6. ปโลกสุตฺตวณฺณนา

[57] ฉฏฺเฐ อาจริยปาจริยานนฺติ อาจริยานญฺเจว อาจริยาจริยานญฺจฯ อวีจิ มญฺเญ ผุโฏ อโหสีติ ยถา อวีจิ มหานิรโย นิรนฺตรผุโฏ เนรยิกสตฺเตหิ ปริปุณฺโณ, มนุสฺเสหิ เอวํ ปริปุณฺโณ โหติฯ กุกฺกุฏสํปาติกาติ เอกคามสฺส ฉทนปิฏฺฐิโต อุปฺปติตฺวา อิตรคามสฺส ฉทนปิฏฺเฐ ปตนสงฺขาโต กุกฺกุฏสํปาโต เอตาสุ อตฺถีติ กุกฺกุฏสํปาติกาฯ กุกฺกุฏสํปาทิกาติปิ ปาโฐ, คามนฺตรโต คามนฺตรํ กุกฺกุฏานํ ปทสา คมนสงฺขาโต กุกฺกุฏสํปาโท เอตาสุ อตฺถีติ อตฺโถฯ อุภยมฺเปตํ ฆนนิวาสตํเยว ทีเปติฯ อธมฺมราครตฺตาติ ราโค นาม เอกนฺเตเนว อธมฺโม, อตฺตโน ปริกฺขาเรสุ ปน อุปฺปชฺชมาโน น อธมฺมราโคติ อธิปฺเปโต, ปรปริกฺขาเรสุ อุปฺปชฺชมาโนว อธมฺมราโคติฯ วิสมโลภาภิภูตาติ โลภสฺส สมกาโล นาม นตฺถิ, เอกนฺตํ วิสโมว เอสฯ อตฺตนา ปริคฺคหิตวตฺถุมฺหิ ปน อุปฺปชฺชมาโน สมโลโภ นาม, ปรปริคฺคหิตวตฺถุมฺหิ อุปฺปชฺชมาโนว วิสโมติ อธิปฺเปโตฯ มิจฺฉาธมฺมปเรตาติ อวตฺถุปฏิเสวนสงฺขาเตน มิจฺฉาธมฺเมน สมนฺนาคตาฯ เทโว น สมฺมา ธารํ อนุปฺปเวจฺฉตีติ วสฺสิตพฺพยุตฺเต กาเล วสฺสํ น วสฺสติฯ ทุพฺภิกฺขนฺติ ทุลฺลภภิกฺขํฯ ทุสฺสสฺสนฺติ วิวิธสสฺสานํ อสมฺปชฺชเนน ทุสฺสสฺสํฯ เสตฏฺฐิกนฺติ สสฺเส สมฺปชฺชมาเน ปาณกา ปตนฺติ, เตหิ ทฏฺฐตฺตา นิกฺขนฺตนิกฺขนฺตานิ สาลิสีสานิ เสตวณฺณานิ โหนฺติ นิสฺสารานิฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘เสตฏฺฐิก’’นฺติฯ สลากาวุตฺตนฺติ วปิตํ วปิตํ สสฺสํ สลากามตฺตเมว สมฺปชฺชติ, ผลํ น เทตีติ อตฺโถฯ ยกฺขาติ ยกฺขาธิปติโนฯ วาเฬ อมนุสฺเส โอสฺสชฺชนฺตีติ จณฺฑยกฺเข มนุสฺสปเถ วิสฺสชฺเชนฺติ, เต ลทฺโธกาสา มหาชนํ ชีวิตกฺขยํ ปาเปนฺติฯ

7. วจฺฉโคตฺตสุตฺตวณฺณนา

[58] สตฺตเม มหปฺผลนฺติ มหาวิปากํฯ ธมฺมสฺส จานุธมฺมํ พฺยากโรนฺตีติ เอตฺถ ธมฺโม นาม กถิตกถา, อนุธมฺโม นาม กถิตสฺส ปฏิกถนํฯ สหธมฺมิโกติ สการโณ สเหตุโกฯ วาทานุปาโตติ วาทสฺส อนุปาโต, อนุปตนํ ปวตฺตีติ อตฺโถฯ คารยฺหํ ฐานนฺติ ครหิตพฺพยุตฺตํ การณํฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – โภตา โคตเมน วุตฺตา สการณา วาทปฺปวตฺติ กิญฺจิปิ คารยฺหํ การณํ น อาคจฺฉตีติฯ อถ วา เตหิ ปเรหิ วุตฺตา สการณา วาทปฺปวตฺติ กิญฺจิ คารยฺหํ การณํ น อาคจฺฉตีติ ปุจฺฉติฯ

อนฺตรายกโร โหตีติ อนฺตรายํ วินาสํ กิจฺฉลาภกํ วิโลมกํ กโรติฯ ปาริปนฺถิโกติ ปนฺถทูหนโจโรฯ ขโต จ โหตีติ คุณขนเนน ขโต โหติฯ อุปหโตติ คุณุปฆาเตเนว อุปหโตฯ

จนฺทนิกายาติ อสุจิกลลกูเปฯ โอลิคลฺเลติ นิทฺธมนกลเลฯ โส จาติ โส สีลวาติ วุตฺตขีณาสโวฯ สีลกฺขนฺเธนาติ สีลราสินาฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ เอตฺถ จ วิมุตฺติญาณทสฺสนํ วุจฺจติ ปจฺจเวกฺขณญาณํ, ตํ อเสกฺขสฺส ปวตฺตตฺตา อเสกฺขนฺติ วุตฺตํฯ อิตรานิ สิกฺขาปริโยสานปฺปตฺตตาย สยมฺปิ อเสกฺขาเนวฯ ตานิ จ ปน โลกุตฺตรานิ, ปจฺจเวกฺขณญาณํ โลกิยํฯ

โรหิณีสูติ รตฺตวณฺณาสุฯ สรูปาสูติ อตฺตโน วจฺฉเกหิ สมานรูปาสุฯ ปาเรวตาสูติ กโปตวณฺณาสุฯ ทนฺโตติ นิพฺพิเสวโนฯ ปุงฺคโวติ อุสโภฯ โธรยฺโหติ ธุรวาโหฯ กลฺยาณชวนิกฺกโมติ กลฺยาเณน อุชุนา ชเวน คนฺตาฯ นาสฺส วณฺณํ ปริกฺขเรติ อสฺส โคณสฺส สรีรวณฺณํ น อุปปริกฺขนฺติ, ธุรวหนกมฺมเมว ปน อุปปริกฺขนฺติฯ ยสฺมิํ กสฺมิญฺจิ ชาติเยติ ยตฺถ กตฺถจิ กุลชาเตฯ ยาสุ กาสุจิ เอตาสูติ เอตาสุ ขตฺติยาทิปฺปเภทาสุ ยาสุ กาสุจิ ชาตีสุฯ

พฺรหฺมจริยสฺส เกวลีติ พฺรหฺมจริยสฺส เกวเลน สมนฺนาคโต, ปริปุณฺณภาเวน ยุตฺโตติ อตฺโถฯ ขีณาสโว หิ สกลพฺรหฺมจารี นาม โหติฯ เตเนตํ วุตฺตํฯ ปนฺนภาโรติ โอโรปิตภาโร, ขนฺธภารํ กิเลสภารํ กามคุณภารญฺจ โอโรเปตฺวา ฐิโตติ อตฺโถฯ กตกิจฺโจติ จตูหิ มคฺเคหิ กิจฺจํ กตฺวา ฐิโตฯ ปารคู สพฺพธมฺมานนฺติ สพฺพธมฺมา วุจฺจนฺติ ปญฺจกฺขนฺธา ทฺวาทสายตนานิ อฏฺฐารส ธาตุโย, เตสํ สพฺพธมฺมานํ อภิญฺญาปารํ, ปริญฺญาปารํ, ปหานปารํ, ภาวนาปารํ, สจฺฉิกิริยาปารํ, สมาปตฺติปารญฺจาติ ฉพฺพิธํ ปารํ คตตฺตา ปารคูฯ อนุปาทายาติ อคฺคเหตฺวาฯ นิพฺพุโตติ กิเลสสนฺตาปรหิโตฯ วิรเชติ ราคโทสโมหรชรหิเตฯ

อวิชานนฺตาติ เขตฺตํ อชานนฺตาฯ ทุมฺเมธาติ นิปฺปญฺญาฯ อสฺสุตาวิโนติ เขตฺตวินิจฺฉยสวเนน รหิตาฯ พหิทฺธาติ อิมมฺหา สาสนา พหิทฺธาฯ น หิ สนฺเต อุปาสเรติ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธขีณาสเว อุตฺตมปุริเส น อุปสงฺกมนฺติฯ ธีรสมฺมเตติ ปณฺฑิเตหิ สมฺมเต สมฺภาวิเตฯ มูลชาตา ปติฏฺฐิตาติ อิมินา โสตาปนฺนสฺส สทฺธํ ทสฺเสติฯ กุเล วา อิธ ชายเรติ อิธ วา มนุสฺสโลเก ขตฺติยพฺราหฺมณเวสฺสกุเล ชายนฺติฯ อยเมว หิ ติวิธา กุลสมฺปตฺติ นามฯ อนุปุพฺเพน นิพฺพานํ, อธิคจฺฉนฺตีติ สีลสมาธิปญฺญาติ อิเม คุเณ ปูเรตฺวา อนุกฺกเมน นิพฺพานํ อธิคจฺฉนฺตีติฯ

8. ติกณฺณสุตฺตวณฺณนา

[59] อฏฺฐเม ติกณฺโณติ ตสฺส นามํฯ อุปสงฺกมีติ ‘‘สมโณ กิร โคตโม ปณฺฑิโต, คจฺฉิสฺสามิ ตสฺส สนฺติก’’นฺติ จินฺเตตฺวา ภุตฺตปาตราโส มหาชนปริวุโต อุปสงฺกมิฯ ภควโต สมฺมุขาติ ทสพลสฺส ปุรโต นิสีทิตฺวาฯ วณฺณํ ภาสตีติ กสฺมา ภาสติ? โส กิร อิโต ปุพฺเพ ตถาคตสฺส สนฺติกํ อคตปุพฺโพฯ อถสฺส เอตทโหสิ – ‘‘พุทฺธา นาม ทุราสทา, มยิ ปฐมตรํ อกเถนฺเต กเถยฺย วา น วาฯ สเจ น กเถสฺสติ, อถ มํ สมาคมฏฺฐาเน กเถนฺตํ เอวํ วกฺขนฺติ ‘ตฺวํ อิธ กสฺมา กเถสิ, เยน เต สมณสฺส โคตมสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา วจนมตฺตมฺปิ น ลทฺธ’นฺติฯ ตสฺมา ‘เอวํ เม อยํ ครหา มุจฺจิสฺสตี’’’ติ มญฺญมาโน ภาสติฯ กิญฺจาปิ พฺราหฺมณานํ วณฺณํ ภาสติ, ตถาคตสฺส ปน ญาณํ ฆฏฺเฏสฺสามีติ อธิปฺปาเยเนว ภาสติฯ เอวมฺปิ เตวิชฺชา พฺราหฺมณาติ เตวิชฺชกพฺราหฺมณา เอวํปณฺฑิตา เอวํธีรา เอวํพฺยตฺตา เอวํพหุสฺสุตา เอวํวาทิโน, เอวํสมฺมตาติ อตฺโถฯ อิติปีติ อิมินา เตสํ ปณฺฑิตาทิอาการปริจฺเฉทํ ทสฺเสติฯ เอตฺตเกน การเณน ปณฺฑิตา…เป.… เอตฺตเกน การเณน สมฺมตาติ อยญฺหิ เอตฺถ อตฺโถฯ

ยถา กถํ ปน พฺราหฺมณาติ เอตฺถ ยถาติ การณวจนํ, กถํ ปนาติ ปุจฺฉาวจนํฯ