5. เสกฺขสุตฺตวณฺณนา

[86] ปญฺจเม อุชุมคฺคานุสาริโนติ อุชุมคฺโค วุจฺจติ อริยมคฺโค, ตํ อนุสฺสรนฺตสฺส ปฏิปนฺนกสฺสาติ อตฺโถฯ ขยสฺมิํ ปฐมํ ญาณนฺติ ปฐมเมว มคฺคญาณํ อุปฺปชฺชติฯ มคฺโค หิ กิเลสานํ เขปนโต ขโย นาม, ตํสมฺปยุตฺตํ ญาณํ ขยสฺมิํ ญาณํ นามฯ ตโต อญฺญา อนนฺตราติ ตโต จตุตฺถมคฺคญาณโต อนนฺตรา อญฺญา อุปฺปชฺชติ, อรหตฺตผลํ อุปฺปชฺชตีติ อตฺโถฯ อญฺญาวิมุตฺตสฺสาติ อรหตฺตผลวิมุตฺติยา วิมุตฺตสฺสฯ ญาณํ เว โหตีติ ปจฺจเวกฺขณญาณํ โหติฯ อิติ สุตฺเตปิ คาถาสุปิ สตฺต เสขา กถิตาฯ อวสาเน ปน ขีณาสโว ทสฺสิโตติฯ

6. ปฐมสิกฺขาสุตฺตวณฺณนา

[87] ฉฏฺเฐ อตฺตกามาติ อตฺตโน หิตกามาฯ ยตฺเถตํ สพฺพํ สโมธานํ คจฺฉตีติ ยาสุ สิกฺขาสุ สพฺพเมตํ ทิยฑฺฒสิกฺขาปทสตํ สงฺคหํ คจฺฉติฯ ปริปูรการี โหตีติ สมตฺตการี โหติฯ มตฺตโส การีติ ปมาเณน การโก, สพฺเพน สพฺพํ กาตุํ น สกฺโกตีติ อตฺโถฯ ขุทฺทานุขุทฺทกานีติ จตฺตาริ ปาราชิกานิ ฐเปตฺวา เสสสิกฺขาปทานิฯ ตตฺราปิ สงฺฆาทิเสสํ ขุทฺทกํ, ถุลฺลจฺจยํ อนุขุทฺทกํ นามฯ ถุลฺลจฺจยญฺจ ขุทฺทกํ, ปาจิตฺติยํ อนุขุทฺทกํ นาม, ปาจิตฺติยญฺจ ขุทฺทกํ, ปาฏิเทสนิยทุกฺกฏทุพฺภาสิตานิ อนุขุทฺทกานิ นามฯ อิเม ปน องฺคุตฺตรมหานิกายวฬญฺชนกอาจริยา ‘‘จตฺตาริ ปาราชิกานิ ฐเปตฺวา เสสานิ สพฺพานิปิ ขุทฺทานุขุทฺทกานี’’ติ วทนฺติฯ ตานิ อาปชฺชติปิ วุฏฺฐาติปีติ เอตฺถ ปน ขีณาสโว ตาว โลกวชฺชํ นาปชฺชติ, ปณฺณตฺติวชฺชเมว อาปชฺชติฯ อาปชฺชนฺโต จ กาเยนปิ วาจายปิ จิตฺเตนปิ อาปชฺชติฯ กาเยน อาปชฺชนฺโต กุฏิการสหเสยฺยาทีนิ อาปชฺชติ, วาจาย อาปชฺชนฺโต สญฺจริตฺตปทโสธมฺมาทีนิ, จิตฺเตน อาปชฺชนฺโต รูปิยปฏิคฺคหณํ อาปชฺชติฯ เสกฺเขสุปิ เอเสว นโยฯ น หิ เมตฺถ, ภิกฺขเว, อภพฺพตา วุตฺตาติ, ภิกฺขเว, น หิ มยา เอตฺถ เอวรูปํ อาปตฺติํ อาปชฺชเน จ วุฏฺฐาเน จ อริยปุคฺคลสฺส อภพฺพตา กถิตาฯ อาทิพฺรหฺมจริยกานีติ มคฺคพฺรหฺมจริยสฺส อาทิภูตานิ จตฺตาริ มหาสีลสิกฺขาปทานิฯ พฺรหฺมจริยสารุปฺปานีติ ตานิเยว จตุมคฺคพฺรหฺมจริยสฺส สารุปฺปานิ อนุจฺฉวิกานิฯ ตตฺถาติ เตสุ สิกฺขาปเทสุฯ ธุวสีโลติ นิพทฺธสีโลฯ ฐิตสีโลติ ปติฏฺฐิตสีโลฯ โสตาปนฺโนติ โสตสงฺขาเตน มคฺเคน ผลํ อาปนฺโนฯ อวินิปาตธมฺโมติ จตูสุ อปาเยสุ อปตนสภาโวฯ นิยโตติ โสตาปตฺติมคฺคนิยาเมน นิยโตฯ สมฺโพธิปรายโณติ อุปริมคฺคตฺตยสมฺโพธิปรายโณฯ

ตนุตฺตาติ ตนุภาโวฯ สกทาคามิโน หิ ราคาทโย อพฺภปฏลํ วิย มจฺฉิกาปตฺตํ วิย จ ตนุกา โหนฺติ, น พหลาฯ โอรมฺภาคิยานนฺติ เหฏฺฐาภาคิยานํฯ สํโยชนานนฺติ พนฺธนานํฯ ปริกฺขยาติ ปริกฺขเยนฯ โอปปาติโก โหตีติ อุปฺปนฺนโก โหติฯ ตตฺถ ปรินิพฺพายีติ เหฏฺฐา อโนตริตฺวา อุปริเยว ปรินิพฺพานธมฺโมฯ อนาวตฺติธมฺโมติ โยนิคติวเสน อนาคมนธมฺโมฯ

ปเทสํ ปเทสการีติอาทีสุ ปเทสการี ปุคฺคโล นาม โสตาปนฺโน จ สกทาคามี จ อนาคามี จ, โส ปเทสเมว สมฺปาเทติฯ ปริปูรการี นาม อรหา, โส ปริปูรเมว สมฺปาเทติฯ อวญฺฌานีติ อตุจฺฉานิ สผลานิ สอุทฺรยานีติ อตฺโถฯ อิธาปิ ติสฺโส สิกฺขา มิสฺสกาว กถิตาฯ