นนฺทตฺเถรวตฺถุ

[230] อฏฺฐเม อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารานนฺติ ฉสุ อินฺทฺริเยสุ ปิหิตทฺวารานํ นนฺทตฺเถโร อคฺโคติ ทสฺเสติฯ กิญฺจาปิ หิ สตฺถุสาวกา อคุตฺตทฺวารา นาม นตฺถิ, นนฺทตฺเถโร ปน ทสสุ ทิสาสุ ยํ ยํ ทิสํ โอโลเกตุกาโม โหติ, น ตํ จตุสมฺปชญฺญวเสน อปริจฺฉินฺทิตฺวา โอโลเกติฯ ตสฺมา อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารานํ อคฺโค นาม ชาโตฯ

ตสฺส ปญฺหกมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา – อยมฺปิ หิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห ปฏิสนฺธิํ คเหตฺวา วยปฺปตฺโต สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ โส ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต กปิลวตฺถุปุเร มหาปชาปติโคตมิยา กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธิํ คณฺหิฯ อถสฺส นามคฺคหณทิวเส ญาติสงฺฆํ นนฺทยนฺโต โตเสนฺโต ชาโตติ นนฺทกุมาโรเตว นามํ อกํสุฯ

มหาสตฺโตปิ สพฺพญฺญุตํ ปตฺวา ปวตฺติตวรธมฺมจกฺโก โลกานุคฺคหํ กโรนฺโต ราชคหโต กปิลวตฺถุปุรํ คนฺตฺวา ปฐมทสฺสเนเนว ปิตรํ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาเปสิฯ ปุนทิวเส ปิตุ นิเวสนํ คนฺตฺวา ราหุลมาตาย โอวาทํ ทตฺวา เสสชนสฺสปิ ธมฺมํ กเถสิฯ ปุนทิวเส นนฺทกุมารสฺส อภิเสกเคหปเวสนอาวาหมงฺคเลสุ วตฺตมาเนสุ ตสฺส นิเวสนํ คนฺตฺวา กุมารํ ปตฺตํ คาหาเปตฺวา ปพฺพาเชตุํ วิหาราภิมุโข ปายาสิฯ นนฺทกุมารํ อภิเสกมงฺคลํ น ตถา ปีเฬสิ, ปตฺตํ อาทาย คมนกาเล ปน ชนปทกลฺยาณี อุปริปาสาทวรคตา สีหปญฺชรํ อุคฺฆาเฏตฺวา ‘‘ตุวฏํ โข, อยฺยปุตฺต, อาคจฺเฉยฺยาสี’’ติ ยํ วาจํ นิจฺฉาเรสิฯ ตํ สุตฺวา เคหสิตฉนฺทราควเสน โอโลเกนฺโต ปเนส สตฺถริ คารเวน ยถารุจิยา นิมิตฺตํ คเหตุํ นาสกฺขิ, เตนสฺส จิตฺตสนฺตาโป อโหสิฯ อถ นํ ‘‘อิมสฺมิํ ฐาเน นิวตฺเตสฺสติ, อิมสฺมิํ ฐาเน นิวตฺเตสฺสตี’’ติ จินฺเตนฺตเมว สตฺถา วิหารํ เนตฺวา ปพฺพาเชสิฯ ปพฺพชิโตปิ ปฏิพาหิตุํ อสกฺโกนฺโต ตุณฺหี อโหสิฯ ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺฐาย ปน ชนปทกลฺยาณิยา วุตฺตวจนเมว สรติฯ

อถสฺส สา อาคนฺตฺวา อวิทูเร ฐิตา วิย อโหสิฯ โส อนภิรติยา ปีฬิโต โถกํ ฐานํ คจฺฉติ, ตสฺส คุมฺพํ วา คจฺฉํ วา อติกฺกมนฺตสฺเสว ทสพโล ปุรโต ฐิตโก วิย อโหสิฯ โส อคฺคิมฺหิ ปกฺขิตฺตํ กุกฺกุฏปตฺตํ วิย ปฏินิวตฺติตฺวา อตฺตโน วสนฏฺฐานเมว ปวิสติฯ

สตฺถา จินฺเตสิ – ‘‘นนฺโท อติวิย ปมตฺโต วิหรติ, อนภิรติํ วูปสเมตุํ น สกฺโกติ, เอตสฺส จิตฺตนิพฺพาปนํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติฯ ตโต นํ อาห – ‘‘เอหิ, นนฺท, เทวจาริกํ คจฺฉิสฺสามา’’ติฯ ภควา กถาหํ อิทฺธิมนฺเตหิ คนฺตพฺพฏฺฐานํ คมิสฺสามีติฯ ตฺวํ เกวลํ คมนจิตฺตํ อุปฺปาเทหิ, คนฺตฺวา ปสฺสิสฺสสีติฯ โส ทสพลสฺส อานุภาเวน ตถาคเตเนว สทฺธิํ เทวจาริกํ คนฺตฺวา สกฺกสฺส เทวรญฺโญ นิเวสนํ โอโลเกตฺวา ปญฺจ อจฺฉราสตานิ อทฺทสฯ สตฺถา นนฺทตฺเถรํ สุภนิมิตฺตวเสน ตา โอโลเกนฺตํ ทิสฺวา, ‘‘นนฺท, อิมา นุ โข อจฺฉรา มนาปา, อถ ชนปทกลฺยาณี’’ติ ปุจฺฉิฯ ภนฺเต, ชนปทกลฺยาณี อิมา อจฺฉรา อุปนิธาย กณฺณนาสจฺฉินฺนกา มกฺกฏี วิย ขายตีติฯ นนฺท, เอวรูปา อจฺฉรา สมณธมฺมํ กโรนฺตานํ น ทุลฺลภาติฯ สเจ เม, ภนฺเต ภควา, ปาฏิโภโค โหติ, อหํ สมณธมฺมํ กริสฺสามีติฯ วิสฺสตฺโถ ตฺวํ, นนฺท, สมณธมฺมํ กโรหิฯ สเจ เต สปฺปฏิสนฺธิกา กาลกิริยา ภวิสฺสติ, อหํ เอตาสํ ปฏิลาภตฺถาย ปาฏิโภโคติฯ อิติ สตฺถา ยถารุจิยา เทวจาริกํ จริตฺวา เชตวนเมว ปจฺจาคญฺฉิฯ

ตโต ปฏฺฐาย นนฺทตฺเถโร อจฺฉรานํ เหตุ รตฺตินฺทิวํ สมณธมฺมํ กโรติฯ สตฺถา ภิกฺขู อาณาเปสิ – ‘‘ตุมฺเห นนฺทสฺส วสนฏฺฐาเน ‘เอโก กิร ภิกฺขุ ทสพลํ ปาฏิโภคํ กตฺวา อจฺฉรานํ เหตุ สมณธมฺมํ กโรตี’ติ ตตฺถ ตตฺถ กเถนฺตา วิจรถา’’ติฯ เต สตฺถุ วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ‘‘ภตโก กิรายสฺมา นนฺโท, อุปกฺกิตโก กิรายสฺมา นนฺโท, อจฺฉรานํ เหตุ พฺรหฺมจริยํ จรติ, ภควา กิรสฺส ปาฏิโภโค ปญฺจนฺนํ อจฺฉราสตานํ ปฏิลาภาย กกุฏปาทีน’’นฺติ เถรสฺส สวนูปจาเร กเถนฺตา วิจรนฺติฯ นนฺทตฺเถโร ตํ กถํ สุตฺวา ‘‘อิเม ภิกฺขู น อญฺญํ กเถนฺติ, มํ อารพฺภ กเถนฺติ, อยุตฺตํ มม กมฺม’’นฺติ ปฏิสงฺขานํ อุปฺปาเทตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ

อถสฺส อรหตฺตปตฺตกฺขเณเยว อญฺญตรา เทวตา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ, สยมฺปิ ภควา อญฺญาสิเยวฯ ปุนทิวเส นนฺทตฺเถโร ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวมาห – ‘‘ยํ เม, ภนฺเต ภควา , ปาฏิโภโค ปญฺจนฺนํ อจฺฉราสตานํ ปฏิลาภาย กกุฏปาทีนํ, มุญฺจามหํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ เอตสฺมา ปฏิสฺสวา’’ติฯ เอวํ วตฺถุ (อุทา. 22) สมุฏฺฐิตํ ฯ สตฺถา อปรภาเค เชตวนวิหาเร วิหรนฺโต เถรํ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติฯ

มหากปฺปินตฺเถรวตฺถุ

[231] นวเม ภิกฺขุโอวาทกานนฺติ ภิกฺขู โอวทนฺตานํ มหากปฺปินตฺเถโร อคฺโคติ ทสฺเสติฯ อยํ กิร เถโร เอกสโมธานสฺมิํเยว ธมฺมกถํ กเถนฺโต ภิกฺขุสหสฺสํ อรหตฺตํ ปาเปสิฯ ตสฺมา ภิกฺขุโอวาทกานํ อคฺโค นาม ชาโตฯ

ตสฺส ปญฺหกมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา – อยมฺปิ หิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลฆเร นิพฺพตฺติตฺวา อปรภาเค สตฺถุ ธมฺมกถํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ ภิกฺขุโอวาทกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ โส ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล พาราณสิยํ กุลเคเห ปฏิสนฺธิํ คเหตฺวา ปุริสสหสฺสสฺส คณเชฏฺฐโก หุตฺวา คพฺภสหสฺสปฏิมณฺฑิตํ มหาปริเวณํ กาเรสิฯ เต สพฺเพปิ ชนา ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา กปฺปินอุปาสกํ เชฏฺฐกํ กตฺวา สปุตฺตทารา เทวโลเก นิพฺพตฺตาฯ เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริํสุฯ

อถ อมฺหากํ สตฺถุ นิพฺพตฺติโต ปุเรตรเมว อยํ กปฺปิโน ปจฺจนฺตเทเส กุกฺกุฏวตีนคเร ราชเคเห ปฏิสนฺธิํ คณฺหิ, เสสปุริสา ตสฺมิํเยว นคเร อมจฺจกุเลสุ นิพฺพตฺติํสุฯ เตสุ กปฺปินกุมาโร ปิตุ อจฺจเยน ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา มหากปฺปินราชา นาม ชาโตฯ ปุพฺเพ กลฺยาณกมฺมกรณกาเล ตสฺส ฆรสามินี อิตฺถี สมานชาติเก ราชกุเล นิพฺพตฺติตฺวา มหากปฺปินรญฺโญ อคฺคมเหสี ชาตา, อโนชาปุปฺผสทิสวณฺณตาย ปนสฺสา อโนชาเทวีตฺเวว นามํ อโหสิฯ มหากปฺปินราชาปิ สุตวิตฺตโก อโหสิฯ