มหาปชาปติโคตมีเถรีวตฺถุ

[235] เถริปาฬิยา ปฐเม ยทิทํ มหาปชาปติโคตมีติ มหาปชาปติโคตมี เถรี รตฺตญฺญูนํ อคฺคาติ ทสฺเสติฯ

ตสฺสา ปญฺหกมฺเม ปน อยมนุปุพฺพิกถา – อยํ กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห ปฏิสนฺธิํ คณฺหิตฺวา อปเรน สมเยน สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนิํ รตฺตญฺญูนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ สา ยาวชีวํ ทานํ ทตฺวา สีลํ รกฺขิตฺวา ตโต จุโต เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา ปน เอกสฺมิํ พุทฺธนฺตเร เทวโลกโต จวิตฺวา พาราณสิยํ ปญฺจนฺนํ ทาสิสตานํ เชฏฺฐกทาสี หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ อถ วสฺสูปนายิกสมเย ปญฺจ ปจฺเจกพุทฺธา นนฺทมูลกปพฺภารโต อิสิปตเน โอตริตฺวา นคเร ปิณฺฑาย จริตฺวา อิสิปตนเมว คนฺตฺวา ‘‘วสฺสูปนายิกกุฏิยา อตฺถาย หตฺถกมฺมํ ยาจิสฺสามา’’ติ จินฺเตสุํฯ กสฺมา? วสฺสํ อุปคจฺฉนฺเตน หิ นาลกปฏิปทํ ปฏิปนฺเนนาปิ ปญฺจนฺนํ ฉทนานํ อญฺญตเรน ฉทเนน ฉนฺเน สทฺวารพทฺเธ เสนาสเน อุปคนฺตพฺพํฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘น, ภิกฺขเว, อเสนาสนิเกน วสฺสํ อุปคนฺตพฺพํ, โย อุปคจฺเฉยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (มหาว. 204)ฯ ตสฺมา วสฺสกาเล อุปกฏฺเฐ สเจ เสนาสนํ ลภติ, อิจฺเจตํ กุสลํฯ โน เจ ลภติ, หตฺถกมฺมํ ปริเยสิตฺวาปิ กาตพฺพํฯ หตฺถกมฺมํ อลภนฺเตน สามมฺปิ กาตพฺพํ, น ตฺเวว อเสนาสนิเกน วสฺสํ อุปคนฺตพฺพํฯ อยมนุธมฺมตาฯ ตสฺมา เต ปจฺเจกพุทฺธา ‘‘หตฺถกมฺมํ ยาจิสฺสามา’’ติ จีวรํ ปารุปิตฺวา สายนฺหสมเย นครํ ปวิสิตฺวา เสฏฺฐิสฺส ฆรทฺวาเร อฏฺฐํสุฯ เชฏฺฐกทาสี กุฏํ คเหตฺวา อุทกติตฺถํ คจฺฉนฺตี ปจฺเจกพุทฺเธ นครํ ปวิสนฺเต อทฺทสฯ เสฏฺฐิ เตสํ อาคตการณํ สุตฺวา ‘‘อมฺหากํ โอกาโส นตฺถิ, คจฺฉนฺตู’’ติ อาหฯ

อถ เต นครา นิกฺขนฺเต เชฏฺฐกทาสี กุฏํ คเหตฺวา ปวิสนฺตี ทิสฺวา กุฏํ โอตาเรตฺวา วนฺทิตฺวา โอนมิตฺวา มุขํ อุกฺขิปิตฺวา, ‘‘อยฺยา, นครํ ปวิฏฺฐมตฺตาว นิกฺขนฺตา, กิํ นุ โข’’ติ ปุจฺฉิฯ วสฺสูปนายิกกุฏิยา หตฺถกมฺมํ ยาจิตุํ อาคตมฺหาติฯ ลทฺธํ, ภนฺเตติ? น ลทฺธํ อุปาสิเกติฯ

กิํ ปเนสา กุฏิ อิสฺสเรเหว กาตพฺพา, อุทาหุ ทุคฺคเตหิปิ สกฺกา กาตุนฺติ? เยน เกนจิ สกฺกา กาตุนฺติฯ สาธุ, ภนฺเต, มยํ กริสฺสาม, สฺเว มยฺหํ ภิกฺขํ คณฺหถาติ นิมนฺเตตฺวา ปุน กุฏํ คเหตฺวา อาคมนติตฺถมคฺเค ฐตฺวา อาคตาคตา อวเสสทาสิโย ‘‘เอตฺเถว โหถา’’ติ วตฺวา สพฺพาสํ อาคตกาเล อาห – ‘‘อมฺมา, กิํ นิจฺจเมว ปรสฺส ทาสิกมฺมํ กริสฺสถ, อุทาหุ ทาสิภาวโต มุจฺจิตุํ อิจฺฉถา’’ติฯ อชฺเชว มุจฺจิตุํ อิจฺฉาม, อยฺเยติฯ ยทิ เอวํ, มยา ปจฺเจกพุทฺธา หตฺถกมฺมํ อลภนฺตา สฺวาตนาย นิมนฺติตา, ตุมฺหากํ สามิเกหิ เอกทิวสํ หตฺถกมฺมํ ทาเปถาติฯ ตา ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา สายํ อฏวิโต อาคตกาเล สามิกานํ อาโรเจสุํฯ เต ‘‘สาธู’’ติ เชฏฺฐกทาสสฺส เคหทฺวาเร สนฺนิปติํสุฯ

อถ เน เชฏฺฐกทาสี ‘‘สฺเว, ตาตา, ปจฺเจกพุทฺธานํ หตฺถกมฺมํ เทถา’’ติ อานิสํสํ อาจิกฺขิตฺวา เยปิ น กาตุกามา, เต คาฬฺเหน โอวาเทน ตชฺเชตฺวา สพฺเพปิ สมฺปฏิจฺฉาเปสิฯ สา ปุนทิวเส ปจฺเจกพุทฺธานํ ภตฺตํ ทตฺวา สพฺเพสํ ทาสปุตฺตานํ สญฺญํ อทาสิฯ เต ตาวเทว อรญฺญํ ปวิสิตฺวา ทพฺพสมฺภาเร สโมธาเนตฺวา สตํ สตํ หุตฺวา เอเกกํ กุฏิํ จงฺกมนาทิปริวารํ กตฺวา มญฺจปีฐปานีย-ปริโภชนียาทีนิ ฐเปตฺวา ปจฺเจกพุทฺธานํ เตมาสํ ตตฺเถว วสนตฺถาย ปฏิญฺญํ กาเรตฺวา วารภิกฺขํ ปฏฺฐเปสุํฯ ยา อตฺตโน วารทิวเส น สกฺโกติ, ตสฺสา เชฏฺฐกทาสี สกเคหโต นีหริตฺวา เทติฯ เอวํ เตมาสํ ปฏิชคฺคิตฺวา เชฏฺฐกทาสี เอเกกํ ทาสิํ เอเกกํ สาฏกํ สชฺชาเปสิ, ปญฺจ ถูลสาฏกสตานิ อเหสุํฯ ตานิ ปริวตฺตาเปตฺวา ปญฺจนฺนํ ปจฺเจกพุทฺธานํ ติจีวรานิ กตฺวา อทาสิฯ ปจฺเจกพุทฺธา ตาสํ ปสฺสนฺตีนํเยว อากาเสน คนฺธมาทนปพฺพตํ อคมํสุฯ

ตาปิ สพฺพา ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺติํสุฯ ตาสุ เชฏฺฐิกา ตโต จวิตฺวา พาราณสิยา อวิทูเร เปสการคาเม เปสการเชฏฺฐกสฺส เคเห นิพฺพตฺติฯ

อเถกทิวสํ ปทุมวติยา ปุตฺตา ปญฺจสตา ปจฺเจกพุทฺธา พาราณสิรญฺญา นิมนฺติตา ราชทฺวารํ อาคนฺตฺวา กญฺจิ โอโลเกนฺตมฺปิ อทิสฺวา นิวตฺติตฺวา นครทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา ตํ เปสการคามํ อคมํสุ ฯ สา อิตฺถี ปจฺเจกพุทฺเธ ทิสฺวา สมฺปิยายมานา สพฺเพ วนฺทิตฺวา ภิกฺขํ อทาสิฯ เต ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา คนฺธมาทนเมว อคมํสุฯ

สาปิ ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อมฺหากํ สตฺถุ นิพฺพตฺติโต ปุเรตรเมว เทวทหนคเร มหาสุปฺปพุทฺธสฺส เคเห ปฏิสนฺธิํ คณฺหิ, โคตมีติสฺสา นามํ อกํสุฯ มหามายาย กนิฏฺฐภคินี โหติฯ มนฺตชฺฌายกา พฺราหฺมณา ลกฺขณานิ ปริคฺคณฺหนฺตา ‘‘อิมาสํ ทฺวินฺนมฺปิ กุจฺฉิยํ วสิตทารกา จกฺกวตฺติโน ภวิสฺสนฺตี’’ติ พฺยากริํสุฯ สุทฺโธทนมหาราชา วยปฺปตฺตกาเล ตา ทฺเวปิ มงฺคลํ กตฺวา อตฺตโน ฆรํ อาเนสิฯ อปรภาเค อมฺหากํ โพธิสตฺโต ตุสิตปุรา จวิตฺวา มหามายาย เทวิยา กุจฺฉิยํ ปฏิสนฺธิํ คณฺหิฯ มหามายา ตสฺส ชาตทิวสโต สตฺตเม ทิวเส กาลํ กตฺวา ตุสิตปุเร นิพฺพตฺติฯ สุทฺโธทนมหาราชา มหาสตฺตสฺส มาตุจฺฉํ มหาปชาปติโคตมิํ อคฺคมเหสิฏฺฐาเน ฐเปสิฯ ตสฺมิํ กาเล นนฺทกุมาโร ชาโตฯ อยํ มหาปชาปติ นนฺทกุมารํ ธาตีนํ ทตฺวา สยํ โพธิสตฺตํ ปริหริฯ

อปเรน สมเยน โพธิสตฺโต มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิตฺวา สพฺพญฺญุตํ ปตฺวา โลกานุคฺคหํ กโรนฺโต อนุกฺกเมน กปิลวตฺถุํ ปตฺวา นครํ ปิณฺฑาย ปาวิสิฯ อถสฺส ปิตา สุทฺโธทนมหาราชา อนฺตรวีถิยํเยว ธมฺมกถํ สุตฺวา โสตาปนฺโน อโหสิฯ อถ ทุติยทิวเส นนฺโท ปพฺพชิ, สตฺตเม ทิวเส ราหุโลฯ สตฺถา อปเรน สมเยน เวสาลิํ อุปนิสฺสาย กูฏาคารสาลายํ วิหรติฯ ตสฺมิํ สมเย สุทฺโธทนมหาราชา เสตจฺฉตฺตสฺส เหฏฺฐา อรหตฺตํ สจฺฉิกตฺวา ปรินิพฺพายิฯ ตทา มหาปชาปติโคตมี ปพฺพชฺชาย จิตฺตํ อุปฺปาเทสิฯ ตโต โรหิณีนทีตีเร กลหวิวาทสุตฺตปริโยสาเน (สุ. นิ. 868 อาทโย) นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิตานํ ปญฺจนฺนํ กุมารสตานํ ปาทปริจาริกา สพฺพาว เอกจิตฺตา หุตฺวา ‘‘มหาปชาปติยา สนฺติกํ คนฺตฺวา สพฺพาว สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิสฺสามา’’ติ มหาปชาปติํ เชฏฺฐิกํ กตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ปพฺพชิตุกามา อเหสุํฯ

อยญฺจ มหาปชาปติ ปฐมเมว เอกวารํ สตฺถารํ ปพฺพชฺชํ ยาจมานา นาลตฺถ, ตสฺมา กปฺปกํ ปกฺโกสาเปตฺวา เกเส ฉินฺนาเปตฺวา กาสายานิ อจฺฉาเทตฺวา สพฺพา ตา สากิยานิโย อาทาย เวสาลิํ คนฺตฺวา อานนฺทตฺเถเรน ทสพลํ ยาจาเปตฺวา อฏฺฐหิ ครุธมฺเมหิ ปพฺพชฺชญฺจ อุปสมฺปทญฺจ อลตฺถฯ อิตรา ปน สพฺพาปิ เอกโตว อุปสมฺปนฺนา อเหสุํฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต ปเนตํ วตฺถุ ปาฬิยํ (จูฬว. 402 อาทโย) อาคตเมวฯ

เอวํ อุปสมฺปนฺนา ปน มหาปชาปติ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ, อถสฺสา สตฺถา ธมฺมํ เทเสสิฯ สา สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เสสา ปญฺจสตา ภิกฺขุนิโย นนฺทโกวาทสุตฺตปริโยสาเน (ม. นิ. 3.398 อาทโย) อรหตฺตํ ปาปุณิํสุฯ เอวเมตํ วตฺถุ สมุฏฺฐิตํฯ อปรภาเค สตฺถา เชตวเน นิสินฺโน ภิกฺขุนิโย ฐานนฺตเร ฐเปนฺโต มหาปชาปติํ รตฺตญฺญูนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติฯ

เขมาเถรีวตฺถุ

[236] ทุติเย เขมาติ เอวํนามิกา ภิกฺขุนีฯ อิโต ปฏฺฐาย จ ปนสฺสา ปญฺหกมฺเม อยมนุปุพฺพิกถาติ อวตฺวา สพฺพตฺถ อภินีหารํ อาทิํ กตฺวา วตฺตพฺพเมว วกฺขามฯ

อตีเต กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ อยํ ปรปริยาปนฺนา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ อเถกทิวสํ ตสฺส ภควโต อคฺคสาวิกํ สุชาตตฺเถริํ นาม ปิณฺฑาย จรนฺตํ ทิสฺวา ตโย โมทเก ทตฺวา ตํทิวสเมว อตฺตโน เกเส วิสฺสชฺเชตฺวา เถริยา ทานํ ทตฺวา ‘‘อนาคเต พุทฺธุปฺปาเท ตุมฺเห วิย มหาปญฺญา ภเวยฺย’’นฺติ ปตฺถนํ กตฺวา ยาวชีวํ กุสลกมฺเมสุ อปฺปมตฺตา หุตฺวา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี กสฺสปพุทฺธกาเล กิกิสฺส กาสิรญฺโญ เคเห ปฏิสนฺธิํ คเหตฺวา สตฺตนฺนํ ภคินีนํ อพฺภนฺตรา หุตฺวา วีสติวสฺสสหสฺสานิ เคเหเยว โกมาริพฺรหฺมจริยํ จริตฺวา ตาหิ ภคินีหิ สทฺธิํ ทสพลสฺส วสนปริเวณํ กาเรตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท มทฺทรฏฺเฐ สาคลนคเร ราชกุเล ปฏิสนฺธิํ คณฺหิ, เขมาติสฺสา นามํ อกํสุฯ ตสฺสา สรีรวณฺโณ สุวณฺณรสปิญฺชโร วิย อโหสิฯ สา วยปฺปตฺตา พิมฺพิสารรญฺโญ เคหํ อคมาสิฯ