3. อกมฺมนิยวคฺควณฺณนา

[21-22] ตติยสฺส ปฐเม อภาวิตนฺติ อวฑฺฒิตํ ภาวนาวเสน อปฺปวตฺติตํฯ อกมฺมนิยํ โหตีติ กมฺมกฺขมํ กมฺมโยคฺคํ น โหติฯ ทุติเย วุตฺตวิปริยาเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เอตฺถ จ ปฐเม จิตฺตนฺติ วฏฺฏวเสน อุปฺปนฺนจิตฺตํ, ทุติเย วิวฏฺฏวเสน อุปฺปนฺนจิตฺตํฯ ตตฺถ จ วฏฺฏํ วฏฺฏปาทํ, วิวฏฺฏํ วิวฏฺฏปาทนฺติ อยํ ปเภโท เวทิตพฺโพฯ วฏฺฏํ นาม เตภูมกวฏฺฏํ, วฏฺฏปาทํ นาม วฏฺฏปฏิลาภาย กมฺมํ, วิวฏฺฏํ นาม นว โลกุตฺตรธมฺมา, วิวฏฺฏปาทํ นาม วิวฏฺฏปฏิลาภาย กมฺมํฯ อิติ อิเมสุ สุตฺเตสุ วฏฺฏวิวฏฺฏเมว กถิตนฺติฯ

[23-24] ตติเย วฏฺฏวเสเนว อุปฺปนฺนจิตฺตํ เวทิตพฺพํฯ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตีติ เทวมนุสฺสสมฺปตฺติโย มารพฺรหฺมอิสฺสริยานิ จ ททมานมฺปิ ปุนปฺปุนํ ชาติชราพฺยาธิมรณโสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเส ขนฺธธาตุอายตนปฏิจฺจสมุปฺปาทวฏฺฏานิ จ ททมานํ เกวลํ ทุกฺขกฺขนฺธเมว เทตีติ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ นามาติฯ จตุตฺเถ จิตฺตนฺติ วิวฏฺฏวเสเนว อุปฺปนฺนจิตฺตํฯ

[25-26] ปญฺจมฉฏฺเฐสุ อภาวิตํ อปาตุภูตนฺติ อยํ วิเสโสฯ ตตฺรามยธิปฺปาโย – วฏฺฏวเสน อุปฺปนฺนจิตฺตํ นาม อุปฺปนฺนมฺปิ อภาวิตํ อปาตุภูตเมว โหติฯ กสฺมา ? โลกุตฺตรปาทกชฺฌานวิปสฺสนามคฺคผลนิพฺพาเนสุ ปกฺขนฺทิตุํ อสมตฺถตฺตาฯ วิวฏฺฏวเสน อุปฺปนฺนํ ปน ภาวิตํ ปาตุภูตํ นาม โหติฯ กสฺมา? เตสุ ธมฺเมสุ ปกฺขนฺทิตุํ สมตฺถตฺตาฯ กุรุนฺทกวาสี ผุสฺสมิตฺตตฺเถโร ปนาห – ‘‘มคฺคจิตฺตเมว, อาวุโส, ภาวิตํ ปาตุภูตํ นาม โหตี’’ติฯ

[27-28] สตฺตมฏฺฐเมสุ อพหุลีกตนฺติ ปุนปฺปุนํ อกตํฯ อิมานิปิ ทฺเว วฏฺฏวิวฏฺฏวเสน อุปฺปนฺนจิตฺตาเนว เวทิตพฺพานีติฯ

[29] นวเม ‘‘ชาติปิ ทุกฺขา’’ติอาทินา นเยน วุตฺตํ ทุกฺขํ อธิวหติ อาหรตีติ ทุกฺขาธิวหํฯ ทุกฺขาธิวาหนฺติปิ ปาโฐฯ

ตสฺสตฺโถ – โลกุตฺตรปาทกชฺฌานาทิ อริยธมฺมาภิมุขํ ทุกฺเขน อธิวาหียติ เปสียตีติ ทุกฺขาธิวาหํฯ อิทมฺปิ วฏฺฏวเสน อุปฺปนฺนจิตฺตเมวฯ ตญฺหิ วุตฺตปฺปการา เทวมนุสฺสาทิสมฺปตฺติโย ททมานมฺปิ ชาติอาทีนํ อธิวหนโต ทุกฺขาธิวหํ, อริยธมฺมาธิคมาย ทุปฺเปสนโต ทุกฺขาธิวาหญฺจ นาม โหตีติฯ

[30] ทสเม วิวฏฺฏวเสน อุปฺปนฺนจิตฺตเมว จิตฺตํฯ ตญฺหิ มานุสกสุขโต ทิพฺพสุขํ, ทิพฺพสุขโต ฌานสุขํ, ฌานสุขโต วิปสฺสนาสุขํ, วิปสฺสนาสุขโต มคฺคสุขํ, มคฺคสุขโต ผลสุขํ, ผลสุขโต นิพฺพานสุขํ อธิวหติ อาหรตีติ สุขาธิวหํ นาม โหติ, สุขาธิวาหํ วาฯ ตญฺหิ โลกุตฺตรปาทกชฺฌานาทิอริยธมฺมาภิมุขํ สุเปสยํ วิสฺสฏฺฐอินฺทวชิรสทิสํ โหตีติ สุขาธิวาหนฺติปิ วุจฺจติฯ อิมสฺมิมฺปิ วคฺเค วฏฺฏวิวฏฺฏเมว กถิตนฺติฯ

อกมฺมนิยวคฺควณฺณนาฯ

4. อทนฺตวคฺควณฺณนา

[31] จตุตฺถสฺส ปฐเม อทนฺตนฺติ สวิเสวนํ อทนฺตหตฺถิอสฺสาทิสทิสํฯ จิตฺตนฺติ วฏฺฏวเสน อุปฺปนฺนจิตฺตเมวฯ

[32] ทุติเย ทนฺตนฺติ นิพฺพิเสวนํ ทนฺตหตฺถิอสฺสาทิสทิสํฯ อิมสฺมิมฺปิ สุตฺตทฺวเย วฏฺฏวิวฏฺฏวเสน อุปฺปนฺนจิตฺตเมว กถิตํฯ ยถา เจตฺถ, เอวํ อิโต ปเรสุปีติฯ

[33] ตติเย อคุตฺตนฺติ อโคปิตํ สติสํวรรหิตํ อคุตฺตหตฺถิอสฺสาทิสทิสํฯ

[34] จตุตฺเถ คุตฺตนฺติ โคปิตํ อวิสฺสฏฺฐสติสํวรํ คุตฺตหตฺถิอสฺสาทิสทิสํฯ

[35-36] ปญฺจมฉฏฺฐานิ อรกฺขิตํ รกฺขิตนฺติ ปทวเสน พุชฺฌนกานํ อชฺฌาสเยน วุตฺตานิฯ อตฺโถ ปเนตฺถ ปุริมสทิโสเยวฯ