โส ปพฺพชิตฺวา อุปสมฺปนฺโน สตฺถารํ กมฺมฏฺฐานํ กถาเปตฺวา ‘‘มยฺหํ, ภนฺเต, อรญฺญวาสํ อนุชานาถา’’ติ อาหฯ ภิกฺขุ ตว อรญฺเญ วสนฺตสฺส เอกเมว ธุรํ วฑฺฒิสฺสติ, อมฺหากํ ปน สนฺติเก วสนฺตสฺส วิปสฺสนาธุรญฺจ คนฺถธุรญฺจ ปริปูเรสฺสตีติฯ เถโร สตฺถุ วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ อถ นํ สตฺถา สยเมว สกลํ วินยปิฏกํ อุคฺคณฺหาเปสิฯ โส อปรภาเค เหฏฺฐา วุตฺตานิ ตีณิ วตฺถูนิ วินิจฺฉินิฯ สตฺถา เอเกกสฺมิํ วินิจฺฉิเต สาธุการํ ทตฺวา ตโยปิ วินิจฺฉเย อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา เถรํ วินยธรานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติฯ

นนฺทกตฺเถรวตฺถุ

[229] สตฺตเม ภิกฺขุโนวาทกานํ ยทิทํ นนฺทโกติ อยํ หิ เถโร ธมฺมกถํ กเถนฺโต เอกสโมธาเน ปญฺจ ภิกฺขุนีสตานิ อรหตฺตํ ปาเปสิฯ ตสฺมา ภิกฺขุโนวาทกานํ อคฺโค นาม ชาโตฯ

ตสฺส ปญฺหกมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา – อยญฺหิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ ภิกฺขุโนวาทกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ โส ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ กุลเคเห ปฏิสนฺธิํ คเหตฺวา วยปฺปตฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ, ปุพฺเพนิวาสญาเณ จ จิณฺณวสี อโหสิฯ โส จตูสุ ปริสาสุ สมฺปตฺตาสุ ‘‘สพฺเพสํเยว มนํ คเหตฺวา กเถตุํ สกฺโกตี’’ติ ธมฺมกถิกนนฺทโก นาม ชาโตฯ ตถาคโตปิ โข โรหิณีนทีตีเร จุมฺพฏกกลเห นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิตานํ ปญฺจนฺนํ สากิยกุมารสตานํ อนภิรติยา อุปฺปนฺนาย เต ภิกฺขู อาทาย กุณาลทหํ คนฺตฺวา กุณาลชาตกกถาย (ชา. 2.21.กุณาลชาตก) เนสํ สํวิคฺคภาวํ ญตฺวา จตุสจฺจกถํ กเถตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาเปสิฯ อปรภาเค มหาสมยสุตฺตํ (ที. นิ. 2.331 อาทโย) กเถตฺวา อคฺคผลํ อรหตฺตํ ปาเปสิฯ

เตสํ เถรานํ ปุราณทุติยิกา ‘‘อมฺเห ทานิ อิธ กิํ กริสฺสามา’’ติ วตฺวา สพฺพาว เอกจิตฺตา หุตฺวา มหาปชาปติํ อุปสงฺกมิตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจิํสุฯ ตาปิ ปญฺจสตา เถริยา สนฺติเก ปพฺพชฺชญฺจ อุปสมฺปทญฺจ ลภิํสุฯ อตีตานนฺตราย ปน ชาติยา สพฺพาว ตา นนฺทกตฺเถรสฺส ราชปุตฺตภาเว ฐิตสฺส ปาทปริจาริกา อเหสุํฯ

เตน สมเยน สตฺถา ‘‘ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย โอวทนฺตู’’ติ อาหฯ เถโร อตฺตโน วาเร สมฺปตฺเต ตาสํ ปุริมภเว อตฺตโน ปาทปริจาริกภาวํ ญตฺวา จินฺเตสิ – ‘‘มํ อิมสฺส ภิกฺขุนีสงฺฆสฺส มชฺเฌ นิสินฺนํ อุปมาโย จ การณานิ จ อาหริตฺวา ธมฺมํ กถยมานํ ทิสฺวา อญฺโญ ปุพฺเพนิวาสญาณลาภี ภิกฺขุ อิมํ การณํ โอโลเกตฺวา ‘อายสฺมา นนฺทโก ยาวชฺชทิวสา โอโรเธ น วิสฺสชฺเชติ, โสภตายมายสฺมา โอโรธปริวุโต’ติ วตฺตพฺพํ มญฺเญยฺยา’’ติฯ ตสฺมา สยํ อคนฺตฺวา อญฺญํ ภิกฺขุํ เปเสสิฯ ตา ปน ปญฺจสตา ภิกฺขุนิโย เถรสฺเสว โอวาทํ ปจฺจาสีสนฺติฯ อิมินา การเณน ภควา ‘‘อตฺตโน วาเร สมฺปตฺเต อญฺญํ อเปเสตฺวา สยเมว คนฺตฺวา ภิกฺขุนีสงฺฆํ โอวทาหี’’ติ เถรํ อาหฯ โส สตฺถุ กถํ ปฏิพาหิตุํ อสกฺโกนฺโต อตฺตโน วาเร สมฺปตฺเต จาตุทฺทเส ภิกฺขุนิสงฺฆสฺส โอวาทํ ทตฺวา สพฺพาว ตา ภิกฺขุนิโย สฬายตนปฏิมณฺฑิตาย ธมฺมเทสนาย โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาเปสิฯ

ตา ภิกฺขุนิโย เถรสฺส ธมฺมเทสนาย อตฺตมนา หุตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา อตฺตโน ปฏิวิทฺธคุณํ อาโรเจสุํฯ สตฺถา ‘‘กสฺมิํ นุ โข ธมฺมํ เทเสนฺเต อิมา ภิกฺขุนิโย อุปริมคฺคผลานิ ปาปุเณยฺยุ’’นฺติ อาวชฺเชนฺโต ปุน ‘‘ตํเยว นนฺทกสฺส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปญฺจสตาปิ เอตา อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสนฺตี’’ติ ทิสฺวา ปุนทิวเสปิ เถรสฺเสว สนฺติกํ ธมฺมสฺสวนตฺถาย เปเสสิฯ ตา ปุนทิวเส ธมฺมํ สุตฺวา สพฺพาว อรหตฺตํ ปตฺตาฯ ตํทิวสํ ภควา ตาสํ ภิกฺขุนีนํ อตฺตโน สนฺติกํ อาคตกาเล ธมฺมเทสนาย สผลภาวํ ญตฺวา ‘‘หิยฺโย นนฺทกสฺส ธมฺมเทสนา จาตุทฺทสิยํ จนฺทสทิสี อโหสิ, อชฺช ปนฺนรสิยํ จนฺทสทิสี’’ติ วตฺวา เถรสฺส สาธุการํ ทตฺวา ตเทว จ การณํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา เถรํ ภิกฺขุโนวาทกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติฯ

นนฺทตฺเถรวตฺถุ

[230] อฏฺฐเม อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารานนฺติ ฉสุ อินฺทฺริเยสุ ปิหิตทฺวารานํ นนฺทตฺเถโร อคฺโคติ ทสฺเสติฯ กิญฺจาปิ หิ สตฺถุสาวกา อคุตฺตทฺวารา นาม นตฺถิ, นนฺทตฺเถโร ปน ทสสุ ทิสาสุ ยํ ยํ ทิสํ โอโลเกตุกาโม โหติ, น ตํ จตุสมฺปชญฺญวเสน อปริจฺฉินฺทิตฺวา โอโลเกติฯ ตสฺมา อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารานํ อคฺโค นาม ชาโตฯ

ตสฺส ปญฺหกมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา – อยมฺปิ หิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห ปฏิสนฺธิํ คเหตฺวา วยปฺปตฺโต สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ โส ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต กปิลวตฺถุปุเร มหาปชาปติโคตมิยา กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธิํ คณฺหิฯ อถสฺส นามคฺคหณทิวเส ญาติสงฺฆํ นนฺทยนฺโต โตเสนฺโต ชาโตติ นนฺทกุมาโรเตว นามํ อกํสุฯ

มหาสตฺโตปิ สพฺพญฺญุตํ ปตฺวา ปวตฺติตวรธมฺมจกฺโก โลกานุคฺคหํ กโรนฺโต ราชคหโต กปิลวตฺถุปุรํ คนฺตฺวา ปฐมทสฺสเนเนว ปิตรํ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาเปสิฯ ปุนทิวเส ปิตุ นิเวสนํ คนฺตฺวา ราหุลมาตาย โอวาทํ ทตฺวา เสสชนสฺสปิ ธมฺมํ กเถสิฯ ปุนทิวเส นนฺทกุมารสฺส อภิเสกเคหปเวสนอาวาหมงฺคเลสุ วตฺตมาเนสุ ตสฺส นิเวสนํ คนฺตฺวา กุมารํ ปตฺตํ คาหาเปตฺวา ปพฺพาเชตุํ วิหาราภิมุโข ปายาสิฯ นนฺทกุมารํ อภิเสกมงฺคลํ น ตถา ปีเฬสิ, ปตฺตํ อาทาย คมนกาเล ปน ชนปทกลฺยาณี อุปริปาสาทวรคตา สีหปญฺชรํ อุคฺฆาเฏตฺวา ‘‘ตุวฏํ โข, อยฺยปุตฺต, อาคจฺเฉยฺยาสี’’ติ ยํ วาจํ นิจฺฉาเรสิฯ ตํ สุตฺวา เคหสิตฉนฺทราควเสน โอโลเกนฺโต ปเนส สตฺถริ คารเวน ยถารุจิยา นิมิตฺตํ คเหตุํ นาสกฺขิ, เตนสฺส จิตฺตสนฺตาโป อโหสิฯ อถ นํ ‘‘อิมสฺมิํ ฐาเน นิวตฺเตสฺสติ, อิมสฺมิํ ฐาเน นิวตฺเตสฺสตี’’ติ จินฺเตนฺตเมว สตฺถา วิหารํ เนตฺวา ปพฺพาเชสิฯ ปพฺพชิโตปิ ปฏิพาหิตุํ อสกฺโกนฺโต ตุณฺหี อโหสิฯ ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺฐาย ปน ชนปทกลฺยาณิยา วุตฺตวจนเมว สรติฯ