9. คนฺธชาตสุตฺตวณฺณนา

[80] นวเม เอตทโวจาติ ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต ทสพลสฺส วตฺตํ ทสฺเสตฺวา อตฺตโน ทิวาวิหารฏฺฐานํ คนฺตฺวา ‘‘อิมสฺมิํ โลเก มูลคนฺโธ นาม อตฺถิ, สารคนฺโธ นาม อตฺถิ, ปุปฺผคนฺโธ นาม อตฺถิฯ อิเม ปน ตโยปิ คนฺธา อนุวาตํเยว คจฺฉนฺติ, น ปฏิวาตํฯ อตฺถิ นุ โข กิญฺจิ, ยสฺส ปฏิวาตมฺปิ คนฺโธ คจฺฉตี’’ติ จินฺเตตฺวา อฏฺฐนฺนํ วรานํ คหณกาเลเยว กงฺขุปฺปตฺติสมเย อุปสงฺกมนวรสฺส คหิตตฺตา ตกฺขณํเยว ทิวาฏฺฐานโต วุฏฺฐาย สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน อุปฺปนฺนาย กงฺขาย วิโนทนตฺถํ เอตํ ‘‘ตีณิมานิ, ภนฺเต’’ติอาทิวจนํ อโวจฯ ตตฺถ คนฺธชาตานีติ คนฺธชาติโยฯ มูลคนฺโธติ มูลวตฺถุโก คนฺโธ, คนฺธสมฺปนฺนํ วา มูลเมว มูลคนฺโธฯ ตสฺส หิ คนฺโธ อนุวาตํ คจฺฉติฯ คนฺธสฺส ปน คนฺโธ นาม นตฺถิฯ สารคนฺธปุปฺผคนฺเธสุปิ เอเสว นโยฯ อตฺถานนฺท, กิญฺจิ คนฺธชาตนฺติ เอตฺถ สรณคมนาทโย คุณวณฺณภาสนวเสน ทิสาคามิตาย คนฺธสทิสตฺตา คนฺธา, เตสํ วตฺถุภูโต ปุคฺคโล คนฺธชาตํ นามฯ คนฺโธ คจฺฉตีติ วณฺณภาสนวเสน คจฺฉติฯ สีลวาติ ปญฺจสีเลน วา ทสสีเลน วา สีลวาฯ กลฺยาณธมฺโมติ เตเนว สีลธมฺเมน กลฺยาณธมฺโม สุนฺทรธมฺโมฯ วิคตมลมจฺเฉเรนาติอาทีนํ อตฺโถ วิสุทฺธิมคฺเค (วิสุทฺธิ. 1.160) วิตฺถาริโตวฯ ทิสาสูติ จตูสุ ทิสาสุ จตูสุ อนุทิสาสุ ฯ สมณพฺราหฺมณาติ สมิตปาปพาหิตปาปา สมณพฺราหฺมณาฯ

น ปุปฺผคนฺโธ ปฏิวาตเมตีติ วสฺสิกปุปฺผาทีนํ คนฺโธ ปฏิวาตํ น คจฺฉติฯ น จนฺทนํ ตครมลฺลิกา วาติ จนฺทนตครมลฺลิกานมฺปิ คนฺโธ ปฏิวาตํ น คจฺฉตีติ อตฺโถฯ เทวโลเกปิ ผุฏสุมนา นาม โหติ, ตสฺสา ปุปฺผิตทิวเส คนฺโธ โยชนสตํ อชฺโฌตฺถรติฯ โสปิ ปฏิวาตํ วิทตฺถิมตฺตมฺปิ รตนมตฺตมฺปิ คนฺตุํ น สกฺโกตีติ วทนฺติฯ สตญฺจ คนฺโธ ปฏิวาตเมตีติ สตญฺจ ปณฺฑิตานํ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธพุทฺธปุตฺตานํ สีลาทิคุณคนฺโธ ปฏิวาตํ คจฺฉติฯ สพฺพา ทิสา สปฺปุริโส ปวายตีติ สปฺปุริโส ปณฺฑิโต สีลาทิคุณคนฺเธน สพฺพา ทิสา ปวายติ, สพฺพา ทิสา คนฺเธน อวตฺถรตีติ อตฺโถฯ

10. จูฬนิกาสุตฺตวณฺณนา

[81] ทสมสฺส ทุวิโธ นิกฺเขโป อตฺถุปฺปตฺติโกปิ ปุจฺฉาวสิโกปิฯ กตรอตฺถุปฺปตฺติยํ กสฺส ปุจฺฉาย กถิตนฺติ เจ? อรุณวติสุตฺตนฺตอตฺถุปฺปตฺติยํ (สํ. นิ. 1.185 อาทโย) อานนฺทตฺเถรสฺส ปุจฺฉาย กถิตํฯ อรุณวติสุตฺตนฺโต เกน กถิโตติ? ทฺวีหิ พุทฺเธหิ กถิโต สิขินา จ ภควตา อมฺหากญฺจ สตฺถาราฯ อิมสฺมา หิ กปฺปา เอกติํสกปฺปมตฺถเก อรุณวตินคเร อรุณวโต รญฺโญ ปภาวติยา นาม มเหสิยา กุจฺฉิสฺมิํ นิพฺพตฺติตฺวา ปริปกฺเก ญาเณ มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิตฺวา สิขี ภควา โพธิมณฺเฑ สพฺพญฺญุตญฺญาณํ ปฏิวิชฺฌิตฺวา ปวตฺติตวรธมฺมจกฺโก อรุณวติํ นิสฺสาย วิหรนฺโต เอกทิวสํ ปาโตว สรีรปฺปฏิชคฺคนํ กตฺวา มหาภิกฺขุสงฺฆปริวาโร ‘‘อรุณวติํ ปิณฺฑาย ปวิสิสฺสามี’’ติ นิกฺขมิตฺวา วิหารทฺวารโกฏฺฐกสมีเป ฐิโต อภิภุํ นาม อคฺคสาวกํ อามนฺเตสิ – ‘‘อติปฺปโค โข, ภิกฺขุ, อรุณวติํ ปิณฺฑาย ปวิสิตุํ, เยน อญฺญตโร พฺรหฺมโลโก เตนุปสงฺกมิสฺสามา’’ติฯ ยถาห –