7. สงฺขตลกฺขณสุตฺตวณฺณนา

[47] สตฺตเม สงฺขตสฺสาติ ปจฺจเยหิ สมาคนฺตฺวา กตสฺสฯ สงฺขตลกฺขณานีติ สงฺขตํ เอตนฺติ สญฺชานนการณานิ นิมิตฺตานิฯ อุปฺปาโทติ ชาติฯ วโยติ เภโทฯ ฐิตสฺส อญฺญถตฺตํ นาม ชราฯ ตตฺถ สงฺขตนฺติ เตภูมกา ธมฺมาฯ มคฺคผลานิ ปน อสมฺมสนูปคตฺตา อิธ น กถียนฺติฯ อุปฺปาทาทโย สงฺขตลกฺขณา นามฯ เตสุ อุปฺปาทกฺขเณ อุปฺปาโท, ฐานกฺขเณ ชรา, เภทกฺขเณ วโยฯ ลกฺขณํ น สงฺขตํ, สงฺขตํ น ลกฺขณํ , ลกฺขเณน ปน สงฺขตํ ปริจฺฉินฺนํฯ ยถา หตฺถิอสฺสโคมหิํสาทีนํ สตฺติสูลาทีนิ สญฺชานนลกฺขณานิ น หตฺถิอาทโย, นปิ หตฺถิอาทโย ลกฺขณาเนว, ลกฺขเณหิ ปน เต ‘‘อสุกสฺส หตฺถี, อสุกสฺส อสฺโส, อสุกหตฺถี, อสุกอสฺโส’’ติ วา ปญฺญายนฺติ, เอวํสมฺปทมิทํ เวทิตพฺพํฯ

8. อสงฺขตลกฺขณสุตฺตวณฺณนา

[48] อฏฺฐเม อสงฺขตสฺสาติ ปจฺจเยหิ สมาคนฺตฺวา อกตสฺสฯ อสงฺขตลกฺขณานีติ อสงฺขตํ เอตนฺติ สญฺชานนการณานิ นิมิตฺตานิฯ น อุปฺปาโท ปญฺญายตีติอาทีหิ อุปฺปาทชราภงฺคานํ อภาโว วุตฺโตฯ อุปฺปาทาทีนญฺหิ อภาเวน อสงฺขตนฺติ ปญฺญายติฯ

9. ปพฺพตราชสุตฺตวณฺณนา

[49] นวเม มหาสาลาติ มหารุกฺขาฯ กุลปตินฺติ กุลเชฏฺฐกํฯ เสโลติ สิลามโยฯ อรญฺญสฺมินฺติ อคามกฏฺฐาเนฯ พฺรหฺมาติ มหนฺโตฯ วเนติ อฏวิยํฯ วนปฺปตีติ วนเชฏฺฐกาฯ อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, มคฺคํ สุคติคามินนฺติ สุคติคามิกมคฺคสงฺขาตํ ธมฺมํ จริตฺวาฯ

10. อาตปฺปกรณียสุตฺตวณฺณนา

[50] ทสเม อาตปฺปํ กรณียนฺติ วีริยํ กาตุํ ยุตฺตํฯ อนุปฺปาทายาติ อนุปฺปาทตฺถาย, อนุปฺปาทํ สาเธสฺสามีติ อิมินา การเณน กตฺตพฺพนฺติ อตฺโถฯ ปรโตปิ เอเสว นโยฯ สารีริกานนฺติ สรีรสมฺภวานํฯ ทุกฺขานนฺติ ทุกฺขมานํฯ ติพฺพานนฺติ พหลานํ, ตาปนวเสน วา ติพฺพานํฯ ขรานนฺติ ผรุสานํฯ กฏุกานนฺติ ติขิณานํฯ อสาตานนฺติ อมธุรานํฯ อมนาปานนฺติ มนํ วฑฺเฒตุํ อสมตฺถานํฯ ปาณหรานนฺติ ชีวิตหรานํฯ อธิวาสนายาติ อธิวาสนตฺถาย สหนตฺถาย ขมนตฺถายฯ

เอตฺตเก ฐาเน สตฺถา อาณาเปตฺวา อาณตฺติํ ปวตฺเตตฺวา อิทานิ สมาทเปนฺโต ยโต โข, ภิกฺขเวติอาทิมาหฯ ตตฺถ ยโตติ ยทาฯ อาตาปีติ วีริยวาฯ นิปโกติ สปฺปญฺโญฯ สโตติ สติยา สมนฺนาคโตฯ ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยายาติ วฏฺฏทุกฺขสฺส ปริจฺเฉทปริวฏุมกิริยายฯ อิเม จ ปน อาตาปาทโย ตโยปิ โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกา กถิตาฯ

11. มหาโจรสุตฺตวณฺณนา

[51] เอกาทสเม มหาโจโรติ มหนฺโต พลวโจโรฯ สนฺธินฺติ ฆรสนฺธิํฯ นิลฺโลปนฺติ มหาวิโลปํฯ เอกาคาริกนฺติ เอกเมว เคหํ ปริวาเรตฺวา วิลุมฺปนํฯ ปริปนฺเถปิ ติฏฺฐตีติ ปนฺถทูหนกมฺมํ กโรติฯ นทีวิทุคฺคนฺติ นทีนํ ทุคฺคมฏฺฐานํ อนฺตรทีปกํ, ยตฺถ สกฺกา โหติ ทฺวีหิปิ ตีหิปิ ชงฺฆสหสฺเสหิ สทฺธิํ นิลียิตุํฯ ปพฺพตวิสมนฺติ ปพฺพตานํ วิสมฏฺฐานํ ปพฺพตนฺตรํ, ยตฺถ สกฺกา โหติ สตฺตหิ วา อฏฺฐหิ วา ชงฺฆสหสฺเสหิ สทฺธิํ นิลียิตุํฯ ติณคหนนฺติ ติเณน วฑฺฒิตฺวา สญฺฉนฺนํ ทฺวตฺติโยชนฏฺฐานํฯ โรธนฺติ ฆนํ อญฺญมญฺญํ สํสฏฺฐสาขํ เอกาพทฺธํ มหาวนสณฺฑํฯ ปริโยธาย อตฺถํ ภณิสฺสนฺตีติ ปริโยทหิตฺวา ตํ ตํ การณํ ปกฺขิปิตฺวา อตฺถํ กถยิสฺสนฺติฯ ตฺยาสฺสาติ เต อสฺสฯ ปริโยธาย อตฺถํ ภณนฺตีติ กิสฺมิญฺจิ กิญฺจิ วตฺตุํ อารทฺเธเยว ‘‘มา เอวํ อวจุตฺถ, มยํ เอตํ กุลปรมฺปราย ชานาม, น เอส เอวรูปํ กริสฺสตี’’ติ ตํ ตํ การณํ ปกฺขิปิตฺวา มหนฺตมฺปิ โทสํ หรนฺตา อตฺถํ ภณนฺติฯ อถ วา ปริโยธายาติ ปฏิจฺฉาเทตฺวาติปิ อตฺโถฯ เต หิ ตสฺสปิ โทสํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา อตฺถํ ภณนฺติฯ ขตํ อุปหตนฺติ คุณขนเนน ขตํ, คุณุปฆาเตน อุปหตํฯ วิสเมน กายกมฺเมนาติ สมฺปกฺขลนฏฺเฐน วิสเมน กายทฺวาริกกมฺเมนฯ วจีมโนกมฺเมสุปิ เอเสว นโยฯ อนฺตคฺคาหิกายาติ ทสวตฺถุกาย อนฺตํ คเหตฺวา ฐิตทิฏฺฐิยาฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

จูฬวคฺโค ปญฺจโมฯ

ปฐมปณฺณาสกํ นิฏฺฐิตํฯ

2. ทุติยปณฺณาสกํ