ปฏาจาราเถรีวตฺถุ

[238] จตุตฺเถ วินยธรานํ ยทิทํ ปฏาจาราติ ปฏาจารา เถรี วินยธรานํ อคฺคาติ ทสฺเสติฯ สา กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห ปฏิสนฺธิํ คณฺหิตฺวา อปรภาเค สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนิํ วินยธรานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ สา ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา กสฺสปพุทฺธกาเล กิกิสฺส กาสิรญฺโญ เคเห ปฏิสนฺธิํ คณฺหิตฺวา สตฺตนฺนํ ภคินีนํ อพฺภนฺตรา หุตฺวา วีสติ วสฺสสหสฺสานิ พฺรหฺมจริยํ จริตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปริเวณํ กตฺวา ปุน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ สมฺปตฺติํ อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ เสฏฺฐิเคเห ปฏิสนฺธิํ คณฺหิฯ

สา อปรภาเค วยปฺปตฺตา อตฺตโน เคเห เอเกน กมฺมกาเรน สทฺธิํ สนฺถวํ กตฺวา อปรภาเค อตฺตโน สมานชาติกํ กุลํ คจฺฉนฺตี กตสนฺถวสฺส ปุริสสฺส สญฺญํ อทาสิ – ‘‘น ตฺวํ สฺเว ปฏฺฐาย มํ ปฏิหารสเตนปิ ทฏฺฐุํ ลภิสฺสสิ, สเจ เต กมฺมํ อตฺถิ, อิทานิ มํ คณฺหิตฺวา คจฺฉาหี’’ติฯ โส ‘‘เอวํ โหตู’’ติ อนุจฺฉวิกํ หตฺถสารํ คเหตฺวา ตํ อาทาย นครโต ตีณิ จตฺตาริ โยชนานิ ปฏิกฺกมิตฺวา เอกสฺมิํ คามเก วาสํ กปฺเปสิฯ

อถ อปรภาเค ตสฺสา กุจฺฉิยํ คพฺโภ ปติฏฺฐาสิฯ สา คพฺเภ ปริปกฺเก ‘‘อิทํ อมฺหากํ อนาถฏฺฐานํ, กุลเคหํ คจฺฉาม สามี’’ติ อาหฯ โส ‘‘อชฺช คจฺฉาม, สฺเว คจฺฉามา’’ติ คนฺตุํ อสกฺโกนฺโต กาลํ วีตินาเมสิฯ สา ตสฺส การณํ ญตฺวา ‘‘นายํ พาโล มํ เนสฺสตี’’ติ ตสฺมิํ พหิ คเต ‘‘เอกิกาว กุลเคหํ คมิสฺสามี’’ติ มคฺคํ ปฏิปชฺชิฯ โส อาคนฺตฺวา ตํ เคเห อปสฺสนฺโต ปฏิวิสฺสเก ปุจฺฉิตฺวา ‘‘กุลเคหํ คตา’’ติ สุตฺวา ‘‘มํ นิสฺสาย กุลธีตา อนาถา ชาตา’’ติ ปทานุปทิกํ คนฺตฺวา สมฺปาปุณิฯ ตสฺสา อนฺตรามคฺเคว คพฺภวุฏฺฐานํ อโหสิฯ ตโต ‘‘ยสฺสตฺถาย มยํ คจฺเฉยฺยาม, โส อตฺโถ อนฺตรามคฺเคว นิปฺผนฺโน, อิทานิ คนฺตฺวา กิํ กริสฺสามา’’ติ ปฏินิวตฺติํสุฯ ปุน ตสฺสา กุจฺฉิยํ คพฺโภ ปติฏฺฐาสีติ ปุริมนเยเนว วิตฺถาเรตพฺพํฯ

อนฺตรามคฺเค ปนสฺสา คพฺภวุฏฺฐาเน ชาตมตฺเตเยว จตูสุ ทิสาสุ มหาเมโฆ อุฏฺฐหิฯ สา ตํ ปุริสํ อาห – ‘‘สามิ, อเวลาย จตูสุ ทิสาสุ เมโฆ อุฏฺฐิโต, อตฺตโน วสนฏฺฐานํ กาตุํ วายมาหี’’ติฯ โส ‘‘เอวํ กริสฺสามี’’ติ ทณฺฑเกหิ กุฏิกํ กตฺวา ‘‘ฉทนตฺถาย ติณํ อาหริสฺสามี’’ติ เอกสฺมิํ มหาวมฺมิกปาเท ติณํ ฉินฺทติฯ อถ นํ วมฺมิเก นิปนฺโน กณฺหสปฺโป ปาเท ฑํสิ, โส ตสฺมิํเยว ฐาเน ปติโตฯ สาปิ ‘‘อิทานิ อาคมิสฺสติ, อิทานิ อาคมิสฺสตี’’ติ สพฺพรตฺติํ เขเปตฺวา ‘‘อทฺธา มํ โส ‘อนาถา เอสา’ติ มคฺเค ฉฑฺเฑตฺวา คโต ภวิสฺสตี’’ติ อาโลเก สญฺชาเต ปทานุสาเรน โอโลเกนฺตี วมฺมิกปาเท ปติตํ ทิสฺวา ‘‘มํ นิสฺสาย นฏฺโฐ ปุริโส’’ติ ปริเทวิตฺวา ทหรทารกํ ปสฺเสนาทาย มหลฺลกํ องฺคุลีหิ คาหาเปตฺวา มคฺเคน คจฺฉนฺตี อนฺตรามคฺเค เอกํ อุตฺตานนทิํ ทิสฺวา ‘‘ทฺเวปิ ทารเก เอกปฺปหาเรเนว อาทาย คนฺตุํ น สกฺขิสฺสามี’’ติ เชฏฺฐกํ โอริมตีเร ฐเปตฺวา ทหรํ ปรตีรํ เนตฺวา ปิโลติกจุมฺพฏเก นิปชฺชาเปตฺวา ปุน นิวตฺติตฺวา ‘‘อิตรํ คเหตฺวา คมิสฺสามี’’ติ นทิํ โอตริฯ

อถสฺสา นทีมชฺฌํ ปตฺตกาเล เอโก เสโน ‘‘มํสปิณฺโฑ อย’’นฺติ สญฺญาย ทารกํ วิชฺฌิตุํ อาคจฺฉติฯ สา หตฺถํ ปสาเรตฺวา เสนํ ปลาเปสิฯ ตสฺสา ตํ หตฺถวิการํ ทิสฺวา มหลฺลกทารโก ‘‘มํ ปกฺโกสตี’’ติ สญฺญาย นทิํ โอตริตฺวา โสเต ปติโต ยถาโสตํ อคมาสิ ฯ โสปิ เสโน ตสฺสา อสมฺปตฺตาย เอว ตํ ทหรทารกํ คณฺหิตฺวา อคมาสิฯ สา พลวโสกาภิภูตา อนฺตรามคฺเค อิมํ วิลาปคีตํ คายนฺตี คจฺฉติ –

‘‘อุโภ ปุตฺตา กาลงฺกตา, ปนฺเถ มยฺหํ ปตี มโต’’ติฯ

สา เอวํ วิลปมานาว สาวตฺถิํ ปตฺวา กุลสภาคํ คนฺตฺวาปิ โสกวเสเนว อตฺตโน เคหํ ววตฺถเปตุํ อสกฺโกนฺตี ‘‘อิมสฺมิํ ฐาเน เอวํวิธํ นาม กุลํ อตฺถิ, กตรํ ตํ เคห’’นฺติ ปฏิปุจฺฉิฯ ตฺวํ ตํ กุลํ ปฏิปุจฺฉิตฺวา กิํ กริสฺสสิ? เตสํ วสนเคหํ วาตปฺปหาเรน ปติตํ, ตตฺเถว เต สพฺเพปิ ชีวิตกฺขยํ ปตฺตา, อถ เน ขุทฺทกมหลฺลเก เอกจิตกสฺมิํเยว ฌาเปนฺติ, ปสฺส เอสา ธูมวฏฺฏิ ปญฺญายตีติฯ

สา ตํ กถํ สุตฺวาว กิํ ตุมฺเห วทถา’’ติ อตฺตโน นิวตฺถสาฏกํ สนฺธาเรตุํ อสกฺโกนฺตี ชาตนิยาเมเนว พาหา ปคฺคยฺห กนฺทมานา ญาตีนํ จิตกฏฺฐานํ คนฺตฺวา ตํ วิลาปคีตํ ปริปุณฺณํ กตฺวา ปริเทวมานา –

‘‘อุโภ ปุตฺตา กาลงฺกตา, ปนฺเถ มยฺหํ ปตี มโต;

มาตา ปิตา จ ภาตา จ, เอกจิตกสฺมิํ ฑยฺหเร’’ติฯ –

อาหฯ อญฺเญน ชเนน สาฏกํ ทินฺนมฺปิ ผาเลตฺวา ผาเลตฺวา ฉฑฺเฑติฯ อถ นํ ทิฏฺฐทิฏฺฐฏฺฐาเน มหาชโน ปริวาเรตฺวา จรติฯ อถสฺสา ‘‘อยํ ปฏาจารํ ปฏปริหรณํ วินา จรตี’’ติ ปฏาจาราเตว นามํ อกํสุฯ ยสฺมา จสฺสา โส นคฺคภาเวน อลชฺชีอาจาโร ปากโฏ อโหสิ, ตสฺมา ปติโต อาจาโร อสฺสาติ ปฏาจาราตฺเวว นามํ อกํสุฯ

สา เอกทิวสํ สตฺถริ มหาชนสฺส ธมฺมํ เทเสนฺเต วิหารํ ปวิสิตฺวา ปริสปริยนฺเต อฏฺฐาสิฯ สตฺถา เมตฺตาผรเณน ผริตฺวา ‘‘สติํ ปฏิลภ, ภคินิ, สติํ ปฏิลภ, ภคินี’’ติ อาหฯ ตสฺสา สตฺถุ วจนํ สุตฺวา พลวหิโรตฺตปฺปํ อาคตํ, สา ตตฺเถว ภูมิยํ นิสีทิฯ อวิทูเร ฐิโต ปุริโส อุตฺตริสาฏกํ ขิปิตฺวา อทาสิฯ สา ตํ นิวาเสตฺวา ธมฺมํ อสฺโสสิฯ สตฺถา ตสฺสา จริยวเสน อิมา ธมฺมปเท คาถา อาห –

‘‘น สนฺติ ปุตฺตา ตาณาย, น ปิตา นาปิ พนฺธวา;

อนฺตเกนาธิปนฺนสฺส, นตฺถิ ญาตีสุ ตาณตาฯ

‘‘เอตมตฺถวสํ ญตฺวา, ปณฺฑิโต สีลสํวุโต;

นิพฺพานคมนํ มคฺคํ, ขิปฺปเมว วิโสธเย’’ติฯ (ธ. ป. 288-289);

สา คาถาปริโยสาเน ยถาฐิตาว โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาย สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจิฯ สตฺถา ‘‘ตสฺสา ภิกฺขุนิอุปสฺสยํ คนฺตฺวา ปพฺพชา’’ติ ปพฺพชฺชํ สมฺปฏิจฺฉิฯ สา ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปตฺวา พุทฺธวจนํ คณฺหนฺตี วินยปิฏเก จิณฺณวสี อโหสิฯ อปรภาเค สตฺถา เชตวเน นิสินฺโน ภิกฺขุนิโย ปฏิปาฏิยา ฐานนฺตเร ฐเปนฺโต ปฏาจารํ วินยธรานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติฯ

ธมฺมทินฺนาเถรีวตฺถุ

[239] ปญฺจเม ธมฺมกถิกานนฺติ ธมฺมกถิกานํ ภิกฺขุนีนํ ธมฺมทินฺนา อคฺคาติ ทสฺเสติฯ สา กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ ปรายตฺตฏฺฐาเน นิพฺพตฺติตฺวา ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต อคฺคสาวกสฺส สุชาตตฺเถรสฺส อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ สา ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺติฯ สพฺพํ เหฏฺฐา เขมาเถริยา อภินีหารวเสเนว เวทิตพฺพํฯ ผุสฺสพุทฺธกาเล ปเนสา สตฺถุ เวมาติกานํ ติณฺณํ ภาติกานํ ทานาธิกาเร ฐปิตกมฺมิกสฺส เคเห วสมานา ‘‘เอกํ เทหี’’ติ วุตฺตา ทฺเว อทาสิฯ เอวํ สพฺพํ อปริหาเปนฺตี ทตฺวา ทฺเวนวุติกปฺเป อติกฺกมฺม กสฺสปพุทฺธกาเล กิกิสฺส กาสิรญฺโญ เคเห ปฏิสนฺธิํ คณฺหิตฺวา สตฺตนฺนํ ภคินีนํ อพฺภนฺตรา หุตฺวา วีสติ วสฺสสหสฺสานิ พฺรหฺมจริยํ จริตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส วสนปริเวณํ กาเรตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห ปฏิสนฺธิํ คณฺหิตฺวา อปรภาเค วิสาขเสฏฺฐิโน เคหํ คตาฯ วิสาขเสฏฺฐิ นาม พิมฺพิสารสฺส สหายโก รญฺญา สทฺธิํ ทสพลสฺส ปฐมทสฺสนํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐิโต, อปรภาเค อนาคามิผลํ สจฺฉากาสิฯ

โส ตํทิวสํ ฆรํ คนฺตฺวา โสปานมตฺถเก ฐิตาย ธมฺมทินฺนาย หตฺเถ ปสาริเต หตฺถํ อนาลมฺพิตฺวาว ปาสาทํ อภิรุหิฯ ภุญฺชมาโนปิ ‘‘อิมํ เทถ, อิมํ หรถา’’ติ น พฺยาหริฯ ธมฺมทินฺนา กฏจฺฉุํ คเหตฺวา ปริวิสมานา จินฺเตสิ – ‘‘อยํ เม หตฺถาลมฺพกํ เทนฺติยาปิ หตฺถํ น อาลมฺพิ, ภุญฺชมาโนปิ กิญฺจิ น กเถติ, โก นุ โข มยฺหํ โทโส’’ติ? อถ นํ ภุตฺตาวิํ ‘‘โก นุ โข เม, อยฺย, โทโส’’ติ ปุจฺฉิฯ ธมฺมทินฺเน ตุยฺหํ โทโส นตฺถิ, อหํ ปน อชฺช ปฏฺฐาย สนฺถววเสน ตุมฺหากํ สนฺติเก นิสีทิตุํ วา ฐาตุํ วา อาหราเปตฺวา ขาทิตุํ วา ภุญฺชิตุํ วา อภพฺโพฯ ตฺวํ สเจ อิจฺฉสิ, อิมสฺมิํ เคเห วสฯ โน เจ อิจฺฉสิ, ยตฺตเกน เต ธเนน อตฺโถ, ตํ คณฺหิตฺวา กุลฆรํ คจฺฉาหีติฯ อยฺยปุตฺต, เอวํ สนฺเต อหํ ตุมฺเหหิ ฉฑฺฑิตเขฬํ วมิตวมนํ สีเสน อุกฺขิปิตฺวา น จริสฺสามิ, มยฺหํ ปพฺพชฺชํ อนุชานาถาติฯ วิสาโข ‘‘สาธุ, ธมฺมทินฺเน’’ติ รญฺโญ อาโรเจตฺวา ธมฺมทินฺนํ สุวณฺณสิวิกาย ภิกฺขุนิอุปสฺสยํ ปพฺพชฺชตฺถาย เปเสสิฯ