เตน หิ เอหิ คมิสฺสามาติฯ คจฺฉถ ตุมฺเห, ตุมฺเหหิ สทฺธิํ คนฺตพฺพกิจฺจํ มยฺหํ นิฏฺฐิตนฺติฯ ปฐมเมว อมฺเหหิ ตุยฺหํ กถิตํ ‘‘สมโณ โคตโม อตฺตานํ ปสฺสิตุํ อาคเต มายาย อาวฏฺเฏตี’’ติฯ ตฺวํ หิ อิทานิ สมณสฺส โคตมสฺส วสํ อาปนฺโน, กิํ มยํ ตว สนฺติเก กริสฺสามาติ อาคตมคฺเคเนว ปกฺกมิํสุฯ วงฺคีสตฺเถโรปิ ยํ ยํ เวลํ ทสพลํ ปสฺสิตุํ คจฺฉติ, เอกํ ถุติํ กโรนฺโตว คจฺฉติฯ เตน ตํ สตฺถา สงฺฆมชฺเฌ นิสินฺโน ปฏิภานวนฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติฯ

อุปเสนวงฺคนฺตปุตฺตตฺเถรวตฺถุ

[213] ปญฺจเม สมนฺตปาสาทิกานนฺติ สพฺพปาสาทิกานํฯ อุปเสโนติ ตสฺส เถรสฺส นามํฯ วงฺคนฺตพฺราหฺมณสฺส ปน โส ปุตฺโต, ตสฺมา วงฺคนฺตปุตฺโตติ วุจฺจติฯ อยํ ปน เถโร น เกวลํ อตฺตนาว ปาสาทิโก, ปริสาปิสฺส ปาสาทิกา, อิติ ปริสํ นิสฺสาย ลทฺธนามวเสน สมนฺตปาสาทิกานํ อคฺโค นาม ชาโตฯ

ปญฺหกมฺเม ปนสฺส อยมนุปุพฺพิกถา – อยมฺปิ หิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺโต วยํ อาคมฺม ปุริมนเยเนว สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุณมาโน สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ สมนฺตปาสาทิกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา สตฺถุ อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถตฺวา ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท นาลกพฺราหฺมณคาเม สาริพฺราหฺมณิยา กุจฺฉิสฺมิํ ปฏิสนฺธิํ คณฺหิ, อุปเสนทารโกติสฺส นามํ อกํสุฯ

โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา ทสพลสฺส สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิฯ โส อุปสมฺปทาย เอกวสฺสิโก หุตฺวา ‘‘อริยคพฺภํ วฑฺเฒมี’’ติ เอกํ กุลปุตฺตํ อตฺตโน สนฺติเก ปพฺพาเชตฺวา อุปสมฺปาเทสิฯ โส ปวาเรตฺวา สทฺธิวิหาริกสฺส เอกวสฺสิกกาเล อตฺตนา ทุวสฺโส ‘‘ทสพโล มํ ปสฺสิตฺวา ตุสิสฺสตี’’ติ สทฺธิวิหาริกํ อาทาย ทสพลํ ปสฺสิตุํ อาคโตฯ สตฺถา ตํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺเต นิสินฺนํ ปุจฺฉิ – ‘‘กติวสฺโสสิ ตฺวํ ภิกฺขู’’ติ? ทุวสฺโส อหํ ภควาติฯ อยํ ปน ภิกฺขุ กติวสฺโสติ? เอกวสฺโส ภควาติฯ กินฺตายํ ภิกฺขุ โหตีติ? สทฺธิวิหาริโก เม ภควาติฯ

อถ นํ สตฺถา ‘‘อติลหุํ โข ตฺวํ, โมฆปุริส, พาหุลฺลาย อาวตฺโต’’ติ วตฺวา อเนกปริยาเยน วิครหิฯ เถโร สตฺถุ สนฺติกา ครหํ ลภิตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา ‘‘อิมินาว ปุณฺณจนฺทสสฺสิริเกน มุเขน สตฺถารํ ปริสเมว นิสฺสาย สาธุการํ ทาเปสฺสามี’’ติ ตํทิวเสเยว เอกํ ฐานํ คนฺตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ

ตโต ยสฺมา เถโร มหากุลโต นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิโต ปถวิฆุฏฺฐธมฺมกถิโกว, ตสฺมา ตสฺส ธมฺมกถาย เจว ปสีทิตฺวา มิตฺตามจฺจญาติกุเลหิ จ นิกฺขมิตฺวา พหู กุลทารกา เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชนฺติฯ ‘‘อหํ อารญฺญโก, ตุมฺเหปิ อารญฺญกา ภวิตุํ สกฺโกนฺตา ปพฺพชถา’’ติ เตรส ธุตงฺคานิ อาจิกฺขิตฺวา ‘‘สกฺขิสฺสาม, ภนฺเต’’ติ วทนฺเต ปพฺพาเชติฯ เต อตฺตโน พเลน ตํ ตํ ธุตงฺคํ อธิฏฺฐหนฺติฯ เถโร อตฺตโน ทสวสฺสกาเล วินยํ ปคุณํ กตฺวา สพฺเพว อุปสมฺปาเทสิฯ เอวํ อุปสมฺปนฺนา จสฺส ปญฺจสตมตฺตา ภิกฺขู ปริวารา อเหสุํฯ

ตสฺมิํ สมเย สตฺถา เชตวนมหาวิหาเร วสนฺโต ‘‘อิจฺฉามหํ, ภิกฺขเว, อทฺธมาสํ ปฏิสลฺลียิตุ’’นฺติ ภิกฺขุสงฺฆสฺส อาโรเจตฺวา เอกวิหารี โหติฯ ภิกฺขุสงฺโฆปิ ‘‘โย ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมติ, โส ปาจิตฺติยํ เทสาเปตพฺโพ’’ติ กติกํ อกาสิฯ ตทา อุปเสนตฺเถโร ‘‘ภควนฺตํ ปสฺสิสฺสามี’’ติ อตฺตโน ปริสาย สทฺธิํ เชตวนํ คนฺตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ สตฺถา กถาสมุฏฺฐาปนตฺถํ อญฺญตรํ เถรสฺส สทฺธิวิหาริกํ อามนฺเตสิ – ‘‘มนาปานิ เต ภิกฺขุ ปํสุกูลานี’’ติฯ ‘‘น โข เม, ภนฺเต, มนาปานิ ปํสุกูลานี’’ติ วตฺวา อุปชฺฌาเย คารเวน ปํสุกูลิกภาวํ อาโรเจสิฯ อิมสฺมิํ ฐาเน สตฺถา ‘‘สาธุ สาธุ, อุปเสนา’’ติ เถรสฺส สาธุการํ ทตฺวา อเนกปริยาเยน คุณกถํ กเถสิฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต ปน อิทํ วตฺถุ ปาฬิยํ (ปารา. 565) อาคตเมวฯ อถ สตฺถา อปรภาเค อริยคณมชฺเฌ นิสินฺโน อิมสฺมิํ สาสเน เถรํ สมนฺตปาสาทิกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติฯ

ทพฺพตฺเถรวตฺถุ

[214] ฉฏฺเฐ เสนาสนปญฺญาปกานนฺติ เสนาสนํ ปญฺญาเปนฺตานํฯ เถรสฺส กิร เสนาสนปญฺญาปนกาเล อฏฺฐารสสุ มหาวิหาเรสุ อสมฺมฏฺฐํ ปริเวณํ วา อปฏิชคฺคิตํ เสนาสนํ วา อโสธิตํ มญฺจปีฐํ วา อนุปฏฺฐิตํ ปานียปริโภชนียํ วา นาโหสิฯ ตสฺมา เสนาสนปญฺญาปกานํ อคฺโค นาม ชาโตฯ ทพฺโพติสฺส นามํฯ มลฺลราชกุเล ปน อุปฺปนฺนตฺตา มลฺลปุตฺโต นาม ชาโตฯ

ตสฺส ปญฺหกมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา – อยญฺหิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต วุตฺตนเยเนว วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ เสนาสนปญฺญาปกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถตฺวา สตฺถารา พฺยากโต ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา กสฺสปทสพลสฺส สาสนสฺส โอสกฺกนกาเล ปพฺพชิ, ตทา เตน สทฺธิํ อปเร ฉ ชนาติ สตฺต ภิกฺขู เอกจิตฺตา หุตฺวา อญฺเญ สาสเน อคารวํ กโรนฺเต ทิสฺวา ‘‘อิธ กิํ กโรม, เอกมนฺเต สมณธมฺมํ กตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสามา’’ติ นิสฺเสณิํ พนฺธิตฺวา อุจฺจปพฺพตสิขรํ อภิรุหิตฺวา ‘‘อตฺตโน จิตฺตพลํ ชานนฺตา นิสฺเสณิํ ปาเตนฺตุ, ชีวิเต สาลยา โอตรนฺตุ, มา ปจฺฉานุตาปิโน อหุวตฺถา’’ติ วตฺวา สพฺเพ เอกจิตฺตา หุตฺวา นิสฺเสณิํ ปาเตตฺวา ‘‘อปฺปมตฺตา โหถ, อาวุโส’’ติ อญฺญมญฺญํ โอวทิตฺวา จิตฺตรุจิเยสุ ฐาเนสุ นิสีทิตฺวา สมณธมฺมํ กาตุํ อารภิํสุฯ

ตตฺเรโก เถโร ปญฺจเม ทิวเส อรหตฺตํ ปตฺวา ‘‘มม กิจฺจํ นิปฺผนฺนํ, อหํ อิมสฺมิํ ฐาเน กิํ กริสฺสามี’’ติ อิทฺธิยา อุตฺตรกุรุโต ปิณฺฑปาตํ อาหริตฺวา, ‘‘อาวุโส, อิมํ ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชถ , ภิกฺขาจารกิจฺจํ มมายตฺตํ โหตุ, ตุมฺเห อตฺตโน กมฺมํ กโรถา’’ติ อาหฯ กิํ นุ โข มยํ, อาวุโส, นิสฺเสณิํ ปาเตนฺตา เอวํ อโวจุมฺหา ‘‘โย ปฐมํ ธมฺมํ สจฺฉิกโรติ, โส ภิกฺขํ อาหรตุ, เตน อาภตํ เสสา ปริภุญฺชิตฺวา สมณธมฺมํ กริสฺสนฺตี’’ติฯ นตฺถิ, อาวุโสติฯ