10. อุโปสถสุตฺตวณฺณนา

[71] ทสเม ตทหุโปสเถติ ตสฺมิํ อหุ อุโปสเถ ตํ ทิวสํ อุโปสเถ, ปนฺนรสิกอุโปสถทิวเสติ วุตฺตํ โหติฯ อุปสงฺกมีติ อุโปสถงฺคานิ อธิฏฺฐาย คนฺธมาลาทิหตฺถา อุปสงฺกมิฯ หนฺทาติ ววสฺสคฺคตฺเถ นิปาโตฯ ทิวา ทิวสฺสาติ ทิวสสฺส ทิวา นาม มชฺฌนฺโห, อิมสฺมิํ ฐิเต มชฺฌนฺหิเก กาเลติ อตฺโถฯ กุโต นุ ตฺวํ อาคจฺฉสีติ กิํ กโรนฺตี วิจรสีติ ปุจฺฉติฯ โคปาลกุโปสโถติ โคปาลเกหิ สทฺธิํ อุปวสนอุโปสโถฯ นิคณฺฐุโปสโถติ นิคณฺฐานํ อุปวสนอุโปสโถฯ อริยุโปสโถติ อริยานํ อุปวสนอุโปสโถฯ เสยฺยถาปิ วิสาเขติ ยถา นาม, วิสาเขฯ สายนฺหสมเย สามิกานํ คาโว นิยฺยาเตตฺวาติ โคปาลกา หิ เทวสิกเวตเนน วา ปญฺจาหทสาหอทฺธมาสมาสฉมาสสํวจฺฉรปริจฺเฉเทน วา คาโว คเหตฺวา รกฺขนฺติฯ อิธ ปน เทวสิกเวตเนน รกฺขนฺตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ – นิยฺยาเตตฺวาติ ปฏิจฺฉาเปตฺวา ‘‘เอตา โว คาโว’’ติ ทตฺวาฯ อิติ ปฏิสญฺจิกฺขตีติ อตฺตโน เคหํ คนฺตฺวา ภุญฺชิตฺวา มญฺเจ นิปนฺโน เอวํ ปจฺจเวกฺขติฯ อภิชฺฌาสหคเตนาติ ตณฺหาย สมฺปยุตฺเตนฯ เอวํ โข, วิสาเข, โคปาลกุโปสโถ โหตีติ อริยุโปสโถว อยํ, อปริสุทฺธวิตกฺกตาย ปน โคปาลกอุโปสถฏฺฐาเน ฐิโตฯ น มหปฺผโลติ วิปากผเลน น มหปฺผโลฯ น มหานิสํโสติ วิปากานิสํเสน น มหานิสํโสฯ น มหาชุติโกติ วิปาโกภาเสน น มหาโอภาโสฯ น มหาวิปฺผาโรติ วิปากวิปฺผารสฺส อมหนฺตตาย น มหาวิปฺผาโรฯ

สมณชาติกาติ สมณาเยวฯ ปรํ โยชนสตนฺติ โยชนสตํ อติกฺกมิตฺวา ตโต ปรํฯ เตสุ ทณฺฑํ นิกฺขิปาหีติ เตสุ โยชนสตโต ปรภาเคสุ ฐิเตสุ สตฺเตสุ ทณฺฑํ นิกฺขิป, นิกฺขิตฺตทณฺโฑ โหหิฯ นาหํ กฺวจนิ กสฺสจิ กิญฺจนตสฺมินฺติ อหํ กตฺถจิ กสฺสจิ ปรสฺส กิญฺจนตสฺมิํ น โหมิฯ กิญฺจนํ วุจฺจติ ปลิโพโธ, ปลิโพโธ น โหมีติ วุตฺตํ โหติฯ น จ มม กฺวจนิ กตฺถจิ กิญฺจนตตฺถีติ มมาปิ กฺวจนิ อนฺโต วา พหิทฺธา วา กตฺถจิ เอกปริกฺขาเรปิ กิญฺจนตา นตฺถิ, ปลิโพโธ นตฺถิ, ฉินฺนปลิโพโธหมสฺมีติ วุตฺตํ โหติฯ โภเคติ มญฺจปีฐยาคุภตฺตาทโยฯ อทินฺนํเยว ปริภุญฺชตีติ ปุนทิวเส มญฺเจ นิปชฺชนฺโตปิ ปีเฐ นิสีทนฺโตปิ ยาคุํ ปิวนฺโตปิ ภตฺตํ ภุญฺชนฺโตปิ เต โภเค อทินฺเนเยว ปริภุญฺชติฯ น มหปฺผโลติ นิปฺผโลฯ พฺยญฺชนเมว หิ เอตฺถ สาวเสสํ, อตฺโถ ปน นิรวเสโสฯ เอวํ อุปวุตฺถสฺส หิ อุโปสถสฺส อปฺปมตฺตกมฺปิ วิปากผลํ อิฏฺฐํ กนฺตํ มนาปํ นาม นตฺถิฯ ตสฺมา นิปฺผโลตฺเวว เวทิตพฺโพฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ

อุปกฺกิลิฏฺฐสฺส จิตฺตสฺสาติ อิทํ กสฺมา อาห? สํกิลิฏฺเฐน หิ จิตฺเตน อุปวุตฺโถ อุโปสโถ น มหปฺผโล โหตีติ ทสฺสิตตฺตา วิสุทฺเธน จิตฺเตน อุปวุตฺถสฺส มหปฺผลตา อนุญฺญาตา โหติฯ

ตสฺมา เยน กมฺมฏฺฐาเนน จิตฺตํ วิสุชฺฌติ, ตํ จิตฺตวิโสธนกมฺมฏฺฐานํ ทสฺเสตุํ อิทมาห ฯ ตตฺถ อุปกฺกเมนาติ ปจฺจตฺตปุริสกาเรน, อุปาเยน วาฯ ตถาคตํ อนุสฺสรตีติ อฏฺฐหิ การเณหิ ตถาคตคุเณ อนุสฺสรติฯ เอตฺถ หิ อิติปิ โส ภควาติ โส ภควา อิติปิ สีเลน, อิติปิ สมาธินาติ สพฺเพ โลกิยโลกุตฺตรา พุทฺธคุณา สงฺคหิตาฯ อรหนฺติอาทีหิ ปาฏิเยกฺกคุณาว นิทฺทิฏฺฐาฯ ตถาคตํ อนุสฺสรโต จิตฺตํ ปสีทตีติ โลกิยโลกุตฺตเร ตถาคตคุเณ อนุสฺสรนฺตสฺส จิตฺตุปฺปาโท ปสนฺโน โหติฯ

จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสาติ ปญฺจ นีวรณาฯ กกฺกนฺติ อามลกกกฺกํฯ ตชฺชํ วายามนฺติ ตชฺชาติกํ ตทนุจฺฉวิกํ กกฺเกน มกฺขนฆํสนโธวนวายามํฯ ปริโยทปนา โหตีติ สุทฺธภาวกรณํ โหติฯ กิลิฏฺฐสฺมิํ หิ สีเส ปสาธนํ ปสาเธตฺวา นกฺขตฺตํ กีฬมาโน น โสภติ, ปริสุทฺเธ ปน ตสฺมิํ ปสาธนํ ปสาเธตฺวา นกฺขตฺตํ กีฬมาโน โสภติ, เอวเมว กิลิฏฺฐจิตฺเตน อุโปสถงฺคานิ อธิฏฺฐาย อุโปสโถ อุปวุตฺโถ น มหปฺผโล โหติ, ปริสุทฺเธน ปน จิตฺเตน อุโปสถงฺคานิ อธิฏฺฐาย อุปวุตฺโถ อุโปสโถ มหปฺผโล โหตีติ อธิปฺปาเยน เอวมาหฯ พฺรหฺมุโปสถํ อุปวสตีติ พฺรหฺมา วุจฺจติ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, ตสฺส คุณานุสฺสรณวเสน อยํ อุโปสโถ พฺรหฺมุโปสโถ นาม, ตํ อุปวสติฯ พฺรหฺมุนา สทฺธิํ สํวสตีติ สมฺมาสมฺพุทฺเธน สทฺธิํ สํวสติฯ พฺรหฺมญฺจสฺส อารพฺภาติ สมฺมาสมฺพุทฺธํ อารพฺภฯ

ธมฺมํ อนุสฺสรตีติ สหตนฺติกํ โลกุตฺตรธมฺมํ อนุสฺสรติฯ โสตฺตินฺติ กุรุวินฺทกโสตฺติํฯ กุรุวินฺทกปาสาณจุณฺเณน หิ สทฺธิํ ลาขํ โยเชตฺวา มณิเก กตฺวา วิชฺฌิตฺวา สุตฺเตน อาวุณิตฺวา ตํ มณิ กลาปปนฺติํ อุภโต คเหตฺวา ปิฏฺฐิํ ฆํเสนฺติ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ – ‘‘โสตฺติญฺจ ปฏิจฺจา’’ติฯ จุณฺณนฺติ นฺหานียจุณฺณํฯ ตชฺชํ วายามนฺติ อุพฺพฏฺฏนฆํสนโธวนาทิกํ ตทนุรูปวายามํฯ ธมฺมุโปสถนฺติ สหตนฺติกํ นวโลกุตฺตรธมฺมํ อารพฺภ อุปวุตฺถตฺตา อยํ อุโปสโถ ‘‘ธมฺมุโปสโถ’’ติ วุตฺโตฯ อิธาปิ ปริโยทปนาติ ปเท ฐตฺวา ปุริมนเยเนว โยชนา กาตพฺพาฯ

สงฺฆํ อนุสฺสรตีติ อฏฺฐนฺนํ อริยปุคฺคลานํ คุเณ อนุสฺสรติฯ อุสฺมญฺจ ปฏิจฺจาติ ทฺเว ตโย วาเร คาหาปิตํ อุสุมํ ปฏิจฺจฯ

อุสญฺจาติปิ ปาโฐ, อยเมวตฺโถ ฯ ขารนฺติ ฉาริกํฯ โคมยนฺติ โคมุตฺตํ วา อชลณฺฑิกา วาฯ ปริโยทปนาติ อิธาปิ ปุริมนเยเนว โยชนา กาตพฺพาฯ สงฺฆุโปสถนฺติ อฏฺฐนฺนํ อริยปุคฺคลานํ คุเณ อารพฺภ อุปวุตฺถตฺตา อยํ อุโปสโถ ‘‘สงฺฆุโปสโถ’’ติ วุตฺโตฯ

สีลานีติ คหฏฺโฐ คหฏฺฐสีลานิ, ปพฺพชิโต ปพฺพชิตสีลานิฯ อขณฺฑานีติอาทีนํ อตฺโถ วิสุทฺธิมคฺเค (วิสุทฺธิ. 1.21) วิตฺถาริโตวฯ วาลณฺฑุปกนฺติ อสฺสวาเลหิ วา มกจิวาลาทีหิ วา กตํ อณฺฑุปกํฯ ตชฺชํ วายามนฺติ เตเลน เตเมตฺวา มลสฺส ตินฺตภาวํ ญตฺวา ฉาริกํ ปกฺขิปิตฺวา วาลณฺฑุปเกน ฆํสนวายาโมฯ อิธ ปริโยทปนาติ ปเท ฐตฺวา เอวํ โยชนา กาตพฺพา กิลิฏฺฐสฺมิญฺหิ อาทาเส มณฺฑิตปสาธิโตปิ อตฺตภาโว โอโลกิยมาโน น โสภติ, ปริสุทฺเธ โสภติฯ เอวเมว กิลิฏฺเฐน จิตฺเตน อุปวุตฺโถ อุโปสโถ น มหปฺผโล โหติ, ปริสุทฺเธน ปน มหปฺผโล โหตีติฯ สีลุโปสถนฺติ อตฺตโน สีลานุสฺสรณวเสน อุปวุตฺโถ อุโปสโถ สีลุโปสโถ นามฯ สีเลน สทฺธินฺติ อตฺตโน ปญฺจสีลทสสีเลน สทฺธิํฯ สีลญฺจสฺส อารพฺภาติ ปญฺจสีลํ ทสสีลญฺจ อารพฺภฯ

เทวตา อนุสฺสรตีติ เทวตา สกฺขิฏฺฐาเน ฐเปตฺวา อตฺตโน สทฺธาทิคุเณ อนุสฺสรติฯ อุกฺกนฺติ อุทฺธนํฯ โลณนฺติ โลณมตฺติกาฯ เครุกนฺติ เครุกจุณฺณํฯ นาฬิกสณฺฑาสนฺติ ธมนนาฬิกญฺเจว ปริวตฺตนสณฺฑาสญฺจฯ ตชฺชํ วายามนฺติ อุทฺธเน ปกฺขิปนธมนปริวตฺตนาทิกํ อนุรูปํ วายามํฯ อิธ ปริโยทปนาติ ปเท ฐตฺวา เอวํ โยชนา เวทิตพฺพา – สํกิลิฏฺฐสุวณฺณมเยน หิ ปสาธนภณฺเฑน ปสาธิตา นกฺขตฺตํ กีฬมานา น โสภนฺติ, ปริสุทฺธสุวณฺณมเยน โสภนฺติฯ เอวเมว สํกิลิฏฺฐจิตฺตสฺส อุโปสโถ น มหปฺผโล โหติ, ปริสุทฺธจิตฺตสฺส มหปฺผโลฯ เทวตุโปสถนฺติ เทวตา สกฺขิฏฺฐาเน ฐเปตฺวา อตฺตโน คุเณ อนุสฺสรนฺเตน อุปวุตฺถอุโปสโถ เทวตุโปสโถ นามฯ เสสํ อิเมสุ พุทฺธานุสฺสติอาทีสุ กมฺมฏฺฐาเนสุ ยํ วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ สพฺพํ วิสุทฺธิมคฺเค (วิสุทฺธิ. 1.123 อาทโย) วุตฺตเมวฯ

ปาณาติปาตนฺติ ปาณวธํฯ ปหายาติ ตํ ปาณาติปาตเจตนาสงฺขาตํ ทุสฺสีลฺยํ ปชหิตฺวาฯ ปฏิวิรตาติ ปหีนกาลโต ปฏฺฐาย ตโต ทุสฺสีลฺยโต โอรตา วิรตาวฯ นิหิตทณฺฑา นิหิตสตฺถาติ ปรูปฆาตตฺถาย ทณฺฑํ วา สตฺถํ วา อาทาย อวตฺตนโต นิกฺขิตฺตทณฺฑา เจว นิกฺขิตฺตสตฺถา จาติ อตฺโถฯ เอตฺถ จ ฐเปตฺวา ทณฺฑํ สพฺพมฺปิ อวเสสํ อุปกรณํ สตฺตานํ วิหิํสนภาวโต สตฺถนฺติ เวทิตพฺพํฯ ยํ ปน ภิกฺขู กตฺตรทณฺฑํ วา ทนฺตกฏฺฐวาสิํ วา ปิปฺผลกํ วา คเหตฺวา วิจรนฺติ, น ตํ ปรูปฆาตตฺถายฯ ตสฺมา นิหิตทณฺฑา นิหิตสตฺถาตฺเวว สงฺขํ คจฺฉนฺติฯ ลชฺชีติ ปาปชิคุจฺฉนลกฺขณาย ลชฺชาย สมนฺนาคตาฯ ทยาปนฺนาติ ทยํ เมตฺตจิตฺตตํ อาปนฺนาฯ สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปีติ สพฺเพ ปาณภูเต หิเตน อนุกมฺปกา, ตาย เอว ทยาปนฺนตาย สพฺเพสํ ปาณภูตานํ หิตจิตฺตกาติ อตฺโถฯ อหมฺปชฺชาติ อหมฺปิ อชฺชฯ อิมินาปิ องฺเคนาติ อิมินาปิ คุณงฺเคนฯ อรหตํ อนุกโรมีติ ยถา ปุรโต คจฺฉนฺตํ ปจฺฉโต คจฺฉนฺโต อนุคจฺฉติ นาม, เอวํ อหมฺปิ อรหนฺเตหิ ปฐมํ กตํ อิมํ คุณํ ปจฺฉา กโรนฺโต เตสํ อรหนฺตานํ อนุกโรมิฯ อุโปสโถ จ เม อุปวุตฺโถ ภวิสฺสตีติ เอวํ กโรนฺเตน มยา อรหตญฺจ อนุกตํ ภวิสฺสติ, อุโปสโถ จ อุปวุตฺโถ ภวิสฺสติฯ

อทินฺนาทานนฺติ อทินฺนสฺส ปรปริคฺคหิตสฺส อาทานํ, เถยฺยํ โจริกนฺติ อตฺโถฯ ทินฺนเมว อาทิยนฺตีติ ทินฺนาทายีฯ จิตฺเตนปิ ทินฺนเมว ปฏิกงฺขนฺตีติ ทินฺนปาฏิกงฺขีฯ เถเนตีติ เถโน, น เถเนน อเถเนนฯ อเถนตฺตาเยว สุจิภูเตนฯ อตฺตนาติ อตฺตภาเวน, อเถนํ สุจิภูตํ อตฺตภาวํ กตฺวา วิหรนฺตีติ วุตฺตํ โหติฯ

อพฺรหฺมจริยนฺติ อเสฏฺฐจริยํฯ พฺรหฺมํ เสฏฺฐํ อาจารํ จรนฺตีติ พฺรหฺมจารีฯ อาราจารีติ อพฺรหฺมจริยโต ทูราจารีฯ เมถุนาติ ราคปริยุฏฺฐานวเสน สทิสตฺตา เมถุนกาติ ลทฺธโวหาเรหิ ปฏิเสวิตพฺพโต เมถุโนติ สงฺขํ คตา อสทฺธมฺมาฯ คามธมฺมาติ คามวาสีนํ ธมฺมาฯ

มุสาวาทาติ อลิกวจนา ตุจฺฉวจนาฯ สจฺจํ วทนฺตีติ สจฺจวาทีฯ

สจฺเจน สจฺจํ สํทหนฺติ ฆฏฺเฏนฺตีติ สจฺจสนฺธา, น อนฺตรนฺตรา มุสา วทนฺตีติ อตฺโถ ฯ โย หิ ปุริโส กทาจิ มุสาวาทํ วทติ, กทาจิ สจฺจํฯ ตสฺส มุสาวาเทน อนฺตริตตฺตา สจฺจํ สจฺเจน น ฆฏียติฯ ตสฺมา น โส สจฺจสนฺโธฯ อิเม ปน น ตาทิสา, ชีวิตเหตุปิ มุสา อวตฺวา สจฺเจน สจฺจํ สํทหนฺติเยวาติ สจฺจสนฺธาฯ เถตาติ ถิรา, ฐิตกถาติ อตฺโถฯ เอโก ปุคฺคโล หลิทฺทิราโค วิย ถุสราสิมฺหิ นิขาตขาณุ วิย อสฺสปิฏฺเฐ ฐปิตกุมฺภณฺฑมิว จ น ฐิตกโถ โหติฯ เอโก ปาสาณเลขา วิย อินฺทขีโล วิย จ ฐิตกโถ โหติ, อสินา สีสํ ฉินฺทนฺเตปิ ทฺเว กถา น กเถติฯ อยํ วุจฺจติ เถโตฯ ปจฺจยิกาติ ปตฺติยายิตพฺพกา, สทฺธายิกาติ อตฺโถฯ เอกจฺโจ หิ ปุคฺคโล น ปจฺจยิโก โหติ, ‘‘อิทํ เกน วุตฺตํ, อสุเกน นามา’’ติ วุตฺเต ‘‘มา ตสฺส วจนํ สทฺทหถา’’ติ วตฺตพฺพตํ อาปชฺชติฯ เอโก ปจฺจยิโก โหติ, ‘‘อิทํ เกน วุตฺตํ, อสุเกนา’’ติ วุตฺเต ‘‘ยทิ เตน วุตฺตํ, อิทเมว ปมาณํ, อิทานิ ปฏิกฺขิปิตพฺพํ นตฺถิ, เอวเมวํ อิท’’นฺติ วตฺตพฺพตํ อาปชฺชติฯ อยํ วุจฺจติ ปจฺจยิโกฯ อวิสํวาทกา โลกสฺสาติ ตาย สจฺจวาทิตาย โลกํ น วิสํวาเทนฺตีติ อตฺโถฯ

สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานนฺติ สุราเมรยมชฺชานํ ปานเจตนาสงฺขาตํ ปมาทการณํฯ เอกภตฺติกาติ ปาตราสภตฺตํ สายมาสภตฺตนฺติ ทฺเว ภตฺตานิฯ เตสุ ปาตราสภตฺตํ อนฺโตมชฺฌนฺหิเกน ปริจฺฉินฺนํ, อิตรํ มชฺฌนฺหิกโต อุทฺธํ อนฺโตอรุเณนฯ ตสฺมา อนฺโตมชฺฌนฺหิเก ทสกฺขตฺตุํ ภุญฺชมานาปิ เอกภตฺติกาว โหนฺติฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ – ‘‘เอกภตฺติกา’’ติฯ รตฺติโภชนํ รตฺติ, ตโต อุปรตาติ รตฺตูปรตาฯ อติกฺกนฺเต มชฺฌนฺหิเก ยาว สูริยตฺถงฺคมนา โภชนํ วิกาลโภชนํ นาม, ตโต วิรตตฺตา วิรตา วิกาลโภชนาฯ

สาสนสฺส อนนุโลมตฺตา วิสูกํ ปฏาณิภูตํ ทสฺสนนฺติ วิสูกทสฺสนํ, อตฺตนา นจฺจนนจฺจาปนาทิวเสน นจฺจญฺจ คีตญฺจ วาทิตญฺจ, อนฺตมโส มยูรนจฺจนาทิวเสนาปิ ปวตฺตานํ นจฺจาทีนํ วิสูกภูตํ ทสฺสนญฺจาติ นจฺจคีตวาทิตวิสูกทสฺสนํฯ นจฺจาทีนิ หิ อตฺตนา ปโยเชตุํ วา ปเรหิ ปโยชาเปตุํ วา ปยุตฺตานิ ปสฺสิตุํ วา เนว ภิกฺขูนํ, น ภิกฺขุนีนํ วฏฺฏนฺติฯ

มาลาทีสุ มาลาติ ยํกิญฺจิ ปุปฺผํฯ คนฺธนฺติ ยํกิญฺจิ คนฺธชาตํฯ วิเลปนนฺติ ฉวิราคกรณํฯ ตตฺถ ปิฬนฺธนฺโต ธาเรติ นาม, อูนฏฺฐานํ ปูเรนฺโต มณฺเฑติ นาม, คนฺธวเสน ฉวิราควเสน จ สาทิยนฺโต วิภูเสติ นามฯ ฐานํ วุจฺจติ การณํ, ตสฺมา ยาย ทุสฺสีลฺยเจตนาย ตานิ มาลาธารณาทีนิ มหาชโน กโรติ, ตโต ปฏิวิรตาติ อตฺโถฯ อุจฺจาสยนํ วุจฺจติ ปมาณาติกฺกนฺตํ, มหาสยนํ อกปฺปิยตฺถรณํ, ตโต ปฏิวิรตาติ อตฺโถฯ

กีวมหปฺผโลติ กิตฺตกํ มหปฺผโลฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ ปหูตรตฺตรตนานนฺติ ปหูเตน รตฺตสงฺขาเตน รตเนน สมนฺนาคตานํ, สกลชมฺพุทีปตลํ เภริตลสทิสํ กตฺวา กฏิปฺปมาเณหิ สตฺตหิ รตเนหิ ปูริตานนฺติ อตฺโถฯ อิสฺสริยาธิปจฺจนฺติ อิสฺสรภาเวน วา อิสฺสริยเมว วา อาธิปจฺจํ, น เอตฺถ สาหสิกกมฺมนฺติปิ อิสฺสริยาธิปจฺจํฯ รชฺชํ กาเรยฺยาติ เอวรูปํ จกฺกวตฺติรชฺชํ กาเรยฺยฯ องฺคานนฺติอาทีนิ เตสํ ชนปทานํ นามานิฯ กลํ นาคฺฆติ โสฬสินฺติ เอกํ อโหรตฺตํ อุปวุตฺถอุโปสเถ ปุญฺญํ โสฬสภาเค กตฺวา ตโต เอกํ ภาคญฺจ น อคฺฆติฯ เอกรตฺตุโปสถสฺส โสฬสิยา กลาย ยํ วิปากผลํ, ตํเยว ตโต พหุตรํ โหตีติ อตฺโถฯ กปณนฺติ ปริตฺตกํฯ

อพฺรหฺมจริยาติ อเสฏฺฐจริยโตฯ รตฺติํ น ภุญฺเชยฺย วิกาลโภชนนฺติ อุโปสถํ อุปวสนฺโต รตฺติโภชนญฺจ ทิวาวิกาลโภชนญฺจ น ภุญฺเชยฺยฯ มญฺเจ ฉมายํว สเยถ สนฺถเตติ มุฏฺฐิหตฺถปาทเก กปฺปิยมญฺเจ วา สุธาทิปริกมฺมกตาย ภูมิยํ วา ติณปณฺณปลาลาทีนิ สนฺถริตฺวา กเต สนฺถเต วา สเยถาติ อตฺโถฯ เอตํ หิ อฏฺฐงฺคิกมาหุโปสถนฺติ เอวํ ปาณาติปาตาทีนิ อสมาจรนฺเตน อุปวุตฺถํ อุโปสถํ อฏฺฐหิ องฺเคหิ สมนฺนาคตตฺตา อฏฺฐงฺคิกนฺติ วทนฺติฯ ตํ ปน อุปวสนฺเตน ‘‘สฺเว อุโปสถิโก ภวิสฺสามี’’ติ อชฺเชว ‘‘อิทญฺจ อิทญฺจ กเรยฺยาถา’’ติ อาหาราทิวิธานํ วิจาเรตพฺพํฯ

อุโปสถทิวเส ปาโตว ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา ทสสีลลกฺขณญฺญุโน อุปาสกสฺส วา อุปาสิกาย วา สนฺติเก วาจํ ภินฺทิตฺวา อุโปสถงฺคานิ สมาทาตพฺพานิฯ ปาฬิํ อชานนฺเตน ปน ‘‘พุทฺธปญฺญตฺตํ อุโปสถํ อธิฏฺฐามี’’ติ อธิฏฺฐาตพฺพํฯ อญฺญํ อลภนฺเตน อตฺตนาปิ อธิฏฺฐาตพฺพํ, วจีเภโท ปน กาตพฺโพเยว ฯ อุโปสถํ อุปวสนฺเตน ปรูปโรธปฏิสํยุตฺตา กมฺมนฺตา น วิจาเรตพฺพา, อายวยคณนํ กโรนฺเตน น วีตินาเมตพฺพํ, เคเห ปน อาหารํ ลภิตฺวา นิจฺจภตฺติกภิกฺขุนา วิย ปริภุญฺชิตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺโม วา โสตพฺโพ, อฏฺฐติํสาย อารมฺมเณสุ อญฺญตรํ วา มนสิกาตพฺพํฯ

สุทสฺสนาติ สุนฺทรทสฺสนาฯ โอภาสยนฺติ โอภาสยมานาฯ อนุปริยนฺตีติ วิจรนฺติฯ ยาวตาติ ยตฺตกํ ฐานํฯ อนฺตลิกฺขคาติ อากาสงฺคมาฯ ปภาสนฺตีติ โชตนฺติ ปภา มุญฺจนฺติฯ ทิสาวิโรจนาติ สพฺพทิสาสุ วิโรจมานาฯ อถ วา ปภาสนฺตีติ ทิสาหิ ทิสา โอภาสนฺติฯ วิโรจนาติ วิโรจมานาฯ เวฬุริยนฺติ มณีติ วตฺวาปิ อิมินา ชาติมณิภาวํ ทสฺเสติฯ เอกวสฺสิกเวฬุวณฺณญฺหิ เวฬุริยํ ชาติมณิ นามฯ ตํ สนฺธาเยวมาหฯ ภทฺทกนฺติ ลทฺธกํฯ สิงฺคีสุวณฺณนฺติ โคสิงฺคสทิสํ หุตฺวา อุปฺปนฺนตฺตา เอวํ นามกํ สุวณฺณํฯ กญฺจนนฺติ ปพฺพเตยฺยํ ปพฺพเต ชาตสุวณฺณํฯ ชาตรูปนฺติ สตฺถุวณฺณสุวณฺณํฯ หฏกนฺติ กิปิลฺลิกาหิ นีหฏสุวณฺณํฯ นานุภวนฺตีติ น ปาปุณนฺติฯ จนฺทปฺปภาติ สามิอตฺเถ ปจฺจตฺตํ, จนฺทปฺปภายาติ อตฺโถฯ อุปวสฺสุโปสถนฺติ อุปวสิตฺวา อุโปสถํฯ สุขุทฺรยานีติ สุขผลานิ สุขเวทนียานิฯ สคฺคมุเปนฺติ ฐานนฺติ สคฺคสงฺขาตํ ฐานํ อุปคจฺฉนฺติ, เกนจิ อนินฺทิตา หุตฺวา เทวโลเก อุปฺปชฺชนฺตีติ อตฺโถฯ เสสเมตฺถ ยํ อนฺตรนฺตรา น วุตฺตํ, ตํ วุตฺตานุสาเรเนว เวทิตพฺพนฺติฯ

มหาวคฺโค ทุติโยฯ

(8) 3. อานนฺทวคฺโค

1. ฉนฺนสุตฺตวณฺณนา

[72] ตติยสฺส ปฐเม ฉนฺโนติ เอวํนามโก ฉนฺนปริพฺพาชโกฯ ตุมฺเหปิ, อาวุโสติ, อาวุโส, ยถา มยํ ราคาทีนํ ปหานํ ปญฺญาเปม, กิํ เอวํ ตุมฺเหปิ ปญฺญาเปถาติ ปุจฺฉติฯ ตโต เถโร ‘‘อยํ ปริพฺพาชโก อมฺเห ราคาทีนํ ปหานํ ปญฺญาเปมาติ วทติ, นตฺถิ ปเนตํ พาหิรสมเย’’ติ ตํ ปฏิกฺขิปนฺโต มยํ โข, อาวุโสติอาทิมาหฯ ตตฺถ โขติ อวธารณตฺเถ นิปาโต, มยเมว ปญฺญาเปมาติ อตฺโถฯ ตโต ปริพฺพาชโก จินฺเตสิ ‘‘อยํ เถโร พาหิรสมยํ ลุญฺจิตฺวา หรนฺโต ‘มยเมวา’ติ อาหฯ กิํ นุ โข อาทีนวํ ทิสฺวา เอเต เอเตสํ ปหานํ ปญฺญาเปนฺตี’’ติฯ อถ เถรํ ปุจฺฉนฺโต กิํ ปน ตุมฺเหติอาทิมาหฯ เถโร ตสฺส พฺยากโรนฺโต รตฺโต โขติอาทิมาหฯ ตตฺถ อตฺตตฺถนฺติ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกํ โลกิยโลกุตฺตรํ อตฺตโน อตฺถํฯ ปรตฺถอุภยตฺเถสุปิ เอเสว นโยฯ

อนฺธกรโณติอาทีสุ ยสฺส ราโค อุปฺปชฺชติ, ตํ ยถาภูตทสฺสนนิวารเณน อนฺธํ กโรตีติ อนฺธกรโณฯ ปญฺญาจกฺขุํ น กโรตีติ อจกฺขุกรโณฯ ญาณํ น กโรตีติ อญฺญาณกรโณฯ กมฺมสฺสกตปญฺญา ฌานปญฺญา วิปสฺสนาปญฺญาติ อิมา ติสฺโส ปญฺญา อปฺปวตฺติกรเณน นิโรเธตีติ ปญฺญานิโรธิโกฯ อนิฏฺฐผลทายกตฺตา ทุกฺขสงฺขาตสฺส วิฆาตสฺเสว ปกฺเข วตฺตตีติ วิฆาตปกฺขิโกฯ กิเลสนิพฺพานํ น สํวตฺเตตีติ อนิพฺพานสํวตฺตนิโกฯ อลญฺจ ปนาวุโส อานนฺท, อปฺปมาทายาติ, อาวุโส อานนฺท, สเจ เอวรูปา ปฏิปทา อตฺถิ, อลํ ตุมฺหากํ อปฺปมาทาย ยุตฺตํ อนุจฺฉวิกํ, อปฺปมาทํ กโรถ, อาวุโสติ เถรสฺส วจนํ อนุโมทิตฺวา ปกฺกามิฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต อริยมคฺโค โลกุตฺตรมิสฺสโก กถิโตฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ