ อนุขุทฺทกํ นาม, ปาจิตฺติยญฺจ ขุทฺทกํ, ปาฏิเทสนิยทุกฺกฏทุพฺภาสิตานิ อนุขุทฺทกานิ นามฯ อิเม ปน องฺคุตฺตรมหานิกายวฬญฺชนกอาจริยา ‘‘จตฺตาริ ปาราชิกานิ ฐเปตฺวา เสสานิ สพฺพานิปิ ขุทฺทานุขุทฺทกานี’’ติ วทนฺติฯ ตานิ อาปชฺชติปิ วุฏฺฐาติปีติ เอตฺถ ปน ขีณาสโว ตาว โลกวชฺชํ นาปชฺชติ, ปณฺณตฺติวชฺชเมว อาปชฺชติฯ อาปชฺชนฺโต จ กาเยนปิ วาจายปิ จิตฺเตนปิ อาปชฺชติฯ กาเยน อาปชฺชนฺโต กุฏิการสหเสยฺยาทีนิ อาปชฺชติ, วาจาย อาปชฺชนฺโต สญฺจริตฺตปทโสธมฺมาทีนิ, จิตฺเตน อาปชฺชนฺโต รูปิยปฏิคฺคหณํ อาปชฺชติฯ เสกฺเขสุปิ เอเสว นโยฯ น หิ เมตฺถ, ภิกฺขเว, อภพฺพตา วุตฺตาติ, ภิกฺขเว, น หิ มยา เอตฺถ เอวรูปํ อาปตฺติํ อาปชฺชเน จ วุฏฺฐาเน จ อริยปุคฺคลสฺส อภพฺพตา กถิตาฯ อาทิพฺรหฺมจริยกานีติ มคฺคพฺรหฺมจริยสฺส อาทิภูตานิ จตฺตาริ มหาสีลสิกฺขาปทานิฯ พฺรหฺมจริยสารุปฺปานีติ ตานิเยว จตุมคฺคพฺรหฺมจริยสฺส สารุปฺปานิ อนุจฺฉวิกานิฯ ตตฺถาติ เตสุ สิกฺขาปเทสุฯ ธุวสีโลติ นิพทฺธสีโลฯ ฐิตสีโลติ ปติฏฺฐิตสีโลฯ โสตาปนฺโนติ โสตสงฺขาเตน มคฺเคน ผลํ อาปนฺโนฯ อวินิปาตธมฺโมติ จตูสุ อปาเยสุ อปตนสภาโวฯ นิยโตติ โสตาปตฺติมคฺคนิยาเมน นิยโตฯ สมฺโพธิปรายโณติ อุปริมคฺคตฺตยสมฺโพธิปรายโณฯ

ตนุตฺตาติ ตนุภาโวฯ สกทาคามิโน หิ ราคาทโย อพฺภปฏลํ วิย มจฺฉิกาปตฺตํ วิย จ ตนุกา โหนฺติ, น พหลาฯ โอรมฺภาคิยานนฺติ เหฏฺฐาภาคิยานํฯ สํโยชนานนฺติ พนฺธนานํฯ ปริกฺขยาติ ปริกฺขเยนฯ โอปปาติโก โหตีติ อุปฺปนฺนโก โหติฯ ตตฺถ ปรินิพฺพายีติ เหฏฺฐา อโนตริตฺวา อุปริเยว ปรินิพฺพานธมฺโมฯ อนาวตฺติธมฺโมติ โยนิคติวเสน อนาคมนธมฺโมฯ

ปเทสํ ปเทสการีติอาทีสุ ปเทสการี ปุคฺคโล นาม โสตาปนฺโน จ สกทาคามี จ อนาคามี จ, โส ปเทสเมว สมฺปาเทติฯ ปริปูรการี นาม อรหา, โส ปริปูรเมว สมฺปาเทติฯ อวญฺฌานีติ อตุจฺฉานิ สผลานิ สอุทฺรยานีติ อตฺโถฯ อิธาปิ ติสฺโส สิกฺขา มิสฺสกาว กถิตาฯ

7. ทุติยสิกฺขาสุตฺตวณฺณนา

[88] สตฺตเม โกลํโกโลติ กุลา กุลํ คมนโกฯ กุลนฺติ เจตฺถ ภโว อธิปฺเปโต, ตสฺมา ‘‘ทฺเว วา ตีณิ วา กุลานี’’ติ เอตฺถปิ ทฺเว วา ตโย วา ภเวติ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อยญฺหิ ทฺเว วา ภเว สนฺธาวติ ตโย วา, อุตฺตมโกฏิยา ฉ วาฯ ตสฺมา ทฺเว วา ตีณิ วา จตฺตาริ วา ปญฺจ วา ฉ วาติ เอวเมตฺถ วิกปฺโป ทฏฺฐพฺโพฯ เอกพีชีติ เอกสฺเสว ภวสฺส พีชํ เอตสฺส อตฺถีติ เอกพีชีฯ อุทฺธํโสโตติอาทีสุ อตฺถิ อุทฺธํโสโต อกนิฏฺฐคามี, อตฺถิ อุทฺธํโสโต น อกนิฏฺฐคามี, อตฺถิ น อุทฺธํโสโต อกนิฏฺฐคามี, อตฺถิ น อุทฺธํโสโต น อกนิฏฺฐคามีฯ ตตฺถ โย อิธ อนาคามิผลํ ปตฺวา อวิหาทีสุ นิพฺพตฺโต ตตฺถ ยาวตายุกํ ฐตฺวา อุปรูปริ นิพฺพตฺติตฺวา อกนิฏฺฐํ ปาปุณาติ, อยํ อุทฺธํโสโต อกนิฏฺฐคามี นามฯ โย ปน อวิหาทีสุ นิพฺพตฺโต ตตฺเถว อปรินิพฺพายิตฺวา อกนิฏฺฐมฺปิ อปฺปตฺวา อุปริมพฺรหฺมโลเก ปรินิพฺพายติ, อยํ อุทฺธํโสโต น อกนิฏฺฐคามี นามฯ โย อิโต จวิตฺวา อกนิฏฺเฐเยว นิพฺพตฺตติ, อยํ น อุทฺธํโสโต อกนิฏฺฐคามี นามฯ โย ปน อวิหาทีสุ จตูสุ อญฺญตรสฺมิํ นิพฺพตฺติตฺวา ตตฺเถว ปรินิพฺพายติ, อยํ น อุทฺธํโสโต น อกนิฏฺฐคามี นามฯ

ยตฺถ กตฺถจิ อุปฺปนฺโน ปน สสงฺขาเรน สปฺปโยเคน อรหตฺตํ ปตฺโต สสงฺขารปรินิพฺพายี นามฯ อสงฺขาเรน อปฺปโยเคน ปตฺโต อสงฺขารปรินิพฺพายี นามฯ โย ปน กปฺปสหสฺสายุเกสุ อวิเหสุ นิพฺพตฺติตฺวา ปญฺจมํ กปฺปสตํ อติกฺกมิตฺวา อรหตฺตํ ปตฺโต, อยํ อุปหจฺจปรินิพฺพายี นามฯ อตปฺปาทีสุปิ เอเสว นโยฯ อนฺตราปรินิพฺพายีติ โย อายุเวมชฺฌํ อนติกฺกมิตฺวา ปรินิพฺพายติ, โส ติวิโธ โหติฯ กปฺปสหสฺสายุเกสุ ตาว อวิเหสุ นิพฺพตฺติตฺวา เอโก นิพฺพตฺตทิวเสเยว อรหตฺตํ ปาปุณาติฯ โน เจ นิพฺพตฺตทิวเส ปาปุณาติ, ปฐมสฺส ปน กปฺปสตสฺส มตฺถเก ปาปุณาติ, อยํ ปฐโม อนฺตราปรินิพฺพายีฯ อปโร เอวํ อสกฺโกนฺโต ทฺวินฺนํ กปฺปสตานํ มตฺถเก ปาปุณาติ, อยํ ทุติโยฯ อปโร เอวมฺปิ อสกฺโกนฺโต จตุนฺนํ กปฺปสตานํ มตฺถเก ปาปุณาติ, อยํ ตติโย อนฺตราปรินิพฺพายีฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

อิมสฺมิํ ปน ฐาเน ฐตฺวา จตุวีสติ โสตาปนฺนา, ทฺวาทส สกทาคามิโน, อฏฺฐจตฺตาลีส อนาคามิโน, ทฺวาทส จ อรหนฺโต กเถตพฺพาฯ อิมสฺมิํ หิ สาสเน สทฺธาธุรํ ปญฺญาธุรนฺติ ทฺเว ธุรานิ, ทุกฺขปฏิปทาทนฺธาภิญฺญาทโย จตสฺโส ปฏิปทาฯ ตตฺเถโก สทฺธาธุเรน อภินิวิสิตฺวา โสตาปตฺติผลํ ปตฺวา เอกเมว ภวํ นิพฺพตฺติตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติ, อยเมโก เอกพีชีฯ โส ปฏิปทาวเสน จตุพฺพิโธ โหติฯ ยถา เจส, เอวํ ปญฺญาธุเรน อภินิวิฏฺโฐปีติ อฏฺฐ เอกพีชิโนฯ ตถา โกลํโกลา สตฺตกฺขตฺตุปรมา จาติ อิเม จตุวีสติ โสตาปนฺนา นามฯ ตีสุ ปน วิโมกฺเขสุ สุญฺญตวิโมกฺเขน สกทาคามิภูมิํ ปตฺตา จตุนฺนํ ปฏิปทานํ วเสน จตฺตาโร สกทาคามิโน, ตถา อนิมิตฺตวิโมกฺเขน ปตฺตา จตฺตาโร, อปฺปณิหิตวิโมกฺเขน ปตฺตา จตฺตาโรติ อิเม ทฺวาทส สกทาคามิโนฯ อวิเหสุ ปน ตโย อนฺตราปรินิพฺพายิโน, เอโก อุปหจฺจปรินิพฺพายี, เอโก อุทฺธํโสโต อกนิฏฺฐคามีติ ปญฺจ อนาคามิโน, เต อสงฺขารปรินิพฺพายิโน ปญฺจ, สสงฺขารปรินิพฺพายิโน ปญฺจาติ ทส โหนฺติ, ตถา อตปฺปาทีสุฯ