เมนู

โส ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติฯ โกฏฺฐิตมาณโวติสฺส นามํ อกํสุฯ โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา เอกทิวสํ สตฺถุ ธมฺมกถํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิฯ โส อุปสมฺปนฺนกาลโต ปฏฺฐาย วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา นิจฺจกาลํ ปฏิสมฺภิทาสุ จิณฺณวสี หุตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉนฺโต ปฏิสมฺภิทาสุเยว ปุจฺฉติฯ อถ นํ สตฺถา อปรภาเค มหาเวทลฺลสุตฺตํ (ม. นิ. 1.449 อาทโย) อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา ปฏิสมฺภิทาปตฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติฯ

ตติยวคฺควณฺณนาฯ

14. เอตทคฺควคฺโค

(14) 4. จตุตฺถเอตทคฺควคฺโค

อานนฺทตฺเถรวตฺถุ

[219-223] จตุตฺถสฺส ปฐเม พหุสฺสุตานนฺติอาทีสุ อญฺเญปิ เถรา พหุสฺสุตา สติมนฺตา คติมนฺตา ธิติมนฺตา อุปฏฺฐากา จ อตฺถิฯ อยํ ปนายสฺมา พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหนฺโต ทสพลสฺส สาสเน ภณฺฑาคาริกปริยตฺติยํ ฐตฺวา คณฺหิฯ ตสฺมา พหุสฺสุตานํ อคฺโค นาม ชาโตฯ อิมสฺเสว จ เถรสฺส พุทฺธวจนํ คเหตฺวา ธารณกสติ อญฺเญหิ เถเรหิ พลวตรา อโหสิ, ตสฺมา สติมนฺตานํ อคฺโค นาม ชาโตฯ อยเมว จายสฺมา เอกปเท ฐตฺวา สฏฺฐิ ปทสหสฺสานิ คณฺหนฺโต สตฺถารา กถิตนิยาเมเนว สพฺพปทานิ ชานาติ, ตสฺมา คติมนฺตานํ อคฺโค นาม ชาโตฯ ตสฺเสว จายสฺมโต พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหนวีริยํ สชฺฌายนวีริยญฺจ ธารณวีริยญฺจ สตฺถุ อุปฏฺฐานวีริยญฺจ อญฺเญหิ อสทิสํ อโหสิ, ตสฺมา ธิติมนฺตานํ อคฺโค นาม ชาโตฯ ตถาคตํ อุปฏฺฐหนฺโต เจส น อญฺเญสํ อุปฏฺฐากภิกฺขูนํ อุปฏฺฐานากาเรน อุปฏฺฐหิ, อญฺเญ หิ ตถาคตํ อุปฏฺฐหนฺตา น จิรํ อุปฏฺฐหิํสุ, น จ พุทฺธานํ มนํ คเหตฺวา อุปฏฺฐหิํสุฯ อยํ เถโร ปน อุปฏฺฐากฏฺฐานํ ลทฺธทิวสโต ปฏฺฐาย อารทฺธวีริโย หุตฺวา ตถาคตสฺส มนํ คเหตฺวา อุปฏฺฐหิฯ ตสฺมา อุปฏฺฐากานํ อคฺโค นาม ชาโตฯ

ตสฺส ปญฺหกมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา – อิโต กิร สตสหสฺสมตฺถเก กปฺเป ปทุมุตฺตโร นาม สตฺถา โลเก อุปฺปชฺชิฯ ตสฺส หํสวตี นาม นครํ อโหสิ, นนฺโท นาม ราชา ปิตา, สุเมธา นาม เทวี มาตา, โพธิสตฺโต อุตฺตรกุมาโร นาม อโหสิฯ โส ปุตฺตสฺส ชาตทิวเส มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมฺม ปพฺพชิตฺวา ปธานมนุยุตฺโต อนุกฺกเมน สพฺพญฺญุตํ ปตฺวา ‘‘อเนกชาติสํสาร’’นฺติ อุทานํ อุทาเนตฺวา สตฺตาหํ โพธิปลฺลงฺเก วีตินาเมตฺวา ‘‘ปถวิยํ ฐเปสฺสามี’’ติ ปาทํ อภินีหริฯ อถ ปถวิํ ภินฺทิตฺวา เหฏฺฐา วุตฺตปฺปมาณํ ปทุมํ อุฏฺฐาสิฯ ตทุปาทาย ภควา ปทุมุตฺตโรเตว ปญฺญายิตฺถฯ ตสฺส เทวโล จ สุชาโต จ ทฺเว อคฺคสาวกา อเหสุํ , อมิตา จ อสมา จ ทฺเว อคฺคสาวิกา, สุมโน นาม อุปฏฺฐาโกฯ ปทุมุตฺตโร ภควา ปิตุ สงฺคหํ กุรุมาโน ภิกฺขุสตสหสฺสปริวาโร หํสวติยา ราชธานิยา วสติฯ

กนิฏฺฐภาตา ปนสฺส สุมนกุมาโร นามฯ ตสฺส ราชา หํสวติโต วีสโยชนสเต โภคคามํ อทาสิฯ โส กทาจิ กทาจิ อาคนฺตฺวา ปิตรญฺจ สตฺถารญฺจ ปสฺสติฯ อเถกทิวสํ ปจฺจนฺโต กุปิโต สุมโน รญฺโญ เปเสสิฯ ราชา ‘‘ตฺวํ มยา ตตฺถ กสฺมา ฐปิโต’’ติ ปฏิเปเสสิฯ โส โจเร วูปสเมตฺวา ‘‘อุปสนฺโต, เทว, ชนปโท’’ติ รญฺโญ เปเสสิฯ ราชา ตุฏฺโฐ ‘‘สีฆํ มม ปุตฺโต อาคจฺฉตู’’ติ อาหฯ ตสฺส สหสฺสมตฺตา อมจฺจา โหนฺติฯ โส เตหิ สทฺธิํ อนฺตรามคฺเค มนฺเตสิ – ‘‘มยฺหํ ปิตา ตุฏฺโฐ สเจ เม วรํ เทติ, กิํ คณฺหามี’’ติ? อถ นํ เอกจฺเจ ‘‘หตฺถิํ คณฺหถ, อสฺสํ คณฺหถ, ชนปทํ คณฺหถ, สตฺต รตนานิ คณฺหถา’’ติ อาหํสุฯ อปเร ‘‘ตุมฺเห ปถวิสฺสรสฺส ปุตฺตา, น ตุมฺหากํ ธนํ ทุลฺลภํ, ลทฺธมฺปิ เจตํ สพฺพํ ปหาย คมนียํ, ปุญฺญเมว เอกํ อาทาย คมนียํฯ ตสฺมา เทเว วรํ ททมาเน เตมาสํ ปทุมุตฺตรภควนฺตํ อุปฏฺฐาตุํ วรํ คณฺหถา’’ติ อาหํสุฯ โส ‘‘ตุมฺเห มยฺหํ กลฺยาณมิตฺตา, น เมตํ จิตฺตํ อตฺถิ, ตุมฺเหหิ ปน อุปฺปาทิตํ, เอวํ กริสฺสามี’’ติ คนฺตฺวา ปิตรํ วนฺทิตฺวา ปิตรา อาลิงฺเคตฺวา มตฺถเก จุมฺเพตฺวา ‘‘วรํ เต ปุตฺต เทมี’’ติ วุตฺเต ‘‘อิจฺฉามหํ, มหาราช, ภควนฺตํ เตมาสํ จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐหนฺโต ชีวิตํ อวญฺฌํ กาตุํ, อิมํ เม เทว วรํ เทหี’’ติ อาหฯ น สกฺกา, ตาต, อญฺญํ วเรหีติฯ

เทว, ขตฺติยานํ นาม ทฺเว กถา นตฺถิ, เอตเทว เม วรํ เทหิ, น มม อญฺเญน อตฺโถติฯ ตาต, พุทฺธานํ นาม จิตฺตํ ทุชฺชานํ, สเจ ภควา น อิจฺฉิสฺสติ, มยา ทินฺเนปิ กิํ ภวิสฺสตีติ? ‘‘สาธุ, เทว, อหํ ภควโต จิตฺตํ ชานิสฺสามี’’ติ วิหารํ คโตฯ

เตน จ สมเยน ภตฺตกิจฺจํ นิฏฺฐาเปตฺวา ภควา คนฺธกุฏิํ ปวิฏฺโฐ โหติ, โส มณฺฑลมาเฬ สนฺนิปติตานํ ภิกฺขูนํ สนฺติกํ อคมาสิฯ เต นํ อาหํสุ – ‘‘ราชปุตฺต, กสฺมา อาคโตสี’’ติ? ภควนฺตํ ทสฺสนาย, ทสฺเสถ เม ภควนฺตนฺติฯ น มยํ, ราชปุตฺต, อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ สตฺถารํ ทฏฺฐุํ ลภามาติฯ โก ปน, ภนฺเต, ลภตีติ? สุมนตฺเถโร นาม ราชปุตฺตาติฯ โส ‘‘กุหิํ, ภนฺเต, เถโร’’ติ? เถรสฺส นิสินฺนฏฺฐานํ ปุจฺฉิตฺวา คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ‘‘อิจฺฉามหํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ ปสฺสิตุํ, ทสฺเสถ เม ภควนฺต’’นฺติ อาหฯ เถโร ปสฺสนฺตสฺเสว ราชกุมารสฺส อาโปกสิณชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา มหาปถวิํ อุทกํ อธิฏฺฐาย ปถวิยํ นิมุชฺชิตฺวา สตฺถุ คนฺธกุฏิยํเยว ปาตุรโหสิฯ อถ นํ ภควา ‘‘สุมน กสฺมา อาคโตสี’’ติ อาหฯ ราชปุตฺโต, ภนฺเต, ภควนฺตํ ทสฺสนาย อาคโตติฯ เตน หิ ภิกฺขุ อาสนํ ปญฺญาเปหีติฯ ปุน เถโร ปสฺสนฺตสฺเสว ราชกุมารสฺส พุทฺธาสนํ คเหตฺวา อนฺโตคนฺธกุฏิยํ นิมุชฺชิตฺวา พหิปริเวเณ ปาตุภวิตฺวา ปริเวเณ อาสนํ ปญฺญาเปสิฯ ราชกุมาโร อิมานิ ทฺเว อจฺฉริยาการานิ ทิสฺวา ‘‘มหนฺโต วตายํ ภิกฺขู’’ติ จินฺเตสิฯ

ภควาปิ คนฺธกุฏิโต นิกฺขมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิฯ ราชปุตฺโต ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา ปฏิสนฺถารํ อกาสิฯ ‘‘กทา อาคโตสิ ราชปุตฺตา’’ติ วุตฺเต, ‘‘ภนฺเต, ตุมฺเหสุ คนฺธกุฏิํ ปวิฏฺเฐสุ, ภิกฺขู ปน ‘น มยํ อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ ภควนฺตํ ทฏฺฐุํ ลภามา’ติ มํ เถรสฺส สนฺติกํ ปาเหสุํฯ เถโร ปน เอกวจเนเนว ทสฺเสติ, เถโร, ภนฺเต, ตุมฺหากํ สาสเน วลฺลโภ มญฺเญ’’ติฯ อาม ราชกุมาร, วลฺลโภ เอส ภิกฺขุ มยฺหํ สาสเนติฯ ภนฺเต, พุทฺธานํ สาสเน กิํ กตฺวา วลฺลภา โหนฺตีติ? ทานํ ทตฺวา สีลํ สมาทิยิตฺวา อุโปสถกมฺมํ กตฺวา กุมาราติฯ ภควา อหํ เถโร วิย พุทฺธสาสเน วลฺลโภ โหตุกาโม, สฺเว มยฺหํ ภิกฺขํ อธิวาเสถาติฯ

อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวน ฯ ราชกุมาโร อตฺตโน วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา สพฺพรตฺติํ มหาสกฺการํ สชฺเชตฺวา สตฺต ทิวสานิ ขนฺธาวารภตฺตํ นาม อทาสิฯ

สตฺตเม ทิวเส สตฺถารํ วนฺทิตฺวา, ภนฺเต, มยา ปิตุ สนฺติกา เตมาสํ อนฺโตวสฺสํ ตุมฺหากํ ปฏิชคฺคนวโร ลทฺโธ, เตมาสํ เม วสฺสาวาสํ อธิวาเสถาติฯ ภควา ‘‘อตฺถิ นุ โข ตตฺถ คเตน อตฺโถ’’ติ โอโลเกตฺวา ‘‘อตฺถี’’ติ ทิสฺวา ‘‘สุญฺญาคาเร โข, ราชกุมาร, ตถาคตา อภิรมนฺตี’’ติ อาหฯ กุมาโร ‘‘อญฺญาตํ ภควา อญฺญาตํ สุคตา’’ติ วตฺวา ‘‘อหํ, ภนฺเต, ปุริมตรํ คนฺตฺวา วิหารํ กาเรมิ, มยา เปสิเต ภิกฺขุสตสหสฺเสน สทฺธิํ อาคจฺฉถา’’ติ ภควนฺตํ ปฏิญฺญํ คาหาเปตฺวา ปิตุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ‘‘ทินฺนา เม, เทว, ภควตา ปฏิญฺญา, มยา ปหิเต ภควนฺตํ เปเสยฺยถา’’ติ วตฺวา ปิตรํ วนฺทิตฺวา นิกฺขมิตฺวา โยชเน โยชเน วิหารํ กาเรนฺโต วีสโยชนสตํ อทฺธานํ คโตฯ คนฺตฺวา จ อตฺตโน นคเร วิหารฏฺฐานํ วิจินนฺโต โสภนนามสฺส กุฏุมฺพิกสฺส อุยฺยานํ ทิสฺวา สตสหสฺเสน กิณิตฺวา สตสหสฺสํ วิสฺสชฺเชตฺวา วิหารํ กาเรสิฯ ตตฺถ ภควโต คนฺธกุฏิํ เสสภิกฺขูนญฺจ รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานตฺถาย กุฏิเลณมณฺฑเป กาเรตฺวา ปาการปริกฺเขปํ ทฺวารโกฏฺฐกญฺจ นิฏฺฐาเปตฺวา ปิตุ สนฺติกํ เปเสสิ – ‘‘นิฏฺฐิตํ มยฺหํ กิจฺจํ, สตฺถารํ ปหิณถา’’ติฯ

ราชา ภควนฺตํ โภเชตฺวา ‘‘ภควา สุมนสฺส กิจฺจํ นิฏฺฐิตํ, ตุมฺหากํ คมนํ ปจฺจาสีสตี’’ติ อาหฯ ภควา ภิกฺขุสตสหสฺสปริวุโต โยชเน โยชเน วิหาเรสุ วสมาโน อคมาสิฯ กุมาโร ‘‘สตฺถา อาคจฺฉตี’’ติ สุตฺวา โยชนํ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา คนฺธมาลาทีหิ ปูชยมาโน วิหารํ ปเวเสตฺวา –

‘‘สตสหสฺเสน เม กีตํ, สตสหสฺเสน มาปิตํ;

โสภนํ นาม อุยฺยานํ, ปฏิคฺคณฺห มหามุนี’’ติฯ –

วิหารํ นิยฺยาเทสิฯ

โส วสฺสูปนายิกาทิวเส ทานํ ทตฺวา อตฺตโน ปุตฺตทาเร จ อมจฺเจ จ ปกฺโกสาเปตฺวา อาห – ‘‘สตฺถา อมฺหากํ สนฺติกํ ทูรโตว อาคโต, พุทฺธา จ นาม ธมฺมครุกา น อามิสจกฺขุกา ฯ ตสฺมา อหํ อิมํ เตมาสํ ทฺเว สาฏเก นิวาเสตฺวา ทส สีลานิ สมาทิยิตฺวา อิเธว วสิสฺสามิ, ตุมฺเห ขีณาสวสตสหสฺสสฺส อิมินาว นีหาเรน เตมาสํ ทานํ ทเทยฺยาถา’’ติฯ

โส สุมนตฺเถรสฺส วสนฏฺฐานสภาเคเยว ฐาเน วสนฺโต ยํ เถโร ภควโต วตฺตํ กโรติ, ตํ สพฺพํ ทิสฺวา ‘‘อิมสฺมิํ ฐาเน เอกนฺตวลฺลโภ เอส เถโร, เอตสฺเสว เม ฐานนฺตรํ ปตฺเถตุํ วฏฺฏตี’’ติ จินฺเตตฺวา อุปกฏฺฐาย ปวารณาย คามํ ปวิสิตฺวา สตฺตาหํ มหาทานํ ทตฺวา สตฺตเม ทิวเส ภิกฺขุสตสหสฺสสฺส ปาทมูเล ติจีวรํ ฐเปตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา, ‘‘ภนฺเต, ยเทตํ มยา สตฺตาหํ ขนฺธาวารทานโต ปฏฺฐาย ปุญฺญํ กตํ, ตํ เนว สกฺกสมฺปตฺติํ, น มารพฺรหฺมสมฺปตฺติํ ปตฺถยนฺเตน, พุทฺธสฺส ปน อุปฏฺฐากภาวํ ปตฺเถนฺเตน กตํฯ ตสฺมา อหมฺปิ ภควา อนาคเต สุมนตฺเถโร วิย เอกสฺส พุทฺธสฺส อุปฏฺฐาโก โหมี’’ติ ปญฺจปติฏฺฐิเตน ปติฏฺฐหิตฺวา วนฺทิฯ สตฺถา ตสฺส อนนฺตรายํ ทิสฺวา พฺยากริตฺวา ปกฺกามิฯ กุมาโร ตํ สุตฺวา ‘‘พุทฺธา จ นาม อทฺเวชฺฌกถา โหนฺตี’’ติ ทุติยทิวเส โคตมพุทฺธสฺส ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต คจฺฉนฺโต วิย อโหสิฯ

โส ตสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท วสฺสสตสหสฺสํ ทานํ ทตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺติตฺวา กสฺสปพุทฺธกาเล ปิณฺฑาย จรโต เถรสฺส ปตฺตคฺคหณตฺถํ อุตฺตริสาฏกํ ทตฺวา ปูชํ อกาสิฯ ปุน สคฺเค นิพฺพตฺติตฺวา ตโต จุโต พาราณสิราชา หุตฺวา อุปริปาสาทวรคโต คนฺธมาทนโต อากาเสน อาคจฺฉนฺเต อฏฺฐ ปจฺเจกพุทฺเธ ทิสฺวา นิมนฺตาเปตฺวา โภเชตฺวา อตฺตโน มงฺคลอุยฺยาเน เตสํ อฏฺฐ ปณฺณสาลาโย กาเรตฺวา เตสํ นิสีทนตฺถาย อตฺตโน นิเวสเน อฏฺฐ สพฺพรตนมยานิ ปีฐานิ เจว มณิอาธารเก จ ปฏิยาเทตฺวา ทส วสฺสสหสฺสานิ อุปฏฺฐานํ อกาสิฯ เอตานิ ปากฏฏฺฐานานิฯ

กปฺปสตสหสฺสํ ปน ทานํ ททมาโนว อมฺหากํ โพธิสตฺเตน สทฺธิํ ตุสิตปุเร นิพฺพตฺติตฺวา ตโต จุโต อมิโตทนสกฺกสฺส เคเห นิพฺพตฺติฯ อถสฺส สพฺเพว ญาตเก อานนฺทิเต ปมุทิเต กโรนฺโต ชาโตติ อานนฺโทตฺเวว นามํ อกํสุฯ

โส อนุปุพฺเพน กตาภินิกฺขมเน สมฺมาสมฺโพธิํ ปตฺวา ปฐมคมเนน กปิลวตฺถุํ อาคนฺตฺวา ตโต นิกฺขนฺเต ภควติ ภควโต ปริวารตฺถํ ราชกุมาเรสุ ปพฺพชนฺเตสุ ภทฺทิยาทีหิ สทฺธิํ นิกฺขมิตฺวา ภควโต สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อายสฺมโต ปุณฺณสฺส มนฺตาณิปุตฺตสฺส สนฺติเก ธมฺมกถํ สุตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิฯ

เตน โข ปน สมเยน ภควโต ปฐมโพธิยํ วีสติ วสฺสานิ อนิพทฺธา อุปฏฺฐากา อเหสุํฯ เอกทา นาคสมาโล ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา วิจริ เอกทา นาคิโต, เอกทา อุปวาโน, เอกทา สุนกฺขตฺโต, เอกทา จุนฺโท สมณุทฺเทโส , เอกทา สาคโต, เอกทา ราโธ, เอกทา เมฆิโยฯ ตตฺถ เอกทา ภควา นาคสมาลตฺเถเรน สทฺธิํ อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺโน ทฺเวธาปถํ ปตฺโตฯ เถโร มคฺคา โอกฺกมฺม ‘‘ภควา อหํ อิมินา มคฺเคน คจฺฉามี’’ติ อาหฯ อถ นํ ภควา ‘‘เอหิ ภิกฺขุ, อิมินา มคฺเคน คจฺฉามา’’ติ อาหฯ โส ‘‘หนฺท ภควา ตุมฺหากํ ปตฺตจีวรํ คณฺหถ, อหํ อิมินา มคฺเคน คจฺฉามี’’ติ วตฺวา ปตฺตจีวรํ ภูมิยํ ฐเปตุํ อารทฺโธฯ อถ นํ ภควา ‘‘อาหร ภิกฺขู’’ติ วตฺวา ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา คโตฯ ตสฺสปิ ภิกฺขุโน อิตเรน มคฺเคน คจฺฉโต โจรา ปตฺตจีวรญฺเจว หริํสุ, สีสญฺจ ภินฺทิํสุฯ โส ‘‘ภควา อิทานิ เม ปฏิสรณํ, น อญฺโญ’’ติ จินฺเตตฺวา โลหิเตน คลนฺเตน ภควโต สนฺติกํ อาคมิฯ ‘‘กิมิทํ ภิกฺขู’’ติ จ วุตฺเต ตํ ปวตฺติํ อาโรเจสิฯ อถ นํ ภควา ‘‘มา จินฺเตยิ ภิกฺขุ, เอตสฺส การณาเยว ตํ นิวารยิมฺหา’’ติ วตฺวา สมสฺสาเสสิฯ

เอกทา ปน ภควา เมฆิยตฺเถเรน สทฺธิํ ปาจีนวํเส มิคทาเย ชนฺตุคามํ อคมาสิฯ ตตฺราปิ เมฆิโย ชนฺตุคาเม ปิณฺฑาย จริตฺวา นทีตีเร ปาสาทิกํ อมฺพวนํ ทิสฺวา ‘‘ภควา ตุมฺหากํ ปตฺตจีวรํ คณฺหถ, อหํ ตสฺมิํ อมฺพวเน สมณธมฺมํ กโรมี’’ติ วตฺวา ภควตา ติกฺขตฺตุํ นิวาริยมาโนปิ คนฺตฺวา อกุสลวิตกฺเกหิ อนฺวาสตฺโต ปจฺจาคนฺตฺวา ตํ ปวตฺติํ อาโรเจสิฯ ตมฺปิ ภควา ‘‘อิมเมว เต การณํ สลฺลกฺเขตฺวา นิวารยิมฺหา’’ติ วตฺวา อนุปุพฺเพน สาวตฺถิํ อคมาสิฯ

ตตฺถ คนฺธกุฏิปริเวเณ ปญฺญตฺตวรพุทฺธาสเน นิสินฺโน ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขเว, อิทานิมฺหิ มหลฺลโก, ‘เอกจฺเจ ภิกฺขู อิมินา มคฺเคน คจฺฉามา’ติ วุตฺเต อญฺเญน คจฺฉนฺติ, เอกจฺเจ มยฺหํ ปตฺตจีวรํ ภูมิยํ นิกฺขิปนฺติ, มยฺหํ นิพทฺธุปฏฺฐากํ เอกํ ภิกฺขุํ ชานาถา’’ติ ฯ ภิกฺขูนํ ธมฺมสํเวโค อุทปาทิฯ อถายสฺมา สาริปุตฺโต อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา ‘‘อหํ, ภนฺเต, ตุมฺเหเยว ปตฺถยมาโน สตสหสฺสกปฺปาธิกํ อสงฺเขฺยยฺยํ ปารมิโย ปูรยิํ, นนุ มาทิโส มหาปญฺโญ อุปฏฺฐาโก นาม วฏฺฏติ, อหํ อุปฏฺฐหิสฺสามี’’ติ อาหฯ ตํ ภควา ‘‘อลํ, สาริปุตฺต, ยสฺสํ ทิสายํ ตฺวํ วิหรสิ, อสุญฺญา เว สา ทิสา, ตว หิ โอวาโท พุทฺธานํ โอวาทสทิโส, เตน เม ตยา อุปฏฺฐากกิจฺจํ อตฺถี’’ติ ปฏิกฺขิปิฯ เอเตเนว อุปาเยน มหาโมคฺคลฺลานํ อาทิํ กตฺวา อสีติ มหาสาวกา อุฏฺฐหิํสุฯ เต สพฺเพ ภควา ปฏิกฺขิปิฯ

อานนฺทตฺเถโร ปน ตุณฺหีเยว นิสีทิฯ อถ นํ ภิกฺขู อาหํสุ – ‘‘อาวุโส อานนฺท, ภิกฺขุสงฺโฆ อุปฏฺฐากฏฺฐานํ ยาจติ, ตฺวมฺปิ ยาจาหี’’ติฯ ยาจิตฺวา ลทฺธฏฺฐานํ นาม, อาวุโส, กีทิสํ โหติ, กิํ มํ สตฺถา น ปสฺสติ? สเจ สตฺถา โรจิสฺสติ, ‘‘อานนฺโท มํ อุปฏฺฐหตู’’ติ วกฺขตีติฯ อถ ภควา ‘‘น, ภิกฺขเว, อานนฺโท อญฺเญหิ อุสฺสาเหตพฺโพ, สยเมว ชานิตฺวา มํ อุปฏฺฐหิสฺสตี’’ติ อาหฯ ตโต ภิกฺขู ‘‘อุฏฺเฐหิ, อาวุโส อานนฺท, อุฏฺเฐหิ, อาวุโส อานนฺท, ทสพลํ อุปฏฺฐากฏฺฐานํ ยาจาหี’’ติ อาหํสุฯ เถโร อุฏฺฐหิตฺวา จตฺตาโร ปฏิกฺเขปา จตสฺโส จ อายาจนาติ อฏฺฐ วเร ยาจิฯ

จตฺตาโร ปฏิกฺเขปา นาม – ‘‘สเจ เม, ภนฺเต, ภควา อตฺตนา ลทฺธํ ปณีตํ จีวรํ น ทสฺสติ, ปิณฺฑปาตํ น ทสฺสติ, เอกคนฺธกุฏิยํ วสิตุํ น ทสฺสติ, นิมนฺตนํ คเหตฺวา น คมิสฺสติ, เอวาหํ ภควนฺตํ อุปฏฺฐหิสฺสามี’’ติ วตฺวา ‘‘กํ ปเนตฺถ, อานนฺท, อาทีนวํ อทฺทสา’’ติ วุตฺเต อาห – ‘‘สจาหํ, ภนฺเต, อิมานิ วตฺถูนิ ลภิสฺสามิ, ภวิสฺสนฺติ วตฺตาโร ‘อานนฺโท ทสพเลน ลทฺธํ ปณีตํ จีวรํ ปริภุญฺชติ, ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชติ, เอกคนฺธกุฏิยํ วสติ , เอกโต นิมนฺตนํ คจฺฉติฯ เอตํ ลาภํ ลภนฺโต ตถาคตํ อุปฏฺฐาติ, โก เอวํ อุปฏฺฐหโต ภาโร’’’ติ? อิเม จตฺตาโร ปฏิกฺเขเป ยาจิฯ

จตสฺโส อายาจนา นาม – ‘‘สเจ, ภนฺเต, ภควา มยา คหิตนิมนฺตนํ คมิสฺสติ, สจาหํ ติโรรฏฺฐา ติโรชนปทา ภควนฺตํ ทฏฺฐุํ อาคตํ ปริสํ อาคตกฺขเณเยว ภควนฺตํ ทสฺเสตุํ ลจฺฉามิ, ยทา เม กงฺขา อุปฺปชฺชติ, ตสฺมิํเยว ขเณ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตุํ ลจฺฉามิ, ตถา ยํ ภควา มยฺหํ ปรมฺมุเข ธมฺมํ เทเสติ, ตํ อาคนฺตฺวา มยฺหํ กเถสฺสติ, เอวาหํ ภควนฺตํ อุปฏฺฐหิสฺสามี’’ติ วตฺวา ‘‘กํ ปเนตฺถ, อานนฺท, อานิสํสํ ปสฺสสี’’ติ วุตฺเต อาห – ‘‘อิธ, ภนฺเต, สทฺธา กุลปุตฺตา ภควโต โอกาสํ อลภนฺตา มํ เอวํ วทนฺติ ‘สฺเว, ภนฺเต อานนฺท, ภควตา สทฺธิํ อมฺหากํ ฆเร ภิกฺขํ คณฺเหยฺยาถา’ติฯ สเจ ภควา ตตฺถ น คมิสฺสติ, อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณเยว ปริสํ ทสฺเสตุํ, กงฺขญฺจ วิโนเทตุํ โอกาสํ น ลจฺฉามิ, ภวิสฺสนฺติ วตฺตาโร ‘กิํ อานนฺโท ทสพลํ อุปฏฺฐาติ ฯ เอตฺตกมฺปิสฺส ภควา อนุคฺคหํ น กโรตี’ติฯ ภควโต จ ปรมฺมุขา มํ ปุจฺฉิสฺสนฺติ ‘อยํ, อาวุโส อานนฺท, คาถา, อิทํ สุตฺตํ, อิทํ ชาตกํ กตฺถ เทสิต’นฺติฯ สจาหํ ตํ น สมฺปาทยิสฺสามิ, ภวิสฺสนฺติ วตฺตาโร – ‘เอตฺตกมฺปิ, อาวุโส, น ชานาสิ, กสฺมา ตฺวํ ฉายา วิย ภควนฺตํ อวิชหนฺโต ทีฆรตฺตํ วิจรสี’ติฯ เตนาหํ ปรมฺมุขา เทสิตสฺสปิ ธมฺมสฺส ปุน กถนํ อิจฺฉามี’’ติฯ อิมา จตสฺโส อายาจนา ยาจิฯ ภควาปิสฺส อทาสิฯ

เอวํ อิเม อฏฺฐ วเร คเหตฺวา นิพทฺธุปฏฺฐาโก อโหสิฯ ตสฺเสว ฐานนฺตรสฺส อตฺถาย กปฺปสตสหสฺสํ ปูริตานํ ปารมีนํ ผลํ ปาปุณิฯ โส อุปฏฺฐากฏฺฐานํ ลทฺธทิวสโต ปฏฺฐาย ทสพลสฺส ทุวิเธน อุทเกน ติวิเธน ทนฺตกฏฺเฐน หตฺถปาทปริกมฺเมน ปิฏฺฐิปริกมฺเมน คนฺธกุฏิปริเวณํ สมฺมชฺชเนนาติ เอวมาทีหิ กิจฺเจหิ อุปฏฺฐหนฺโต ‘‘อิมาย นาม เวลาย สตฺถุ อิมํ นาม ลทฺธุํ วฏฺฏติ, อิทํ นาม กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ ทิวสภาคํ สนฺติกาวจโร หุตฺวา รตฺติภาคสมนนฺตเร ทณฺฑทีปิกํ คเหตฺวา เอกรตฺติํ คนฺธกุฏิปริเวณํ นว วาเร อนุปริยายติฯ เอวญฺหิสฺส อโหสิ – ‘‘สเจ เม ถินมิทฺธํ โอกฺกเมยฺย, ทสพเล ปกฺโกสนฺเต ปฏิวจนํ ทาตุํ น สกฺกุเณยฺย’’นฺติฯ ตสฺมา สพฺพรตฺติํ ทณฺฑทีปิกํ หตฺเถน น มุญฺจติฯ อิทเมตฺตกํ วตฺถุฯ อปรภาเค ปน สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อเนกปริยาเยน ธมฺมภณฺฑาคาริกอานนฺทตฺเถรสฺส วณฺณํ กเถตฺวา เถรํ อิมสฺมิํ สาสเน พหุสฺสุตานํ สติมนฺตานํ คติมนฺตานํ ธิติมนฺตานํ อุปฏฺฐากานญฺจ ภิกฺขูนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติฯ

อุรุเวลกสฺสปตฺเถรวตฺถุ

[224] ทุติเย มหาปริสานนฺติ มหาปริวารานํ อุรุเวลกสฺสโป อคฺโคติ ทสฺเสติฯ อญฺเญสญฺหิ เถรานํ กญฺจิ กาลํ ปริวาโร มหา โหติ กญฺจิ กาลํ อปฺโป, อิมสฺส ปน เถรสฺส ทฺวีหิ ภาติเกหิ สทฺธิํ เอกํ สมณสหสฺสํ นิพทฺธปริวาโรว อโหสิฯ เตสุ เอเกกสฺมิํ เอเกกํ ปพฺพาเชนฺเต ทฺเว สมณสหสฺสานิ โหนฺติ, ทฺเว ทฺเว ปพฺพาเชนฺเต ตีณิ สหสฺสานิ โหนฺติฯ ตสฺมา โส มหาปริวารานํ อคฺโค นาม ชาโตฯ กสฺสโปติ ปนสฺส โคตฺตํฯ อุรุเวลายํ ปพฺพชิตตฺตา อุรุเวลกสฺสโปติ ปญฺญายิตฺถฯ

ตสฺส ปญฺหกมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา – อยมฺปิ หิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห ปฏิสนฺธิํ คเหตฺวา วยปฺปตฺโต สตฺถุ ธมฺมกถํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ มหาปริสานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา ‘‘มยาปิ อนาคเต เอวรูเปน ภวิตุํ วฏฺฏตี’’ติ สตฺตาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส มหาทานํ ทตฺวา ติจีวเรน อจฺฉาเทตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา มหาปริสานํ อคฺคภาวตฺถํ ปตฺถนํ อกาสิฯ สตฺถา อนนฺตรายํ ทิสฺวา อนาคเต โคตมพุทฺธสฺส สาสเน มหาปริสานํ อคฺโค ภวิสฺสตี’’ติ พฺยากริตฺวา ปกฺกามิฯ

โสปิ กุลปุตฺโต ยาวชีวํ กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิโต ทฺเวนวุติกปฺปมตฺถเก ผุสฺสพุทฺธสฺส เวมาติกกนิฏฺฐภาตา หุตฺวา นิพฺพตฺโต, ปิตา มหินฺทราชา นามฯ อปเร ปนสฺส ทฺเว กนิฏฺฐภาตโร อเหสุํฯ เอวํ เต ตโย ภาตโร วิสุํ วิสุํ ฐานนฺตรํ ลภิํสุฯ เต เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว กุปิตํ ปจฺจนฺตํ วูปสเมตฺวา ปิตุ สนฺติกา วรํ ลภิตฺวา ‘‘เตมาสํ ทสพลํ ปฏิชคฺคิสฺสามา’’ติ วรํ คณฺหิํสุฯ อถ เนสํ เอตทโหสิ – ‘‘อมฺเหหิ ทสพลํ ปฏิชคฺคนฺเตหิ อนุจฺฉวิกํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ เอกํ อมจฺจํ อุปฺปาทกฏฺฐาเน ฐเปตฺวา เอกํ อายวยชานนกํ กตฺวา เอกํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปริเวสกฏฺฐาเน ฐเปตฺวา อตฺตนา ทส สีลานิ สมาทาย เตมาสํ สิกฺขาปทานิ รกฺขิํสุฯ เต ตโย อมจฺจา เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท พิมฺพิสารวิสาขรฏฺฐปาลา ชาตาฯ