เมนู

ธมฺมทินฺนาเถรีวตฺถุ

[239] ปญฺจเม ธมฺมกถิกานนฺติ ธมฺมกถิกานํ ภิกฺขุนีนํ ธมฺมทินฺนา อคฺคาติ ทสฺเสติฯ สา กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ ปรายตฺตฏฺฐาเน นิพฺพตฺติตฺวา ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต อคฺคสาวกสฺส สุชาตตฺเถรสฺส อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ สา ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺติฯ สพฺพํ เหฏฺฐา เขมาเถริยา อภินีหารวเสเนว เวทิตพฺพํฯ ผุสฺสพุทฺธกาเล ปเนสา สตฺถุ เวมาติกานํ ติณฺณํ ภาติกานํ ทานาธิกาเร ฐปิตกมฺมิกสฺส เคเห วสมานา ‘‘เอกํ เทหี’’ติ วุตฺตา ทฺเว อทาสิฯ เอวํ สพฺพํ อปริหาเปนฺตี ทตฺวา ทฺเวนวุติกปฺเป อติกฺกมฺม กสฺสปพุทฺธกาเล กิกิสฺส กาสิรญฺโญ เคเห ปฏิสนฺธิํ คณฺหิตฺวา สตฺตนฺนํ ภคินีนํ อพฺภนฺตรา หุตฺวา วีสติ วสฺสสหสฺสานิ พฺรหฺมจริยํ จริตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส วสนปริเวณํ กาเรตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห ปฏิสนฺธิํ คณฺหิตฺวา อปรภาเค วิสาขเสฏฺฐิโน เคหํ คตาฯ วิสาขเสฏฺฐิ นาม พิมฺพิสารสฺส สหายโก รญฺญา สทฺธิํ ทสพลสฺส ปฐมทสฺสนํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐิโต, อปรภาเค อนาคามิผลํ สจฺฉากาสิฯ

โส ตํทิวสํ ฆรํ คนฺตฺวา โสปานมตฺถเก ฐิตาย ธมฺมทินฺนาย หตฺเถ ปสาริเต หตฺถํ อนาลมฺพิตฺวาว ปาสาทํ อภิรุหิฯ ภุญฺชมาโนปิ ‘‘อิมํ เทถ, อิมํ หรถา’’ติ น พฺยาหริฯ ธมฺมทินฺนา กฏจฺฉุํ คเหตฺวา ปริวิสมานา จินฺเตสิ – ‘‘อยํ เม หตฺถาลมฺพกํ เทนฺติยาปิ หตฺถํ น อาลมฺพิ, ภุญฺชมาโนปิ กิญฺจิ น กเถติ, โก นุ โข มยฺหํ โทโส’’ติ? อถ นํ ภุตฺตาวิํ ‘‘โก นุ โข เม, อยฺย, โทโส’’ติ ปุจฺฉิฯ ธมฺมทินฺเน ตุยฺหํ โทโส นตฺถิ, อหํ ปน อชฺช ปฏฺฐาย สนฺถววเสน ตุมฺหากํ สนฺติเก นิสีทิตุํ วา ฐาตุํ วา อาหราเปตฺวา ขาทิตุํ วา ภุญฺชิตุํ วา อภพฺโพฯ ตฺวํ สเจ อิจฺฉสิ, อิมสฺมิํ เคเห วสฯ โน เจ อิจฺฉสิ, ยตฺตเกน เต ธเนน อตฺโถ, ตํ คณฺหิตฺวา กุลฆรํ คจฺฉาหีติฯ อยฺยปุตฺต, เอวํ สนฺเต อหํ ตุมฺเหหิ ฉฑฺฑิตเขฬํ วมิตวมนํ สีเสน อุกฺขิปิตฺวา น จริสฺสามิ, มยฺหํ ปพฺพชฺชํ อนุชานาถาติฯ วิสาโข ‘‘สาธุ, ธมฺมทินฺเน’’ติ รญฺโญ อาโรเจตฺวา ธมฺมทินฺนํ สุวณฺณสิวิกาย ภิกฺขุนิอุปสฺสยํ ปพฺพชฺชตฺถาย เปเสสิฯ

สา ปพฺพชิตฺวา จินฺเตสิ – ‘‘อยํ ตาว เสฏฺฐิ ฆรมชฺเฌ ฐิโตว ทุกฺขสฺสนฺตํ อกาสิ, ปพฺพชฺชํ ลทฺธกาลโต ปฏฺฐาย ปน มยาปิ ทุกฺขสฺสนฺตํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ อาจริยุปชฺฌายานํ สนฺติกํ คนฺตฺวา, ‘‘อยฺเย, มยฺหํ อากิณฺณฏฺฐาเน จิตฺตํ น รมติ, คามกาวาสํ คจฺฉามี’’ติ อาหฯ เถริโย ตสฺสา มหากุลา นิกฺขมฺม ปพฺพชิตภาเวน จิตฺตํ วาเรตุํ อสกฺโกนฺติโย ตํ คเหตฺวา คามกาวาสํ อคมํสุฯ สา อตีเต มทฺทิตสงฺขารตาย นจิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ อถสฺสา เอตทโหสิ – ‘‘มยฺหํ กิจฺจํ มตฺถกํ ปตฺตํ, อิธ วสิตฺวา กิํ กริสฺสามิ, ราชคหเมว คจฺฉามิ, ตตฺร มํ นิสฺสาย พหุ ญาติสงฺโฆ ปุญฺญานิ กริสฺสตี’’ติ เถริโย คเหตฺวา นครเมว ปจฺจาคตาฯ

วิสาโข ตสฺสา อาคตภาวํ ญตฺวา ‘‘สีฆํ อาคตา อุกฺกณฺฐิตา นุ โข ภวิสฺสตี’’ติ สายนฺหสมเย ตสฺสา สนฺติกํ คนฺตฺวา อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน ‘‘อุกฺกณฺฐิตภาวํ ปุจฺฉิตุํ อยุตฺต’’นฺติ ปญฺจกฺขนฺธาทิวเสน ปญฺเห ปุจฺฉิ, ธมฺมทินฺนา ขคฺเคน อุปฺปลนาลํ ฉินฺทนฺตี วิย ปุจฺฉิตํ ปุจฺฉิตํ วิสฺสชฺเชสิฯ อุปาสโก ธมฺมทินฺนาเถริยา ญาณสฺส สูรภาวํ ญตฺวา อตฺตโน อธิคตฏฺฐาเน ปฏิปาฏิยา ตีสุ มคฺเคสุ สพฺพากาเรน ปญฺเห ปุจฺฉิตฺวา อุคฺคหวเสน อรหตฺตมคฺเคปิ ปุจฺฉิฯ ธมฺมทินฺนาเถรีปิ อุปาสกสฺส ยาว อนาคามิผลาว วิสยภาวํ ญตฺวา ‘‘อิทานิ อตฺตโน วิสยํ อติกฺกมิตฺวา ธาวตี’’ติ ตํ นิวตฺเตนฺตี ‘‘อจฺจสรา, อาวุโส วิสาข, ปญฺเห, นาสกฺขิ ปญฺหานํ ปริยนฺตํ คเหตุํ, นิพฺพาโนคธญฺหิ , อาวุโส วิสาข, พฺรหฺมจริยํ นิพฺพานปรายณํ นิพฺพานปริโยสานํฯ อากงฺขมาโน จ ตฺวํ, อาวุโส วิสาข, ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺยาสิฯ ยถา จ เต ภควา พฺยากโรติ, ตถา นํ ธาเรยฺยาสี’’ติ (ม. นิ. 1.466) อาหฯ

วิสาโข สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา สพฺพํ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนนยํ กเถสิฯ สตฺถา ตสฺส วจนํ สุตฺวา ‘‘มม ธีตาย อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเนสุ ขนฺเธสุ ตณฺหา นตฺถี’’ติ วตฺวา ธมฺมปเท อิมํ คาถมาห –

‘‘ยสฺส ปุเร จ ปจฺฉา จ, มชฺเฌ จ นตฺถิ กิญฺจนํ;

อกิญฺจนํ อนาทานํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณ’’นฺติฯ (ธ. ป. 421);

ตโต ธมฺมทินฺนาย สาธุการํ ทตฺวา วิสาขํ อุปาสกํ เอตทโวจ – ‘‘ปณฺฑิตา, วิสาข, ธมฺมทินฺนา ภิกฺขุนี, มหาปญฺญา วิสาข, ธมฺมทินฺนา ภิกฺขุนีฯ มํ เจปิ ตฺวํ, วิสาข, เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺยาสิ, อหมฺปิ ตํ เอวเมว พฺยากเรยฺยํ, ยถา ตํ ธมฺมทินฺนาย ภิกฺขุนิยา พฺยากตํ, เอโส เจเวตสฺส อตฺโถ, เอวญฺจ นํ ธาเรหี’’ติฯ เอวเมตํ วตฺถุ สมุฏฺฐิตํฯ อปรภาเค สตฺถา เชตวเน นิสินฺโน ปฏิปาฏิยา ภิกฺขุนิโย ฐานนฺตเร ฐเปนฺโต อิทเมว จูฬเวทลฺลํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา เถริํ อิมสฺมิํ สาสเน ธมฺมกถิกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติฯ

นนฺทาเถรีวตฺถุ

[240] ฉฏฺเฐ ฌายีนํ ยทิทํ นนฺทาติ ฌานาภิรตานํ, นนฺทา เถรี, อคฺคาติ ทสฺเสติฯ สา กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห ปฏิสนฺธิํ คเหตฺวา อปรภาเค สตฺถุ ธมฺมํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนิํ ฌานาภิรตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ สา ตโต กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อมฺหากํ สตฺถุ นิพฺพตฺติโต ปุเรตรเมว มหาปชาปติโคตมิยา กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธิํ คณฺหิ, นนฺทาติสฺสา นามํ อกํสุฯ รูปนนฺทาติปิ วุจฺจติฯ สา อปรภาเค อุตฺตมรูปภาเวน ชนปทกลฺยาณี นาม ชาตาฯ

สา อมฺหากํ ทสพเล สพฺพญฺญุตํ ปตฺวา อนุปุพฺเพน กปิลวตฺถุํ อาคนฺตฺวา นนฺทญฺจ ราหุลญฺจ ปพฺพาเชตฺวา ปกฺกนฺเต สุทฺโธทนมหาราชสฺส ปรินิพฺพุตกาเล ‘‘มหาปชาปติโคตมี จ ราหุลมาตา จ นิกฺขมิตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตา’’ติ ญตฺวา ‘‘อิมาสํ ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย มยฺหํ อิธ กิํ กมฺม’’นฺติ มหาปชาปติยา สนฺติกํ คนฺตฺวา ปพฺพชิฯ ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺฐาย ‘‘สตฺถา รูปํ ครหตี’’ติ สตฺถุ อุปฏฺฐานํ น คจฺฉติ, โอวาทวาเร สมฺปตฺเต อญฺญํ เปเสตฺวา โอวาทํ อาหราเปติฯ สตฺถา ตสฺสา รูปมทมตฺตภาวํ ญตฺวา ‘‘อตฺตโน โอวาทํ อตฺตนาว อาคนฺตฺวา คณฺหนฺตุ, น ภิกฺขุนีหิ อญฺญา เปเสตพฺพา’’ติ อาหฯ ตโต รูปนนฺทา อญฺญํ มคฺคํ อปสฺสนฺตี อกามา โอวาทํ อคมาสิฯ

สตฺถา ตสฺสา จริตวเสน อิทฺธิยา เอกํ อิตฺถิรูปํ นิมฺมินิตฺวา ตาลวณฺฏํ คเหตฺวา พีชมานํ วิย อกาสิฯ