5. จูฬวคฺโค

1. สมฺมุขีภาวสุตฺตวณฺณนา

[41] ปญฺจมสฺส ปฐเม สมฺมุขีภาวาติ สมฺมุขีภาเวน, วิชฺชมานตายาติ อตฺโถฯ ปสวตีติ ปฏิลภติฯ สทฺธาย สมฺมุขีภาวาติ ยทิ หิ สทฺธา น ภเวยฺย, เทยฺยธมฺโม น ภเวยฺย, ทกฺขิเณยฺยสงฺขาตา ปฏิคฺคาหกปุคฺคลา น ภเวยฺยุํ, กถํ ปุญฺญกมฺมํ กเรยฺยฯ เตสํ ปน สมฺมุขีภาเวน สกฺกา กาตุนฺติ ตสฺมา ‘‘สทฺธาย สมฺมุขีภาวา’’ติอาทิมาหฯ เอตฺถ จ ทฺเว ธมฺมา สุลภา เทยฺยธมฺมา เจว ทกฺขิเณยฺยา จ, สทฺธา ปน ทุลฺลภาฯ ปุถุชฺชนสฺส หิ สทฺธา อถาวรา ปทวาเรน นานา โหติ, เตเนว มหาโมคฺคลฺลานสทิโสปิ อคฺคสาวโก ปาฏิโภโค ภวิตุํ อสกฺโกนฺโต อาห – ‘‘ทฺวินฺนํ โข เต อหํ, อาวุโส, ธมฺมานํ ปาฏิโภโค โภคานญฺจ ชีวิตสฺส จ, สทฺธาย ปน ตฺวํเยว ปาฏิโภโค’’ติ (อุทา. 18)ฯ

2. ติฐานสุตฺตวณฺณนา

[42] ทุติเย วิคตมลมจฺเฉเรนาติ วิคตมจฺฉริยมเลนฯ มุตฺตจาโคติ วิสฺสฏฺฐจาโคฯ ปยตปาณีติ โธตหตฺโถฯ อสฺสทฺโธ หิ สตกฺขตฺตุํ หตฺเถ โธวิตฺวาปิ มลินหตฺโถว โหติ, สทฺโธ ปน ทานาภิรตตฺตา มลินหตฺโถปิ โธตหตฺโถวฯ โวสฺสคฺครโตติ โวสฺสคฺคสงฺขาเต ทาเน รโตฯ ยาจโยโคติ ยาจิตุํ ยุตฺโต, ยาจเกหิ วา โยโค อสฺสาติปิ ยาจโยโคฯ ทานสํวิภาครโตติ ทานํ ททนฺโต สํวิภาคญฺจ กโรนฺโต ทานสํวิภาครโต นาม โหติฯ

ทสฺสนกาโม สีลวตนฺติ ทสปิ โยชนานิ วีสมฺปิ ติํสมฺปิ โยชนสตมฺปิ คนฺตฺวา สีลสมฺปนฺเน ทฏฺฐุกาโม โหติ ปาฏลิปุตฺตกพฺราหฺมโณ วิย สทฺธาติสฺสมหาราชา วิย จฯ ปาฏลิปุตฺตสฺส กิร นครทฺวาเร สาลาย นิสินฺนา ทฺเว พฺราหฺมณา กาฬวลฺลิมณฺฑปวาสิมหานาคตฺเถรสฺส คุณกถํ สุตฺวา ‘‘อมฺเหหิ ตํ ภิกฺขุํ ทฏฺฐุํ วฏฺฏตี’’ติ ทฺเวปิ ชนา นิกฺขมิํสุฯ เอโก อนฺตรามคฺเค กาลมกาสิฯ เอโก สมุทฺทตีรํ ปตฺวา นาวาย มหาติตฺถปฏฺฏเน โอรุยฺห อนุราธปุรํ อาคนฺตฺวา ‘‘กาฬวลฺลิมณฺฑโป กุหิ’’นฺติ ปุจฺฉิฯ โรหณชนปเทติฯ โส อนุปุพฺเพน เถรสฺส วสนฏฺฐานํ ปตฺวา จูฬนครคาเม ธุรฆเร นิวาสํ คเหตฺวา เถรสฺส อาหารํ สมฺปาเทตฺวา ปาโตว วุฏฺฐาย เถรสฺส วสนฏฺฐานํ ปุจฺฉิตฺวา คนฺตฺวา ชนปริยนฺเต ฐิโต เถรํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา สกิํ ตตฺเถว ฐิโต วนฺทิตฺวา ปุน อุปสงฺกมิตฺวา โคปฺผเกสุ ทฬฺหํ คเหตฺวา วนฺทนฺโต ‘‘อุจฺจา, ภนฺเต, ตุมฺเห’’ติ อาหฯ