9. สุขุมาลสุตฺตวณฺณนา

[39] นวเม สุขุมาโลติ นิทฺทุกฺโขฯ ปรมสุขุมาโลติ ปรมนิทฺทุกฺโขฯ อจฺจนฺตสุขุมาโลติ สตตนิทฺทุกฺโขฯ อิมํ ภควา กปิลปุเร นิพฺพตฺตกาลโต ปฏฺฐาย นิทฺทุกฺขภาวํ คเหตฺวา อาห, จริยกาเล ปน เตน อนุภูตทุกฺขสฺส อนฺโต นตฺถีติฯ เอกตฺถาติ เอกิสฺสา โปกฺขรณิยาฯ อุปฺปลํ วปฺปตีติ อุปฺปลํ โรเปติฯ สา นีลุปฺปลวนสญฺฉนฺนา โหติฯ ปทุมนฺติ ปณฺฑรปทุมํฯ ปุณฺฑรีกนฺติ รตฺตปทุมํฯ เอวํ อิตราปิ ทฺเว ปทุมปุณฺฑรีกวเนหิ สญฺฉนฺนา โหนฺติฯ โพธิสตฺตสฺส กิร สตฺตฏฺฐวสฺสิกกาเล ราชา อมจฺเจ ปุจฺฉิ – ‘‘ตรุณทารกา กตรกีฬิกํ ปิยายนฺตี’’ติ? อุทกกีฬิกํ เทวาติฯ ตโต ราชา กุทฺทาลกมฺมการเก สนฺนิปาเตตฺวา โปกฺขรณิฏฺฐานานิ คณฺหาเปสิฯ อถ สกฺโก เทวราชา อาวชฺเชนฺโต ตํ ปวตฺติํ ญตฺวา – ‘‘น ยุตฺโต มหาสตฺตสฺส มานุสกปริโภโค, ทิพฺพปริโภโค ยุตฺโต’’ติ วิสฺสกมฺมํ อามนฺเตตฺวา – ‘‘คจฺฉ, ตาต, มหาสตฺตสฺส กีฬาภูมิยํ โปกฺขรณิโย มาเปหี’’ติ อาหฯ กีทิสา โหนฺตุ , เทวาติ? อปคตกลลกทฺทมา โหนฺตุ วิปฺปกิณฺณมณิมุตฺตปวาฬิกา สตฺตรตนมยปาการปริกฺขิตฺตา ปวาฬมยอุณฺหีเสหิ มณิมยโสปานพาหุเกหิ สุวณฺณรชตมณิมยผลเกหิ โสปาเนหิ สมนฺนาคตาฯ สุวณฺณรชตมณิปวาฬมยา เจตฺถ นาวา โหนฺตุ, สุวณฺณนาวาย รชตปลฺลงฺโก โหตุ, รชตนาวาย สุวณฺณปลฺลงฺโก, มณินาวาย ปวาฬปลฺลงฺโก, ปวาฬนาวาย มณิปลฺลงฺโก, สุวณฺณรชตมณิปวาฬมยาว อุทกเสจนนาฬิกา โหนฺตุ, ปญฺจวณฺเณหิ จ ปทุเมหิ สญฺฉนฺนา โหนฺตูติฯ ‘‘สาธุ, เทวา’’ติ วิสฺสกมฺมเทวปุตฺโต สกฺกสฺส ปฏิสฺสุตฺวา รตฺติภาเค โอตริตฺวา รญฺโญ คาหาปิตโปกฺขรณิฏฺฐาเนสุเยว เตเนว นิยาเมน โปกฺขรณิโย มาเปสิฯ

นนุ เจตา อปคตกลลกทฺทมา, กถเมตฺถ ปทุมานิ ปุปฺผิํสูติ? โส กิร ตาสุ โปกฺขรณีสุ ตตฺถ ตตฺถ สุวณฺณรชตมณิปวาฬมยา ขุทฺทกนาวาโย มาเปตฺวา ‘‘เอตา กลลกทฺทมปูริตา จ โหนฺตุ, ปญฺจวณฺณานิ เจตฺถ ปทุมานิ ปุปฺผนฺตู’’ติ อธิฏฺฐาสิฯ เอวํ ปญฺจวณฺณานิ ปทุมานิ ปุปฺผิํสุ, เรณุวฏฺฏิโย อุคฺคนฺตฺวา อุทกปิฏฺฐํ อชฺโฌตฺถริตฺวา วิจรนฺติฯ ปญฺจวิธา ภมรคณา อุปกูชนฺตา วิจรนฺติฯ เอวํ ตา มาเปตฺวา วิสฺสกมฺโม เทวปุรเมว คโตฯ ตโต วิภาตาย รตฺติยา มหาชโน ทิสฺวา ‘‘มหาปุริสฺสสฺส มาปิตา ภวิสฺสนฺตี’’ติ คนฺตฺวา รญฺโญ อาโรเจสิฯ ราชา มหาชนปริวาโร คนฺตฺวา โปกฺขรณิโย ทิสฺวา ‘‘มม ปุตฺตสฺส ปุญฺญิทฺธิยา เทวตาหิ มาปิตา ภวิสฺสนฺตี’’ติ อตฺตมโน อโหสิฯ ตโต ปฏฺฐาย มหาปุริโส อุทกกีฬิกํ อคมาสิฯ

ยาวเทว มมตฺถายาติ เอตฺถ ยาวเทวาติ ปโยชนาวธินิยามวจนํ, ยาว มเมว อตฺถาย, นตฺเถตฺถ อญฺญํ การณนฺติ อตฺโถฯ น โข ปนสฺสาหนฺติ น โข ปนสฺส อหํฯ อกาสิกํ จนฺทนนฺติ อสณฺหํ จนฺทนํฯ กาสิกํ, ภิกฺขเว, สุ เม ตํ เวฐนนฺติ, ภิกฺขเว, เวฐนมฺปิ เม กาสิกํ โหติฯ เอตฺถ หิ สุอิติ จ ตนฺติ จ นิปาตมตฺตํ, เมติ สามิวจนํฯ เวฐนมฺปิ เม สณฺหเมว โหตีติ ทสฺเสติฯ กาสิกา กญฺจุกาติ ปารุปนกญฺจุโกปิ สณฺหกญฺจุโกวฯ เสตจฺฉตฺตํ ธารียตีติ มานุสกเสตจฺฉตฺตมฺปิ ทิพฺพเสตจฺฉตฺตมฺปิ อุปริธาริตเมว โหติฯ